Page 133 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

จันด�า: ดอกเพศผู้ออกเป็นช่อกระจุกหรือแยกแขนงสั้น ๆ ดอกเพศเมียออกเป็นช่อกระจุกสั้น ๆ ผลรูปรี กลีบเลี้ยง สารานุกรมพืชในประเทศไทย จันทน์ชะมด
แฉกลึกประมาณกึ่งหนึ่ง พับงอกลับ (ภาพ: ชุมพร - AS)
จันทน์กะพ้อ
Vatica diospyroides Symington
วงศ์ Dipterocarpaceae
ไม้ต้น สูงได้ถึง 20 ม. มีขนกระจุกรูปดาวสั้นนุ่มสีน�้าตาลตามกิ่ง ก้านใบ ช่อดอก จันทน์กะพ้อแดง: มีขนสีน�้าตาลแดงหนาแน่นทั่วไป หูใบรูปใบหอก ช่อดอกแบบช่อแยกแขนงสั้น ๆ ดอกสีชมพู
ใบประดับ ก้านดอก กลีบเลี้ยง กลีบดอกด้านนอก และผล หูใบรูปแถบ ยาว ผลมีปีกยาว 2 ปีก ปีกสั้น 3 ปีก (ภาพ: สุคิริน นราธิวาส - MP)
5-8 มม. ใบรูปขอบขนานถึงรูปใบหอก ยาว 10-28 ซม. เส้นใบย่อยแบบขั้นบันได
ก้านใบยาว 1-2.5 ซม. งอเป็นข้อ ช่อดอกยาว 4-5 ซม. ช่อแยกแขนงมี 1-5 ดอก จันทน์ชะมด
ใบประดับรูปใบหอก ยาวประมาณ 2 มม. ก้านดอกยาว 1-2 มม. กลีบเลี้ยงรูปไข่ ยาว Mansonia gagei J. R. Drumm. ex Prain
4-5 มม. ขยายในผล ดอกสีครีม กลีบรูปขอบขนานถึงรูปใบหอก ยาว 1.2-1.7 ซม. วงศ์ Malvaceae
รังไข่มีขนหนาแน่น ผลรูปรี ยาว 1.5-3 ซม. ปลายเป็นติ่งแหลม ผิวมีนวลแป้ง
สีน�้าตาล แห้งแตกเป็น 3 ส่วน กลีบเลี้ยงรูปไข่ ปลายเรียวแหลม ยาว 1-1.5 ซม. ไม้ต้น สูงได้ถึง 20 ม. หูใบรูปใบหอก ยาว 5-7 มม. ร่วงเร็ว ใบเรียงเวียน รูปไข่
เรียงซ้อนเหลื่อมที่โคน (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ พันจ�า, สกุล) หรือรูปขอบขนาน ยาว 8-14 ซม. โคนเว้าตื้น เบี้ยวเล็กน้อย ขอบเรียบหรือจักฟันเลื่อย
เล็กน้อย เส้นโคนใบข้างละ 1-2 เส้น ก้านใบยาว 0.5-1 ซม. ช่อดอกแยกแขนง
พืชถิ่นเดียวของไทย พบทางภาคใต้ที่ระนอง สุราษฎร์ธานี พังงา และตรัง ขึ้นตาม ยาวได้ถึง 15 ซม. ก้านดอกยาวประมาณ 5 มม. กลีบเลี้ยงแยกด้านเดียว รูปขอบขนาน
ป่าดิบชื้น พื้นที่น�้าท่วมถึง เป็นไม้ประดับ ดอกมีกลิ่นหอมแรง ยาวเท่า ๆ กลีบดอก ดอกสีขาว มี 5 กลีบ รูปใบหอกกลับ ยาวประมาณ 1 ซม.
เกสรเพศผู้ 10 อัน เชื่อมติดกันเป็นเส้าเกสร ล้อมรอบรังไข่ เกสรเพศผู้ที่เป็นหมัน
จันทน์กะพ้อแดง 5 อัน ติดระหว่างเกสรเพศผู้และรังไข่ คาร์เพล 5 อัน แยกกัน มีขน ก้านเกสรเพศเมีย
Vatica maingayi Dyer โค้งออก ยอดเกสรเรียวเป็นตุ่ม ผลมีปีกเดียว แห้งไม่แตก ทรงรี ยาว 1-1.5 ซม.
