Page 136 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

จ�ำปี

จำาปี, สกุล สารานุกรมพืชในประเทศไทย จำาปีป่า
Magnolia L. Magnolia baillonii Pierre
วงศ์ Magnoliaceae ไม้ต้น สูงได้ถึง 35 ม. หูใบแนบติดก้านใบน้อยกว่ากึ่งหนึ่ง ใบรูปรี รูปไข่ หรือ
ไม้พุ่มหรือไม้ต้น กิ่งมักมีช่องอากาศ หูใบหุ้มยอด ร่วงเร็ว ทิ้งรอยชัดเจน รูปขอบขนาน ยาว 6-25 ซม. ปลายแหลมสั้น ๆ แผ่นใบด้านล่างมีขน ก้านใบยาว
ใบเรียงเวียน แผ่นใบหนา ช่อดอกออกตามยอด ซอกใบ หรือปลายกิ่งงัน (brachyblast) 1.5-3.5 ซม. ช่อดอกยาว 1-1.5 ซม. ก้านดอกยาวประมาณ 5 มม. ดอกมีกลิ่นหอม
ส่วนมากมีดอกเดียว ก้านดอกหนา ใบประดับร่วงเร็ว ทิ้งรอยชัดเจน กลีบรวมหนา สีขาว มี 15-21 กลีบ เรียงหลายวง รูปใบหอกแคบ กลีบวงในสั้นกว่าวงนอก ยาว
มี 6-36 กลีบ เรียงเป็นวง ๆ เกสรเพศผู้จ�านวนมาก เรียงเวียนอัดแน่น ก้านชูอับเรณูสั้น 2.5-3.5 ซม. เกสรเพศผู้ยาว 4-5 มม. รวมแกนอับเรณูที่เป็นรยางค์ คาร์เพลจ�านวนมาก
ยาว 5-8 มม. ก้านยาว 3-5 มม. ผลรูปรีหรือรูปทรงกระบอก ยาว 6-10 ซม. มีก้าน
แกนอับเรณูเป็นรยางค์สั้น ๆ วงเกสรเพศเมียส่วนมากมีก้านชู คาร์เพลจ�านวนมาก สั้น ๆ ผลย่อยเชื่อมติดกัน แตกออก แกนกลางติดทน
แยกกันหรือออกจากจุดเดียวกัน ออวุลมีหลายเม็ด ผลกลุ่มเชื่อมติดกันหรือแยกกัน
เมล็ดมีเยื่อหุ้ม พบที่จีนตอนใต้ พม่า และเวียดนาม ในไทยพบทางภาคเหนือ ภาคตะวันออก
และภาคตะวันตกเฉียงใต้ ขึ้นตามป่าดิบแล้ง และป่าดิบเขา ความสูงถึงประมาณ
สกุล Magnolia นับว่าเป็นสกุลพืชโบราณ จากลักษณะที่ไม่มีกลีบดอกที่แท้จริง 1300 เมตร
เดิมแยกเป็นหลายสกุล เช่น Manglietia, Michelia และ Talauma เป็นต้น ปัจจุบันมีเพียง
2 สกุล สกุล Magnolia มีมากกว่า 225 ชนิด พบในเขตร้อนและเขตอบอุ่น ในไทยเป็น จำาปีเพชร
พืชพื้นเมืองมากกว่า 20 ชนิด หลายชนิดเป็นไม้ประดับ ส่วนอีกสกุลคือ Liriodendron L.
พบในอเมริกาเหนือ และจีน มี 2 ชนิด ชื่อสกุลตั้งตามนักพฤกษศาสตร์ชาวฝรั่งเศส Magnolia mediocris (Dandy) Figlar
Pierre Magnol (1638-1715) ชื่อพ้อง Michelia mediocris Dandy
ไม้ต้น สูงได้ถึง 35 ม. มีขนตามกิ่ง หูใบ แผ่นใบด้านล่าง กิ่งงัน และก้านผล
จำาปี หูใบติดที่โคนก้านใบ ยาว 1-1.5 ซม. ใบรูปรีหรือรูปขอบขนาน ยาว 6-13 ซม.
Magnolia x alba (DC.) Figlar ปลายแหลมยาว ยาว 0.7-2 ซม. ก้านใบยาว 1.5-3 ซม. ช่อดอกยาวประมาณ 1 ซม.
ชื่อพ้อง Michelia × alba DC. ก้านดอกสั้น ดอกสีขาวหรือมีลายชมพู มี 9 กลีบ เรียง 2 วง รูปขอบขนานหรือ
รูปใบหอก กลีบวงนอก ยาว 1.8-2.2 ซม. กลีบวงในสั้นกว่าเล็กน้อย เกสรเพศผู้ยาว
ไม้ต้น สูงได้ถึง 30 ม. กิ่งมีขนสั้นนุ่ม โคนหูใบแนบติดก้านใบเกินกึ่งหนึ่ง 1-1.5 ซม. อับเรณูยาว 0.8-1.4 ซม. แกนอับเรณูเป็นรยางค์ ยาว 3-4 มม. มี 7-14
