Page 58 - Thesis PhD Anger by Chaichana

๔๐

ในพระอภิธัมมัตถสังคหะ ปริจเฉทที่ ๑ จิตตสังคหวิภาค ในหัวข้อ โทสมูลจิต ได้อธิบาย
๕๐
ประเภทของโทสมูลจิต มี ๒ ดวง คือ

ี
๑) โทมนสฺสสหคตํ ปฏิฆสมฺปยุตฺตํ อสงฺขาริกํ แปลความว่า จิตที่เกิดขึ้นโดยไม่มการชักชวน
(เป็นจิตที่มีกำลัง)พร้อมด้วยความเสียใจประกอบด้วยความโกรธ

๒) โทมนสฺสสหคตํ ปฏิฆสมฺปยุตฺตํ สสงฺขาริกํ แปลความว่า จิตที่เกิดขึ้นโดยมีการชักชวน
(เป็นจิตที่ไม่มีกำลัง) พร้อมด้วยความเสียใจประกอบด้วยความโกรธ โทสมูลจิต ๒ ดวงนี้ มีสภาพธรรม

๓ ประการ คือ

(๑) โทมนสฺสสหคตํ เกิดพร้อมด้วยความเสียใจ ทุมนะ แปลตามศัพท์ว่า ใจชั่ว แปล

ตามอรรถว่า มีใจชั่ว คือ ภาวะแห่งใจชั่ว เร่าร้อน เศร้าหมอง บุคคลที่มีใจชั่วนั้น ชื่อว่า “โทมนัส” ซึ่งมี
องค์ธรรม ได้แก่ เวทนาเจตสิก (ธรรมชาติที่เสวยอารมณ์) เป็นเวทนาประเภท ๑ ในเวทนา ๕ คือ

ทุกขเวทนา สุขเวทนา โสมนัสเวทนา โทมนัสเวทนา และ อุเบกขาเวทนา โดย โทมนัสเวทนานี้จะเกิด
พร้อมโทสมูลจิต ๒ ดวงนี้เท่านั้น จะเกิดพร้อมจิตอื่นหาได้ไม่ เพราะฉะนั้น เมื่อโทสมูลจิตเกิดขึ้นขณะ

ใด ขณะนั้น โทมนัสเวานาจะต้องเกิดพร้อมด้วยเสมอ จึงเรียกว่า โทมนสฺสสหคตํ

(๒) ปฏิฆสมฺปยุตฺตํ ประกอบด้วยความโกรธ ปฎิฆะแปลว่า ความโกรธ ความคับแค้น

หรือการกระทบกระทั่ง เมื่อแปลโดยอรรถแล้วหมายถึง การกระทบกระทั่งในอารมณ์คือ มีสภาพ

ประทุษร้าย ทำลายอารมณ์ที่กระทบให้เสียหายไป องค์ธรรม ได้แก่ โทสเจตสิก (ธรรมชาติที่
ประทุษร้ายอารมณ์) ปฎิฆะหรือโทสะนี้เป็นภาวะที่จะต้องประกอบกับโทมนัสเวทนาจะเกิดพร้อม

เวทนาอื่น ๆ ไม่ได้

คำที่กล่าวมานี้ จะเห็นได้ว่า โทมนัส และปฎิฆะ มีสภาพต่างกัน คือ โทมนัส เป็น

เวทนาเจตสิก และเป็นธรรมอย่างหนึ่ง ซึ่งนับเนื่องในเวทนาขันธ์ มีการเสวย อนิฏฐารมฌ์ (เป็นอารมณ์

ที่ไม่ดี) เป็นลักษณะ

ปฏิฆะ นั้น เป็นโทสเจตสิก และเป็นธรรมอย่างหนึ่ง ซึ่งนับเนื่องในสังขารขันธ์ มี

ความประทุษร้ายอารมณ์ เป็นลักษณะ

่
ั
่
ุ
ิ
่
้
รวมคำทง ๒ ประการน แมตางกันโดยสภาพลกษณะ แตด้วยอำนาจแหงโทสจตตปยาท
ั
้
ี้
แล้ว โทมนัสเวทนาจะต้องเกิดร่วมกับปฎิฎะเสมอไป

๕๐ เรื่องเดียวกัน, หน้า ๓๗-๓๘.