Page 57 - Thesis PhD Anger by Chaichana

๓๙

๒.๒.๒ คุณลักษณะของความโกรธ

ในพระอภิธัมมัตถสังคหะ ปริจเฉทที่ ๑ จิตตสังคหวิภาค ในหัวข้อโทสมูลจิต ได้อธิบาย

คุณลักษณะของความโกรธ (โทสะ) อยู่ ๔ ประการ คือลักษณะกิจ อาการปรากฏและเหตุใกล้ มี
๔๙
รายละเอียด ดังนี้

๑) จณฺฑิกฺกลกฺขโณ ความโกรธมีความหยาบกระด้างเป็นลักษณะ เหมือนกันกับอสรพิษท่ ี
ถูกตี มันจะต่อสู้ทันที หรือพวกราชสีห์ พวกเสือ ถ้าถูกเฆี่ยนตีมันจะต่อสู้มาทันที พวกโทสะ ก็

เหมือนกันจะมีความดุร้ายเป็นลักษณะเหมือนกับอสรพิษที่ถูกตี เมื่อกระทบอะไรนิดหน่อย ก็จะแสดง
กิริยาอาการที่ไม่ดีไม่งามออกมา

ฺ
๒) นิสฺสยาทาหนรโส ความโกรธมีการทำให้จิตใจตนและผู้อื่นหม่นไหม้ เป็นกิจ เปรียบ
เหมือนกับไฟป่าพี่กำลังเผาป่าให้ไหม้เป็นจุณๆ ไปฉันนั้น ความโกรธนี้ เมื่อเกิดขึ้นแล้วจะเปลี่ยนนิสัย

ของบุคคลทันที เรามองดูเผิน ๆ จะเห็นว่าเขาเป็นผู้มีอัธยาศัยใจคอสุภาพและเยือกเย็นดี แต่ในขณะ
เมื่อถูกความโกรธครอบงำตกเป็นทาสของความโกรธแล้ว ก็แสดงปฏิกิริยาขึ้นมาทันทีด้วยอำนาจของ

ความโกรธ เมื่อแสดงปฏิกิริยาความโกรธขึ้นมาแล้ว เขาคนนั้นก็สามารถที่จะทำลายสิ่งที่มากีดขวางนั้น

ให้พินาศอันตรธานไปให้สิ้นสูญไปหมดไป เหมือนกันกับไฟป่าที่ไหม้ป่า หรือเผาป่าให้เกรียมไป ฉันนั้น

๓) ทูสนปจฺจุปฏฺ าโน ความโกรธมีการประทุษร้าย เป็นอารมณ์ เปรียบเหมือนกับข้าศึก

ฝ่ายตรงกันข้ามเสียหลักไปนิดหน่อยเท่านั้น ก็จะโหมโจมตีทำลายข้าศึกได้ ข้อนี้ฉันใด ความโกรธก็
เหมือนกัน ฉันนั้น เมื่อใดความโกรธเกิดขึ้นในขันธสันดานแล้ว หากว่ามีผู้ใดเป็นข้าศึก หรือแสดงทาง

กาย วาจา ใจ ออกมา ไม่ว่าจะเรื่องดีหรือไม่ดี ย่อมไม่เป็นที่สบอารมณ์ จะเข้าทำร้ายทันทีทั้งๆ ที่ไม่

เคยทะเลาะเบาะ แว้งกันมาก่อน บางครั้งความโกรธสามารถทำลายมิตรนั้นให้พินาศอันตรธานไปได้

๔) อาฆาตวตฺถุปทฏฺ าโน ความโกรธมีอาฆาตวัตถุ เป็นเหตุใกล้ชิด เปรียบเหมือนน้ำมูตร

เน่าที่เจือด้วยยาพิษ และเปรียบเหมือนผู้ที่กำลังจับมูตรเน่าเจือยาพิษ และเปรียบเหมือนผู้กำลังจับ
ก้อนเหล็กแดง ฉันนั้น

๒.๒.๓ ประเภทของโทสมูลจิต

คำว่า โทสมูลจิต ประกอบด้วย “โทสะ” คือ ความประทุษร้าย ความโกรธ รวมกับ “มูล”

คือ รากเหง้า เหตุ ดังนั้น โทสมูลจิต คือ จิตที่มีโทสเจตสิกเป็นมูล หมายถึง อกุศลจิตที่มีความ
ประทุษร้ายเป็นอารมณ์ เช่น ความโกรธ การผูกโกรธ ความพยาบาท อาฆาตแค้น เป็นต้น

ิ
๔๙ วรรณสิทธิ ไวทยะเสวี, พระอภิธัมมัตถสังคหะ ปรจเฉทที่ ๑ จิตปรมัตถ์, พิมพ์ครั้งที่ ๑๑,
(นครปฐม: มูลนิธิแนบมหานีรานนท์, ๒๕๕๑), หน้า ๓๗.