Page 166 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

ดำวกระจำย
สารานุกรมพืชในประเทศไทย

ดาวกระจาย
Cosmos caudatus Kunth
ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 2 ม. ใบประกอบ 2-3 ชั้น ยาว 4-20 ซม. กว้าง 2-8 ซม.
ก้านใบยาว 2-5 ซม. ก้านดอกยาว 5-30 ซม. ริ้วประดับรูปเส้นด้าย ยาว 0.6-1 ซม.
วงใบประดับเส้นผ่านศูนย์กลาง 0.5-1.5 ซม. วงนอกรูปใบหอกหรือรูปแถบ ยาว
0.7-1 ซม. ขอบมีขนครุย วงในรูปใบหอก ยาว 1-1.3 ซม. ดอกวงนอกสีชมพูหรือ
อมม่วง กลีบรูปขอบขนานหรือรูปใบหอกกลับ ยาว 0.5-1.5 ซม. ปลายจักตื้น ๆ 3 พู
ดอกวงในรูปขอบขนาน ยาว 5-7 มม. ผลรูปกระสวย ยาว 1-3 ซม. มักมีขนสากช่วงโคน
ดาดชมพู: ดอกเพศผู้มี 4 กลีบ ดอกเพศเมียมี 5 กลีบ ใบประดับคล้ายหูใบขนาดเล็ก ติดทน ผลแบบแคปซูล ห้อยลง และขนแข็งช่วงปลายผล แพปพัสมี 2-3 อัน ยาว 3-5 มม.
มีปีก 3 ปีก (ภาพ: เขาพระวิหาร ศรีสะเกษ - RP)
มีถิ่นก�าเนิดในอเมริกากลางและอเมริกาใต้ เป็นไม้ประดับ กินเป็นผักสลัด มี
สรรพคุณต้านอนุมูลอิสระ บางครั้งเรียกว่าดาวเรืองพม่า
เอกสารอ้างอิง
Kiger, R.W. (2006). Asteraceae (Cosmos). In Flora of North America. Vol. 21: 204.
http://www.efloras.org
Staples, G.W. and D.R. Herbst. (2005). A tropical garden flora. Bishop Museum
Press, Honolulu, Hawai`i.

ดาดนภา: ถิ่นที่อยู่ตามหินปูน ช่อดอกตั้งตรง ดอกเพศผู้และดอกเพศเมีย กลีบรวมมี 4 กลีบ ผลมี 3 ปีก (ภาพ:
ดอยหัวหมด ตาก - RP)

ดาวกระจาย: C. caudatus ใบประกอบ 2-3 ชั้น ปลายผลมีขนแข็ง (ภาพ: cultivated - RP)

