Page 154 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

ชำฤๅษี
สารานุกรมพืชในประเทศไทย

สกุล Paraboea เดิมอยู่ภายใต้สกุล Didymocarpus ปัจจุบันได้รวมเอาสกุล เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 8 มม. กลีบบน 2 กลีบ ขนาดเล็กกว่ากลีบล่าง 3 กลีบ
Trisepalum และ Phylloboea ไว้ด้วย ทำาให้มีจำานวนมากกว่า 130 ชนิด ในไทย เล็กน้อย ก้านชูอับเรณูยาวกว่าอับเรณู อับเรณูยาวประมาณ 2 มม. ปลายเชื่อมติดกัน
อาจมีได้ถึง 80 ชนิด ชื่อสกุลหมายถึงสกุลที่คล้ายกับสกุล Boea เกสรเพศผู้ที่เป็นหมันมี 3 อัน ขนาดเล็ก รังไข่เกลี้ยง ผลรูปแถบ ยาวประมาณ
4 ซม. บิดเป็นเกลียว
ชาฤาษี พืชถิ่นเดียวของไทย พบทางภาคเหนือที่แม่ฮ่องสอน และเชียงใหม่ ขึ้นตาม
Paraboea burttii Z. R. Xu เขาหินปูนในป่าเบญจพรรณ และป่าดิบแล้ง ความสูง 700-1000 เมตร
ไม้ล้มลุก ล�าต้นสั้นหรือสูงได้ถึง 15 ซม. มีขนสานเป็นพืดสีน�้าตาลตามแผ่นใบ เอกสารอ้างอิง
ด้านล่าง ช่อดอก และกลีบเลี้ยงด้านนอก ใบเรียงตรงข้ามชิดกัน รูปไข่ ยาว Puglisi, C., D.J. Middleton, P. Triboun and M. Möller. (2011). New insights into the
7-14 ซม. ปลายมน โคนรูปลิ่มหรือเว้าตื้น ๆ ขอบจักซี่ฟันเล็กน้อย แผ่นใบด้านบน relationships between Paraboea, Trisepalum and Phylloboea (Gesneriaceae)
มีขนสั้นนุ่มหนาแน่น ก้านใบยาว 4-10 ซม. ช่อดอกคล้ายช่อซี่ร่ม ออกตามซอกใบ and their taxonomic consequences. Taxon 60: 1693-1702.
ก้านช่อยาวเท่า ๆ ก้านใบ ใบประดับรูปกลม ๆ ยาวประมาณ 1.2 ซม. ดอกจ�านวนมาก Xu, Z., B.L. Burtt, L.E. Skog and D.J. Middleton. (2008). A revision of Paraboea
ก้านดอกยาว 1-1.5 ซม. กลีบเลี้ยงมี 5 กลีบ รูปไข่ ยาวประมาณ 6 มม. ดอกสีขาว (Gesneriaceae). Edinburgh Journal of Botany 65: 161-347.
อมม่วง หลอดกลีบยาวประมาณ 4 มม. ดอกบานเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ
1.6 ซม. กลีบบน 2 กลีบ รูปไข่กว้าง ยาวประมาณ 6 มม. กลีบล่าง 3 กลีบ รูปไข่
กลีบคู่ข้างกว้างและยาวกว่ากลีบกลางเล็กน้อย ยาว ประมาณ 8 มม. อับเรณูรูปรีกว้าง
ยาวประมาณ 2.5 มม. เชื่อมติดกัน รังไข่เกลี้ยง ก้านเกสรเพศเมียยาวประมาณ 7 มม.
ผลรูปแถบ ยาว 3-4 ซม. ไม่บิดเป็นเกลียว
พืชถิ่นเดียวของไทย พบทางภาคใต้ที่นครศรีธรรมราช ตรัง และพัทลุง ขึ้นตาม
เขาหินปูนในป่าดิบชื้น ความสูงถึงประมาณ 400 เมตร

ชาฤาษี
Paraboea multiflora (R. Br.) B. L. Burtt
ชื่อพ้อง Boea multiflora R. Br.
ไม้ล้มลุก บางครั้งมีเหง้า มีขนสั้นนุ่มสีน�้าตาลแดงตามแผ่นใบด้านล่าง และ
ช่อดอก ใบเรียงเป็นกระจุกใกล้โคน รูปรี เบี้ยว ยาว 4-22 ซม. ขอบจักมน ก้านใบ
ชาฤๅษี: P. burttii ช่อดอกคล้ายช่อซี่ร่ม ออกตามซอกใบ ก้านช่อยาว ดอกสีขาวอมม่วง ผลรูปแถบ ไม่บิดเป็นเกลียว
ยาวได้ถึง 12 ซม. ช่อดอกออกตามซอกใบ ก้านช่อยาว 3.5-22 ซม. ก้านดอกยาว (ภาพ: เขาหลวง นครศรีธรรมราช - DM)
2-7 มม. กลีบเลี้ยงมี 5 กลีบ รูปไข่ ยาว 1-2.5 มม. ด้านนอกมีขน ดอกสีขาว
หลอดกลีบดอกสั้นมาก ดอกบานเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 8 มม. กลีบบน 2 กลีบ
ขนาดเล็กกว่ากลีบล่าง 3 กลีบ เล็กน้อย ก้านชูอับเรณูสั้นกว่าหรือยาวกว่าอับเรณู
เล็กน้อย อับเรณูยาวประมาณ 2 มม. รังไข่มีนวลแป้ง ก้านเกสรเพศเมียยาว
ประมาณ 3 มม. ผลรูปทรงกระบอก ยาวได้ถึง 1.2 ซม. บิดเป็นเกลียว มีนวลแป้ง
พบที่อินเดีย พม่า จีนตอนใต้ และลาว ในไทยพบทางภาคเหนือที่เชียงใหม่
ล�าปาง และภาคกลางที่เขาใหญ่ จังหวัดนครนายก ขึ้นตามริมล�าธารในป่าดิบแล้ง
และป่าเบญจพรรณ ความสูงถึงประมาณ 600 เมตร