ใบรูปไข่ ยาว 15-35 ซม. ปลายแหลมยาว 0.7-3 ซม. แผ่นใบด้านล่างมีขนสั้น คาร์เพล ผลรูปทรงกระบอก ยาว 2-5 ซม. ผลย่อยแยกกัน ยาว 1-2 ซม.
เส้นแขนงใบเรียงจรดกันเป็นเส้นขอบใน ก้านใบยาว 1.5-5 ซม. ช่อดอกยาว พบที่จีนตอนใต้ และภูมิภาคอินโดจีน ในไทยพบทางภาคตะวันตกเฉียงใต้ที่
1-1.7 ซม. ก้านดอกสั้น ดอกมีกลิ่นหอมแรง สีขาว มี 10-14 กลีบ เรียงหลายวง แก่งกระจาน จังหวัดเพชรบุรี ขึ้นตามป่าดิบแล้งที่ค่อนข้างชื้น ความสูง 400-1000 เมตร
ยาวเท่า ๆ กัน รูปใบหอกกลับ ยาว 1.5-5 ซม เกสรเพศผู้ยาวประมาณ 1 ซม. รวม
แกนอับเรณู ก้านวงเกสรเพศเมียยาว 4-7 มม. มี 8-12 คาร์เพล ส่วนมากไม่ติดผล จำาปีสิรินธร
พบเฉพาะเป็นไม้ประดับ เข้าใจว่าเป็นลูกผสมระหว่าง M. champaca (L.) Magnolia sirindhorniae Noot. & Chalermglin
Baill. ex Pierre กับ M. montana (Blume) Figlar & Noot. ใบมีสรรพคุณ
เป็นยาปฏิชีวนะ แต่อาจท�าให้เป็นหมัน ไม้ต้น สูงได้ถึง 30 ม. หูใบติดก้านใบประมาณกึ่งหนึ่ง ใบรูปรีหรือรูปขอบขนาน
ยาว 11-26 ซม. ปลายแหลมมน แผ่นใบด้านล่างมีขนประปราย ก้านใบยาว 2.5-4 ซม.
จำาปีแขก ช่อดอกยาว 1.3-2.2 ซม. ก้านดอกสั้น ดอกสีครีมอมเหลือง มี 12-15 กลีบ เรียง 2 วง
รูปขอบขนานหรือรูปใบหอก วงนอก 3-4 กลีบ ยาว 3-4.5 ซม. วงใน 8-12 กลีบ
Magnolia figo (Lour.) DC. เรียวแคบกว่าเล็กน้อย เกสรเพศผู้ยาว 0.6-1.2 ซม. ก้านชูอับเรณูยาว 3.5-4 มม.
ชื่อพ้อง Liriodendron figo Lour., Michelia figo (Lour.) Spreng. แกนอับเรณูเป็นรยางค์ รูปสามเหลี่ยม ยาวประมาณ 1 มม. มี 25-35 คาร์เพล
ไม้พุ่ม ส่วนมากสูง 2-3 ม. แตกกิ่งหนาแน่น มีขนสั้นนุ่มตามกิ่งอ่อน ตายอด ก้านยาว 0.8-1 ซม. ขยายในผล ผลย่อยแยกกัน ยาว 1-1.4 ซม.
ก้านใบ เส้นแขนงใบด้านล่าง กิ่งงัน และใบประดับ โคนหูใบแนบติดก้านจรด พืชถิ่นเดียวของไทย พบที่ภาคตะวันออกเฉียงเหนือที่เลย ภาคตะวันออกที่ชัยภูมิ
ปลายก้าน ใบรูปรี รูปไข่ หรือรูปไข่กลับ ยาว 3-10 ซม. ปลายแหลมมีติ่ง ก้านใบยาว และภาคกลางที่ลพบุรี ขึ้นตามป่าพรุน�้าจืด ความสูงถึงประมาณ 200 เมตร ค�าระบุ
2-4 มม. ช่อดอกออกสั้น ๆ ใบประดับหนา ดอกมีกลิ่นหอม สีครีม มี 6 กลีบ เรียง 2 วง ชนิดเพื่อเทิดพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี
รูปรี หนา ยาว 1.2-2 ซม เกสรเพศผู้ยาว 7-8 มม. แกนอับเรณูปลายแหลม
ก้านวงเกสรเพศเมียยาวประมาณ 7 มม. คาร์เพลเกลี้ยง ผลรูปไข่กว้าง ยาว 2-3.5 ซม. เอกสารอ้างอิง
Nooteboom, H.P. and P. Chalermglin. (2009). The Magnoliaceae of Thailand.
มีถิ่นก�าเนิดที่จีน เป็นไม้ประดับทั่วไปในเขตร้อน บางครั้งพบสายพันธุ์ดอกสี Thai Forest Bulletin (Botany) 37: 111-138.
ม่วงหรืออมชมพู มีสรรพคุณช่วยฟื้นฟูร่างกายหลังคลอด Xia, N., Y. Liu and H.P. Nooteboom. (2008). Magnoliaceae. In Flora of China
Vol. 7: 80, 87, 90

