Page 137 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

จำาปูน, สกุล สารานุกรมพืชในประเทศไทย จ�ำลำ
Anaxagorea A. St.-Hil.
วงศ์ Annonaceae
ไม้พุ่มหรือไม้ต้น ใบเรียงเวียน ดอกออกเดี่ยว ๆ หรือเป็นช่อสั้น ๆ ตามซอกใบ
หรือตามล�าต้น กลีบเลี้ยง 2-3 กลีบ กลีบดอก 6 กลีบ เรียง 2 วง หรือลดรูปเหลือ
2-3 กลีบ กลีบหนา เกสรเพศผู้จ�านวนมาก อับเรณูติดหันออก แกนอับเรณูมีรยางค์
จ�าปี: กลีบรวม 10-14 กลีบ (ภาพซ้าย: พุแค สระบุรี - SSi); จ�าปีแขก: แตกกิ่งหนาแน่น กลีบรวม 6 กลีบ เรียง 2 วง
คาร์เพลเกลี้ยง แกนอับเรณูปลายแหลม (ภาพขวา: cultivated - RP) คาร์เพลแยกกัน แต่ละคาร์เพลมีออวุล 2 เม็ด ก้านเกสรเพศเมียมีหลายรูปแบบ
ยอดเกสรรูปตัวยู ผลย่อยรูปกระบอง แยกกัน มีก้าน แห้งแล้วแตก มี 1-2 เมล็ด
เป็นมันวาว
สกุล Anaxagorea มีประมาณ 27 ชนิด ส่วนใหญ่พบในอเมริกากลางและอเมริกาใต้
ในไทยมี 2 ชนิด อีกชนิดคือ กำาลังวัวเถลิง A. luzonensis A. Gray ชื่อสกุลตั้งตาม
นักปรัชญาชาวกรีก Anaxagoros (b.c. 500 BC)
จำาปูน
Anaxagorea javanica Blume

ไม้พุ่ม สูงได้ถึง 5 ม. ใบรูปรีหรือรูปขอบขนาน ยาว 10-20 ซม. ก้านใบยาว
จ�าปีถิ่นไทย: กลีบรวม 9 กลีบ เรียง 2 วง รูปใบหอกแคบ ๆ ผลย่อยแยกกัน เยื่อหุ้มเมล็ดสีแดง (ภาพ: สุคิริน
นราธิวาส - MP) 0.5-1 ซม. แต่ละช่อมีได้ถึง 4 ดอก ก้านดอกยาวประมาณ 1 ซม. ใบประดับ 1 คู่
กลีบเลี้ยงรูปรี ยาวประมาณ 7 มม. ขอบบาง ดอกสีขาวอมเขียว หนา กลีบวงนอก
รูปไข่ ยาว 1.8-2 ซม. มีก้านกลีบสั้น ๆ กลีบวงในรูปสี่เหลี่ยมข้าวหลามตัด ยาว
ประมาณ 1.5 ซม. เกสรเพศผู้ยาวประมาณ 4 มม. อันที่เป็นหมันอยู่ด้านใน ยาว
ประมาณ 6 มม. ก้านชูอับเรณูสั้น มี 8-9 คาร์เพล เป็นเหลี่ยม ยาวประมาณ 3 มม.
มีผลย่อย 4-8 ผล รูปกระบอง ยาว 2.5-3 ซม. มีก้านสั้น ๆ เมล็ดแบน เว้า ยาว
ประมาณ 2 ซม.
พบที่คาบสมุทรมลายู บอร์เนียว และชวา ในไทยพบทางภาคตะวันออกเฉียงใต้
ที่จันทบุรี และภาคใต้ตั้งแต่สุราษฎร์ธานีลงไป ขึ้นตามป่าดิบชื้น ความสูงระดับต�่า ๆ
เป็นไม้ประดับ ดอกมีกลิ่นหอมแรง บ�ารุงหัวใจ แยกเป็น var. tripetala Corner
หรือจ�าปูนเบตง กลีบดอกมี 3 กลีบ
เอกสารอ้างอิง
Li, B. and M.G. Gilbert. (2011). Annonaceae (Anaxagorea). In Flora of China
Vol. 19: 673.
จ�าปีป่า: หูใบแนบติดก้านใบน้อยกว่ากึ่งหนึ่ง กลีบรวม 15-21 กลีบ เรียงหลายวง รูปใบหอกแคบ กลีบวงในสั้นกว่า Sinclair, J. (1955). A revision of the Malayan Annonaceae. Gardens’ Bulletin
วงนอก (ภาพ: เขาใหญ่ ปราจีนบุรี - SSi) Singapore 14(2): 346-349.

จ�าปีเพชร: ดอกสีขาวหรือมีลายชมพู มี 9 กลีบ เรียง 2 วง รูปขอบขนานหรือรูปใบหอก กลีบวงในสั้นกว่าเล็กน้อย จ�าปูน: กลีบเลี้ยง 2-3 กลีบ กลีบดอกหนา มี 6 กลีบ เรียง 2 วง ผลรวมมีผลย่อย 4-8 ผล รูปกระบอง แยกกัน
ผลรูปทรงกระบอก (ภาพ: แก่งกระจาน เพชรบุรี; ภาพดอก - PK, ภาพผลอ่อน - TT) (ภาพ: เขาหลวง นครศรีธรรมราช - SSi)
จำาลา
Magnolia praecalva (Dandy) Figlar & Noot.
วงศ์ Magnoliaceae
ชื่อพ้อง Pachylarnax praecalva Dandy
ไม้ต้น สูงได้ถึง 50 ม. มีพูพอน หูใบขนาดใหญ่ติดที่โคนก้านใบ ใบรูปรีหรือ
รูปขอบขนาน ยาว 5-20 ซม. ปลายมน เว้าตื้น ๆ แผ่นใบหนา ก้านใบยาว 1-3 ซม.
ก้านช่อดอกยาว 0.5-2 ซม. มี 1-3 ข้อ ก้านดอกยาว 1-3 มม. กลีบรวมส่วนมาก
มี 9 กลีบ รูปขอบขนาน ยาว 2.5-3 ซม. เกสรเพศผู้จ�านวนมาก ยาว 1.7-2 ซม.
แกนอับเรณูรูปสามเหลี่ยม ยาว 2-3 มม. คาร์เพล 2-4 อัน ไม่มีก้าน อยู่ภายใน
วงเกสรเพศผู้ ผลย่อยเชื่อมติดกัน รูปกลม เส้นผ่านศูนย์กลาง 3-4.5 ซม. เปลือกหนา
แตกเป็น 2-4 ส่วน เมล็ดมีเยื่อหุ้มสีแดง (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ จ�าปี, สกุล)
พบที่อินเดีย คาบสมุทรมลายู และภาคใต้ตอนล่างของไทยที่พังงา สงขลา สตูล
จ�าปีสิรินธร: ดอกสีครีมอมเหลือง มี 12-15 กลีบ วงนอก 3-4 กลีบ วงใน 8-12 กลีบ เรียวแคบกว่าเล็กน้อย
(ภาพ: ซับจ�าปา ลพบุรี - NN) และยะลา ขึ้นตามสันเขาในป่าดิบชื้น ความสูง 400-800 เมตร

117

59-02-089_113-212_Ency new1-3_J-Coated.indd 117 3/1/16 5:23 PM