Page 159 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

ซ้อ สารานุกรมพืชในประเทศไทย เซียนท้อ
Gmelina arborea Roxb.
ไม้ต้น สูงได้ถึง 30 ม. ใบรูปไข่กว้าง ยาว 7-25 ซม. แผ่นใบด้านล่างมีนวลและ
ขนสั้นนุ่ม เส้นใบออกจากโคนข้างละ 1 เส้น ก้านใบยาว 3-10 ซม. ช่อดอกออกที่
ปลายกิ่ง ยาว 7-20 ซม. ช่อกระจุกย่อยมี 1-3 ดอก ใบประดับรูปแถบ ยาว 7-8 มม.
กลีบเลี้ยงยาว 3-5 มม. ปลายจักรูปสามเหลี่ยม 5 จักตื้น ๆ ด้านนอกมีขน ดอกยาว
2-4 ซม. ด้านนอกสีน�้าตาลแดง ด้านในสีครีมอ่อน กลีบปากล่างกลีบกลางด้าน
ในมีสีเหลืองแซม มีขนสั้นนุ่มด้านนอก เกสรเพศผู้ยื่นไม่พ้นปากหลอดกลีบดอก
ก้านชูอับเรณูติดใต้กึ่งกลางหลอดกลีบดอก รังไข่เกลี้ยง มีต่อมกระจาย ผลสุกสีเหลือง ซ้องแมว: ช่อดอกห้อยลง ดอกติดตรงข้ามสลับตั้งฉาก ใบประดับติดทน (ภาพ: cultivated - RP)
รูปไข่ ยาว 1.5-2.5 ซม.
พบที่อินเดีย ศรีลังกา เนปาล บังกลาเทศ ภูฏาน พม่า จีนตอนใต้ ภูมิภาคอินโดจีน ซุ้มกระต่าย
และมาเลเซีย ในไทยพบทุกภาค ขึ้นตามป่าเบญจพรรณ ป่าดิบแล้ง ป่าดิบเขา และ Blinkworthia lycioides Choisy
ป่าดิบชื้น ความสูงถึงประมาณ 1500 เมตร นิยมปลูกเป็นไม้สวนป่าในหลายประเทศ วงศ์ Convolvulaceae
ใช้ท�ากระดาษ ใบมีสรรพคุณแก้ไอ ช่วยขับลม ขับปัสสาวะ เป็นยาระบาย ลดการอักเสบ ไม้พุ่ม สูงได้ถึง 3 ม. แตกกิ่งจ�านวนมาก มีขนกระจาย ใบเรียงเวียน รูปขอบขนาน
แก้หนองใน และใช้เลี้ยงสัตว์ หรือรูปใบหอก ยาว 1-4 ซม. ปลายมน เว้าตื้น ๆ หรือมีติ่ง แผ่นใบด้านบนมีขน
ประปราย ขนหนาแน่นด้านล่าง เส้นแขนงใบไม่ชัดเจน ก้านใบยาว 3-6 มม. ดอกออก
ซ้อหิน เดี่ยว ๆ ตามซอกใบ ห้อยลง ก้านดอกยาว 3-8 มม. ใบประดับ 3-4 อัน ติดเป็นวง
Gmelina racemosa (Lour.) Merr. ใต้กลีบเลี้ยง รูปรี ยาว 3-5 มม. ติดทน กลีบเลี้ยง 5 กลีบ รูปรีกว้าง ยาว 7-8 มม.
ชื่อพ้อง Lantana racemosa Lour., Gmelina lecomtei Dop ติดทน ขยายหุ้มผล ดอกรูประฆังกว้าง คว�่าลง สีเขียวอ่อน มีจุดเล็ก ๆ สีชมพูอมแดง
กระจายด้านใน หลอดกลีบยาว 2-2.5 ซม. เส้นผ่านศูนย์กลาง 1.5-2 ซม. ปลายกลีบ
ไม้ต้น สูงได้ถึง 25 ม. ใบรูปไข่ ยาว 9-20 ซม. ปลายแหลมหรือแหลมยาว จักตื้น ๆ 5 กลีบ พับงอกลับ เกสรเพศผู้ 5 อัน ยาว 0.8-1 ซม. มีขนครุยที่โคน
แผ่นใบด้านล่างมีนวลและขนสั้นนุ่ม เส้นใบออกจากโคนข้างละ 1 เส้น ก้านใบยาว เรณูมีหนามละเอียด จานฐานดอกเป็นท่อหุ้มรังไข่ ก้านเกสรเพศเมียรูปเส้นด้าย
3-7 ซม ช่อดอกออกที่ปลายกิ่ง ยาวได้ถึง 15 ซม. ใบประดับรูปแถบ ยาว 4-7 มม. ยาวประมาณ 1.2 ซม. ยอดเกสรแยก 2 พู ผลรูปรีกว้าง ยาว 1-1.2 ซม. ปลายมีติ่ง
ร่วงเร็ว กลีบเลี้ยงยาว 0.8-1 ซม. ปลายตัดหรือจักตื้น ๆ ไม่ชัดเจน ด้านนอกมีขน มี 2-4 เมล็ด รูปรี ยาวประมาณ 5 มม. ขั้วเมล็ดติดด้านข้าง
ดอกยาว 3-5 ซม. ด้านนอกสีขาวอมม่วง ด้านในสีม่วง มีขนสั้นนุ่มทั้งสองด้าน
กลีบปากมีสีเหลืองเข้มด้านใน เกสรเพศผู้ยื่นพ้นปากหลอดกลีบเล็กน้อย รังไข่มี พบที่พม่า ในไทยพบกระจายห่าง ๆ แทบทุกภาค ยกเว้นภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
ขนสั้นนุ่ม ผลสุกสีเหลือง รูปไข่ ยาว 2.5-4 ซม. และภาคใต้ตอนล่าง ขึ้นตามป่าเบญจพรรณ ป่าเต็งรัง ชายป่าดิบแล้ง และป่าดิบชื้น
พบที่จีนตอนใต้ ลาว เวียดนาม และภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนบนของไทย หรือบนเขาหินปูน ความสูง 100-850 เมตร
ที่ภูวัว จังหวัดบึงกาฬ ขึ้นกระจายห่าง ๆ ในป่าดิบแล้ง ความสูงประมาณ 200 เมตร สกุล Blinkworthia Choisy แยกมาจากสกุล Argyreia จากลักษณะที่เป็นไม้พุ่ม
และดอกออกเดี่ยว ๆ รูประฆังคว่ำา มี 2 ชนิด อีกชนิด B. convolvuloides Prain
เอกสารอ้างอิง
Cheng, S.L. and M.G. Gilbert. (1994). Verbenaceae (Gmelina arborea and พบในพม่า และจีน ชื่อสกุลตั้งตาม Richard Blinkworth ผู้เก็บพรรณไม้ให้กับ
G. lecomtei). In Flora of China Vol. 17: 32-33. หอพรรณไม้กัลกัตตา ของอินเดีย
เอกสารอ้างอิง
Fang, R. and G. Staples. (1995). Convolvulaceae. In Flora of China Vol. 16: 313.
Staples, G. (2010). Convolvulaceae. In Flora of Thailand Vol. 10(3): 373.