ชาฤาษีเคราขาว ชาฤๅษี: P. multiflora ใบเรียงเป็นกระจุกใกล้โคน ดอกรูประฆัง มี 5 กลีบ คล้ายรูปปากเปิด เกสรเพศผู้ 2 อัน
Paraboea amplifolia Z. R. Xu & B. L. Burtt ก้านชูอับเรณูสั้นกว่าหรือยาวกว่าอับเรณู (ภาพ: ดอยอินทนนท์ เชียงใหม่ - PK)
ไม้ล้มลุก มีขนคล้ายใยแมงมุมหนาแน่นตามส่วนต่าง ๆ ใบเรียงเวียนที่โคน
รูปรี รูปขอบขนาน หรือแกมรูปไข่ ยาว 5-28 ซม. ปลายแหลม โคนสอบเรียวจรด
ก้านใบเป็นครีบ ขอบเรียบหรือจักซี่ฟันเล็กน้อย แผ่นใบด้านล่างมีขนสั้นนุ่ม ก้านใบ
ยาว 2-10 ซม. ช่อดอกแยกประมาณ 2-3 แขนง ออกตามซอกใบ ก้านช่อยาว
5-12 ซม. ก้านดอกยาวประมาณ 8 มม. กลีบเลี้ยงมี 5 กลีบ รูปแถบ ยาวประมาณ
5 มม. มีขนสั้นนุ่ม ดอกสีขาว หลอดกลีบดอกสั้น ดอกบานเส้นผ่านศูนย์กลาง
ประมาณ 1 ซม. กลีบบน 2 กลีบ ขนาดเท่า ๆ กลีบล่าง 3 กลีบ รูปไข่กว้าง ยาว
4-5 มม. อับเรณูยาวประมาณ 3.5 มม. เชื่อมติดกัน รังไข่เกลี้ยง ก้านเกสรเพศเมีย
ยาวกว่าเกสรเพศผู้ ผลรูปไข่แคบ ยาวประมาณ 5 มม. ไม่บิดเป็นเกลียว
พืชถิ่นเดียวของไทย พบทางภาคใต้ที่ทุ่งสง จังหวัดนครศรีธรรมราช ขึ้นตาม ชาฤๅษีเคราขาว: มีขนคล้ายใยแมงมุมหนาแน่นตามส่วนต่าง ๆ ใบเรียงเวียนที่โคน โคนสอบเรียวจรดก้านใบเป็นครีบ
หน้าถ�้าที่เป็นหินปูน ความสูงประมาณ 150 เมตร กลีบบน 2 กลีบ ขนาดเท่า ๆ กลีบล่าง 3 กลีบ (ภาพดอก: ทุ่งสง นครศรีธรรมราช - PK)

ชาฤาษีโลหะโมลี
Paraboea glabrisepala B. L. Burtt
ไม้ล้มลุก มีขนสานเป็นแถบสีน�้าตาลอ่อนตามแผ่นใบด้านล่าง ก้านใบ และ
ก้านช่อดอกอ่อน ใบเรียงเป็นกระจุกที่โคน รูปรี ยาว 10-21 ซม. ปลายมนหรือกลม
โคนรูปลิ่มถึงเว้าตื้น ขอบจักมน ก้านใบยาว 10-19 ซม. ช่อดอกออกตามซอกใบ
ก้านช่อยาว 20-40 ซม. ใบประดับ 2 ใบ รูปไข่กว้าง กว้างประมาณ 2 ซม. ยาว
ประมาณ 1.5 ซม. ช่อแขนงย่อยยาว 1-4 ซม. ใบประดับขนาดเล็กกว่า ดอกจ�านวนมาก
ก้านดอกยาวประมาณ 5 มม. กลีบเลี้ยงมี 5 กลีบ ขนาดเล็ก รูปกลม ๆ ยาวประมาณ ชาฤๅษีโลหะโมลี: มีขนสานเป็นพืดสีน�้าตาลอ่อนตามแผ่นใบด้านล่าง ก้านใบ และก้านช่อดอกอ่อน ก้านช่อดอกยาว
1 มม. เกลี้ยง ดอกสีม่วงอ่อน หลอดกลีบดอกยาวประมาณ 5 มม. ดอกบาน ใบประดับ 2 ใบ ผลบิดเป็นเกลียว (ภาพ: ดอยเชียงดาว เชียงใหม่ - PK)

134

59-02-089_113-212_Ency new1-3_J-Coated.indd 134 3/1/16 5:27 PM