ไม้ต้น สูงได้ถึง 25 ม. มีขนกระจุกรูปดาวสั้นนุ่มสีน�้าตาลแดงหนาแน่นตาม ปีกยาว 2.5-3 ซม. ปลายปีกมน
กิ่งอ่อน ปลายก้านใบ ช่อดอก ใบประดับ ก้านดอก กลีบเลี้ยงและกลีบดอกด้านนอก พบที่อินเดียและพม่า ในไทยพบทางภาคตะวันออกเฉียงใต้ ภาคกลางที่สระบุรี
และผล หูใบรูปใบหอก ยาว 0.5-1.5 ซม. ใบรูปใบหอก ยาว 6-12 ซม. เส้นใบย่อย ภาคตะวันตกเฉียงใต้ และภาคใต้ที่นครศรีธรรมราช ขึ้นตามป่าดิบชื้น และป่าดิบแล้ง
แบบร่างแห ก้านใบยาว 1.5-2 ซม. ช่อดอกออกสั้น ๆ ยาว 1-3 ซม. แยกแขนง 2-4 ช่อ ที่เป็นหินปูน ความสูง 100-650 เมตร แก่นมีน�้ามันหอมระเหย ใช้สร้างพระโกศ
แต่ละช่อมี 2-4 ดอก ใบประดับรูปไข่ ยาว 1-2 ซม. ก้านดอกยาวประมาณ 3 มม. ใช้ในงานพระราชพิธี ท�าเครื่องใช้ ดอกไม้จันทน์ ธูป และเครื่องหอม
กลีบเลี้ยงรูปขอบขนาน ยาวประมาณ 3 มม. ขยายเป็นปีกในผล ดอกสีชมพู กลีบรูปไข่
หรือแกมรูปขอบขนาน ยาวประมาณ 1 ซม. รังไข่มีขนหนาแน่น ผลรูปรีกว้าง สกุล Mansonia J. R. Drumm. ex Prain เคยอยู่ภายใต้วงศ์ Sterculiaceae
ยาว 0.8-1 ซม. ปลายมีติ่งแหลม ปีกยาว 2 ปีก ยาว 5-7.5 ซม. ปีกสั้น 3 ปีก ยาว ปัจจุบันอยู่วงศ์ย่อย Helicteroideae มีประมาณ 5 ชนิด พบในแอฟริกาและเอเชีย
2.5-3.5 ซม. (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ พันจ�า, สกุล) ในไทยมีชนิดเดียว ชื่อสกุลตั้งตาม F. B. Manson นักอนุรักษ์ของการป่าไม้อินเดีย
ในช่วงศตวรรษที่ 20
พบที่คาบสมุทรมลายู สุมาตรา บอร์เนียว และภาคใต้ตอนล่างของไทยที่นราธิวาส
ขึ้นตามป่าดิบชื้น ความสูง 200-500 เมตร เอกสารอ้างอิง
Phengklai, C. (2001). Sterculiaceae. In Flora of Thailand Vol. 7(3): 590.
เอกสารอ้างอิง
Ashton, P.S. (1982). Dipterocarpaceae. In Flora Malesiana 9(2): 369.
Symington, C.F. (1938). Notes on Malayan Dipterocarpaceae IV. Gardens’
Bulletin Singapore 9: 347.

จันทน์กะพ้อ: เส้นใบย่อยแบบขั้นบันได ก้านใบมักงอเป็นข้อ ช่อดอกแบบช่อแยกแขนง ดอกสีครีม ผลผิวมีนวลแป้ง
สีน�้าตาล กลีบเลี้ยงขยายในผล (ภาพ: cultivated; ภาพดอก - PPr, ภาพผล - MP) จันทน์ชะมด: โคนใบเว้าตื้น เบี้ยวเล็กน้อย เส้นโคนใบข้างละ 1-2 เส้น ผลมีปีกเดียว (ภาพ: แก่งกระจาน เพชรบุรี - SSi)

113

59-02-089_113-212_Ency new1-3_J-Coated.indd 113 3/1/16 5:22 PM