ซ้อ: ช่อดอกแบบช่อกระจุก แยกแขนงสั้น ๆ ดอกรูปแตร กลีบเลี้ยงปลายจักรูปสามเหลี่ยม กลีบดอกไม่สมมาตร ผลรูปไข่
(ภาพดอก: ไทยประจัน ราชบุรี - SSi; ภาพผล: กุยบุรี ประจวบคีรีขันธ์ - RP)

ซุ้มกระต่าย: ไม้พุ่ม แตกกิ่งจ�านวนมาก ดอกรูประฆังกว้าง คว�่าลง ออกเดี่ยว ๆ ตามซอกใบ ใบประดับขนาดเล็กติดใต้
กลีบเลี้ยง ปลายกลีบจักตื้น ๆ 5 กลีบ พับงอกลับ (ภาพ: ห้วยขาแข้ง อุทัยธานี - PK)
เซียนท้อ
Pouteria campechiana (Kunth) Baehni
วงศ์ Sapotaceae
ชื่อพ้อง Lucuma campechiana Kunth
ไม้ต้น สูงได้ถึง 10 ม. น�้ายางสีขาว ใบเรียงเวียนหนาแน่นที่ปลายกิ่ง รูปรี รูปใบหอก
ซ้อหิน: ใบเรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก มีนวลด้านล่าง กลีบเลี้ยงปลายตัดหรือจักไม่ชัดเจน หลอดกลีบดอกโป่งข้างเดียว
(ภาพ: ภูวัว บึงกาฬ - RP) หรือแกมรูปไข่กลับ ยาว 8-33 ซม. ปลายมน แหลม หรือแหลมยาว ช่อดอกแบบ

139

59-02-089_113-212_Ency new1-3_J-Coated.indd 139 3/1/16 5:28 PM