ดาวกระจาย: C. bipinnatus ใบประกอบ 2 ชั้น กลีบดอกวงนอกสีขาว ชมพู (ภาพซ้าย: cultivated- PI);
ดาวกระจาย: C. sulphureus ใบประกอบ 2-3 ชั้น กลีบดอกวงนอกสีเหลืองเข้มหรือส้มอมแดง (ภาพขวา: cultivated - RP)
ดาวกระจายไต้หวัน
Bidens pilosa L.
ดาดล�าอ้อย: โคนใบเบี้ยว ขอบจักซี่ฟัน ดอกสีขาวอมเขียว ดอกเพศผู้กลีบรวม 2 กลีบ ปลายกลม ดอกเพศเมียมี วงศ์ Asteraceae
4-6 กลีบ ปลายมน ขอบจักซี่ฟัน ปีกในผลขนาดเท่า ๆ กัน (ภาพ: ทะเลบัน สตูล - TP)
ชื่อพ้อง Bidens alba (L.) DC.
ดาวกระจาย, สกุล ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 2.5 ม. ใบเรียงตรงข้าม รูปไข่ รูปขอบขนาน หรือรูปใบหอก
Cosmos Cav. ยาว 3-12 ซม. เรียบหรือแยกแขนง 1-3 ชั้น ขอบเรียบหรือจักฟันเลื่อย มีขนครุย
วงศ์ Asteraceae แผ่นใบส่วนมากมีขนยาว ก้านใบยาว 1-7 มม. ช่อดอกแบบช่อกระจุกแน่น
ออกเดี่ยว ๆ หรือแยกแขนงแบบช่อเชิงหลั่น ก้านช่อยาว 1-9 ซม. ริ้วประดับส่วนมาก
ไม้ล้มลุก ใบประกอบ 1-3 ชั้น ส่วนมากติดตามล�าต้น เรียงตรงข้าม โคนมัก มี 7-9 อัน รูปแถบ ยาว 3-5 มม. มีขนยาว วงใบประดับเส้นผ่านศูนย์กลาง 6-8 มม.
เรียวสอบเป็นครีบ ช่อดอกแบบช่อกระจุกแน่นแผ่ตามรัศมี ออกเดี่ยว ๆ หรือ ส่วนมากมี 8-9 ใบ รูปใบหอก ยาว 4-6 มม. ดอกวงนอกสีขาวหรืออมชมพู มี
แบบช่อเชิงหลั่น วงใบประดับ 2 วง ใบประดับเชื่อมติดกันที่โคน ติดทน ฐานดอกแบน 3-8 กลีบ ส่วนมากยาว 0.7-1.5 ซม. ดอกวงในจ�านวนมาก สีเหลือง ยาว 2-5 มม.
ดอกวงนอก หรือ ray florets เรียงชั้นเดียว เป็นหมัน ดอกวงใน หรือ disc florets ผลแห้งเมล็ดล่อน เป็นสี่เหลี่ยม มีขนยาว วงนอกสีน�้าตาลแดง ยาว 3-5 มม. วงในสีด�า
สมบูรณ์เพศ ปลายจัก 5 พูตื้น ๆ เกสรเพศผู้ 5 อัน รังไข่ใต้วงกลีบ มี 1 ช่อง มีออวุล ยาวกว่าประมาณ 2 เท่า แพปพัสมี 3-4 อัน ปลายมีขนเครา
1 เม็ด ก้านเกสรเพศเมียแยกเป็นแฉกรูปเส้นด้าย ปลายมีรยางค์คล้ายขน ผลแห้ง มีถิ่นก�าเนิดที่เม็กซิโก อเมริกาเหนือ และอเมริกากลาง ขึ้นเป็นวัชพืชทั่วไปใน
เมล็ดล่อน ปลายเป็นจะงอย แพปพัสมักมีขนเครา ติดทน เขตร้อนและเขตอบอุ่น มีสรรพคุณด้านสมุนไพรหลายอย่าง

สกุล Cosmos มี 26 ชนิด พบในอเมริกาเขตร้อน โดยเฉพาะเม็กซิโก เป็นไม้ประดับ สกุล Bidens L. อยู่ภายใต้วงศ์ย่อย Asteroideae เผ่า Heliantheae มีประมาณ
ทั่วไปในเขตร้อน ในไทยมี 3 ชนิด อีก 2 ชนิด คือ C. bipinnatus Cav. ใบประกอบ 230 ชนิด พบในเขตร้อนและกึ่งเขตร้อน ในไทยพบเป็นวัชพืช 3 ชนิด ชื่อสกุล
2 ชั้น ดอกวงนอกสีขาว ชมพู หรือม่วง และ C. sulphureus Cav. ทุกส่วนขยี้ เป็นภาษาละตินหมายถึง 2 เท่า ตามลักษณะผลจักเป็นสี่เหลี่ยม
แล้วมีกลิ่นฉุน ใบประกอบ 2-3 ชั้น กลีบดอกวงนอกสีเหลืองเข้มหรือส้มอมแดง
ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “kosmos” การประดับ ตกแต่ง หรืออาจหมายถึงการเรียง เอกสารอ้างอิง
ของดอกอย่างเป็นระเบียบคล้ายการเรียงตัวของจักรวาล Strother, J.L. and R.R. Weedon. (2006). Asteraceae (Bidens). In Flora of North
America. Vol. 21: 205-218. http://www.efloras.org

146

59-02-089_113-212_Ency new1-3_J-Coated.indd 146 3/1/16 5:30 PM