จำาปีถิ่นไทย
Magnolia koordersiana (Noot.) Figlar
ชื่อพ้อง Michelia koordersiana Noot.
ไม้ต้น สูงได้ถึง 30 ม. หูใบติดที่โคนก้านใบ ยาว 1-1.5 ซม. ใบรูปรีหรือรูปไข่กลับ
ยาว 6-23 ซม. ปลายแหลมยาว มักเบี้ยว ก้านใบยาว 1-2 ซม. ช่อยาวประมาณ 1.5 ซม.
ก้านดอกสั้น ดอกสีเหลือง มี 9 กลีบ เรียง 2 วง รูปใบหอกแคบ กลีบวงนอก 3 กลีบ
ยาว 1.2-2.2 ซม. กลีบวงใน 6 กลีบ หนากว่า เกสรเพศผู้ยาว 5-7 มม. รวมแกน
อับเรณูที่เป็นรยางค์ คาร์เพล 8-12 อัน มีขนสั้นสีเทา ก้านยาว 4-6 มม. ผลรูป
ทรงกระบอก ก้านยาวประมาณ 4.5 ซม. ผลย่อยแยกกัน ยาว 1.5-2.5 ซม. แต่ละผล
มี 1-2 เมล็ด เยื่อหุ้มเมล็ดสีแดง
พบที่คาบสมุทรมลายู และสุมาตรา ในไทยพบกระจายห่าง ๆ ทางภาคใต้ที่
ชุมพร สงขลา พังงา นราธิวาส ขึ้นตามสันเขาหรือที่ลาดชันในป่าดิบชื้น ความสูงถึง จ�าปาหลวง: ช่อดอกออกที่ปลายกิ่ง กลีบรวม 9 กลีบ เรียง 3 วง ขนาดลดหลั่นจากวงนอกสู่วงใน (ภาพ: แว้ง
ประมาณ 700 เมตร นราธิวาส - NP)

116

59-02-089_113-212_Ency new1-3_J-Coated.indd 116 3/1/16 5:23 PM