Page 255 - Trinh bay Dia chi Quang Yen (Ver-2020 online)

Phaàn III: Heä thoáng chính trò  255

định hướng, nuôi dưỡng cũng như giáo dục mỗi cá nhân trở thành những công dân có
ích cho xã hội.

Gia đình là hạt nhân tạo nên dòng họ, dòng họ là một thành tố quan trọng tạo nên xã
hội. Các hoạt động giáo dục trong gia đình, dòng họ ở Quảng Yên góp phần lưu giữ và
phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của quê hương.

3.3. Giáp
Giáp là một tổ chức tập hợp người theo lớp tuổi, bao gồm các đinh nam sau khi lọt
lòng đã làm lễ vọng giáp đến các cụ cao tuổi nhất và là tổ chức chỉ dành cho nam giới,
không có nữ giới tham gia. Giáp là tổ chức có tính kế thừa, cha ở giáp nào thì con ở giáp

đó . Các thành viên trong giáp không nhất thiết là người cùng một họ.
(1)
Giáp quản lý ba nhóm người: ty ấu (gồm những bé trai từ khi lọt lòng đến 18 tuổi),
đinh (gồm những người từ 18 tuổi đến 50 tuổi) và lão (tập hợp những người từ 50 tuổi trở
lên). Tên giáp thường được đặt theo thứ tự như Nhất, Nhị, Tam, Tứ... hay theo phương

hướng như Đông, Tây, Đoài, Nam, Bắc, Thượng, Hạ...
Số lượng giáp trong một làng thường là số chẵn và thường có từ 2 giáp trở lên, mối
quan hệ giữa các thành viên trong giáp vừa là quan hệ họ hàng, vừa là quan hệ xóm
làng, song mối quan hệ chính là theo lớp tuổi. Trong giáp, các thành viên được xếp theo
lớp tuổi, mỗi lớp tuổi lại có những địa vị, quyền lợi và nghĩa vụ khác nhau, độ tuổi càng
cao càng nhận được sự kính trọng. Những người dưới 18 tuổi là thành viên dự bị, chưa
có nghĩa vụ nặng nề. Khi đến 18 tuổi, nam thanh niên được ghi tên vào giáp và là thành
viên chính thức của giáp, phải thực hiện các nghĩa vụ đi tuần, đi phu, đi lính và đóng

góp tiền, gạo cho giáp mỗi khi có việc làng.
Tùy theo tập quán của từng làng mà người đứng đầu giáp được gọi là ông Trưởng
giáp, Cai giáp, Trùm giáp hay Câu đương, giúp việc là các ông Lềnh (bắt nguồn từ chữ

lệnh) hay quan Lềnh. Lềnh không phải chỉ có một người, số lượng Lềnh thay đổi theo
tập quán của từng làng. Trong một số trường hợp, ông Lềnh cũng đồng thời là người phụ
trách, chuẩn bị lễ lạt, cỗ bàn trong giáp. Vinh dự của thành viên trong giáp là lên hàng
lão, quy định về lễ vật trình làng ở mỗi làng xã là khác nhau và được thể hiện rõ trong
hương ước. Hương ước xã Khoái Lạc soạn năm Thành Thái thứ 9 quy định: “Người nào
đến 50 tuổi thì sắm 1 tráp trầu và 6 mạch tiền đến đình cáo lão để được miễn phu dịch.
Người nào đến 60 tuổi thì sắm sửa 1 thúng xôi, 1 cái cổ lợn, 1 bát rượu, 100 miếng trầu
đem đến đình làm lễ rồi biếu toàn xã, giao cho xã dịch chiếu nhận, dân xã mừng người
đó 5 quan tiền” . Đến thời kỳ hương ước cải lương, một số làng xã như Hưng Học, Yên
(2)
Trì, La Khê, Cẩm La... không bắt buộc lên lão phải nộp tiền lệ gì nhưng người nào
muốn sửa lễ yết thần, sửa mâm cỗ mời thân bằng, kỳ lý (có làng là kỳ dịch) cũng mặc ý,
không ai bắt buộc.

(1) Theo Vũ Duy Mền, Trịnh Thị Hà: “Hương ước trong làng xã đồng bằng Bắc Bộ nửa đầu thế kỷ XX”,
tạp chí Khoa học xã hội Việt Nam, số 7 (104), 2016, tr.66.
(2) Xem Sở Văn hóa và Thể thao tỉnh Quảng Ninh: Di sản Hán Nôm tỉnh Quảng Ninh, tập 2: Địa bạ -
Tục lệ hương ước, Nxb. Hà Nội, 2020, tr.553.