Page 175 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

ตองแตก, สกุล สารานุกรมพืชในประเทศไทย ตองผ้า
Baliospermum Blume
วงศ์ Euphorbiaceae
ไม้พุ่ม แยกเพศร่วมต้นหรือต่างต้น หูใบขนาดเล็ก ใบเรียงเวียน มีต่อม 2 ต่อม
ที่โคน ขอบใบจักฟันเลื่อยหรือจักมน มีต่อมที่รอยจักด้านล่าง เส้นโคนใบ 3-5 เส้น
ช่อดอกแบบช่อกระจะหรือแยกแขนง ช่อดอกเพศผู้มีดอกจ�านวนมาก ไม่มีกลีบดอก
กลีบเลี้ยงส่วนมากมี 5 กลีบ บาง ดอกเพศเมียขนาดใหญ่กว่าดอกเพศผู้เล็กน้อย
จานฐานดอกรูปวงแหวนหรือจักเป็นต่อม รังไข่มี 3 ช่อง แต่ละช่องมีออวุลเม็ดเดียว
ยอดเกสรเพศเมีย 3 อัน แผ่กว้างเป็นปีก ปลายแยกเป็น 2 แฉก ติดทน ผลแห้งแตก ตองแตกเล็ก: ช่อดอกเพศผู้ดอกจ�านวนมาก ช่อดอกเพศเมียสั้น ผลตั้งขึ้น กลีบเลี้ยงและเกสรเพศเมียติดทน
มี 3 พู แกนกลางติดทน เมล็ดกลม มีปื้น มีจุกขั้ว (ภาพ: ดอยภูคา น่าน - RP)
ตองแตบ
สกุล Baliospermum อยู่ในวงศ์ย่อย Crotonoideae เผ่า Codiaeae มี 5 ชนิด
พบในประเทศแถบเทือกเขาหิมาลัย จีนตอนใต้ พม่า ภูมิภาคอินโดจีนและ Macaranga denticulata (Blume) Müll. Arg.
มาเลเซีย ในไทยมี 2 ชนิด ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “balios” จุดหรือปื้น และ วงศ์ Euphorbiaceae
“sperma” เมล็ด ตามลักษณะของเมล็ดที่มีปื้น ชื่อพ้อง Mappa denticulata Blume
ไม้ต้น สูงได้ถึง 15 ม. แยกเพศต่างต้น กิ่งเป็นเหลี่ยม มีขนเป็นขุยหนาแน่น
ตองแตก ตามกิ่ง หูใบ แผ่นใบด้านล่าง และใบประดับ ร่วงเร็ว หูใบรูปขอบขนาน ยาว
Baliospermum solanifolium (Burm.) Suresh 0.3-1 ซม. ใบเรียงเวียน รูปไข่กว้างหรือแกมรูปสามเหลี่ยม ยาว 10-24 ซม. โคนแบบ
ชื่อพ้อง Croton solanifolius Burm. ก้นปิด เส้นแขนงใบย่อยเรียงขนานกัน ก้านใบยาว 5-11 ซม. มีต่อมน�้าต้อยขนาดเล็ก
ไม้พุ่ม สูงได้ถึง 2 ม. ใบรูปไข่หรือรูปขอบขนาน บางครั้งจัก 3-5 พูตื้น ๆ ยาว กระจายใกล้โคน ใบประดับและใบประดับย่อยขนาดเล็ก ติดทน ขอบมีต่อม ไม่มี
8-20 ซม. โคนมักกลม ช่อดอกเพศผู้ยาวได้ถึง 15 ซม. ช่อดอกเพศเมียสั้น ยาวไม่เกิน กลีบดอก ช่อดอกเพศผู้แบบแยกแขนง ยาวได้ถึง 10 ซม. ดอกออกเป็นกระจุก
1 ซม. ดอกเพศผู้ก้านดอกยาวได้ถึง 1.2 ซม. กลีบเลี้ยงรูปไข่ ยาวประมาณ 1.5 มม. 3-7 ดอก กลีบเลี้ยง 2-3 กลีบ ยาวประมาณ 1 มม. เกสรเพศผู้มีประมาณ 15 อัน
จานฐานดอกรูปถ้วยคล้ายวงแหวน เกสรเพศผู้ 10-12 อัน ก้านชูอับเรณูยาว อับเรณูมี 4 ช่อง ช่อดอกเพศเมียแบบช่อกระจะ ยาวได้ถึง 7 ซม. ดอกออกเป็น
ประมาณ 1 มม. ดอกเพศเมียก้านดอกยาว 0.2-1 ซม. กลีบเลี้ยงรูปไข่สามเหลี่ยม ยาว กระจุก 1-3 ดอก กลีบเลี้ยง 2 กลีบ ยาวประมาณ 1.5 มม. ก้านเกสรเพศเมีย
1-2 มม. มีขนด้านนอก รังไข่มีขน ก้านเกสรเพศเมียยาว 1.5-3 มม. ผลห้อยลง กลม 2-3 อัน ยาวประมาณ 1 มม. ผลแห้งแตก จัก 2 พู กว้างประมาณ 5 มม. ผิวมี
เส้นผ่านศูนย์กลาง 0.8-1.3 ซม. กลีบเลี้ยงติดทน ยาว 3-5 มม. เมล็ดขนาดประมาณ เกล็ดต่อมขนาดเล็กหนาแน่น ก้านยาวประมาณ 1 ซม. แต่ละช่องมีเมล็ดเดียว
3 มม. สีน�้าตาล พบที่อินเดีย เนปาล ภูฏาน ศรีลังกา จีนตอนใต้ ลาว คาบสมุทรมลายู สุมาตรา
พบที่อินเดีย ภูฏาน เนปาล ศรีลังกา บังกลาเทศ พม่า ภูมิภาคอินโดจีนและ และชวา ในไทยพบทุกภาค ขึ้นตามที่โล่งในป่าเสื่อมโทรม ความสูงถึงประมาณ
มาเลเซีย ในไทยพบทุกภาค ขึ้นตามชายป่าเบญจพรรณ ป่าดิบแล้ง และป่าดิบชื้น 1200 เมตร น�้าคั้นจากใบใช้ล้างแผลสด
ความสูงถึงประมาณ 900 เมตร เมล็ดมีสรรพคุณบ�ารุงร่างกาย ใช้แทนสลอด
Croton tiglium L. น�้ามันจากเมล็ดท�าให้ระคายเคือง สกุล Macaranga Thouars อยู่ภายใต้วงศ์ย่อย Acalyphoideae เผ่า Acalypheae
มีประมาณ 300 ชนิด พบในแอฟริกา มาดากัสการ์ เอเชีย ออสเตรเลีย และหมู่เกาะ
ตองแตกเล็ก แปซิฟิก ในไทยมี 21 ชนิด ชื่อสกุลเป็นภาษาพื้นเมืองของมาดากัสการ์
Baliospermum calycinum Müll. Arg. เอกสารอ้างอิง
ไม้พุ่ม สูงได้ถึง 3 ม. ใบรูปรีหรือรูปขอบขนาน ยาว 10-20 ซม. ขอบใบจักฟันเลื่อย Whitmore, T.C. and S.J. Davies. (2007). Euphorbiaceae (Macaranga). In Flora
of Thailand Vol. 8(2): 364-365.
หรือจักมน แผ่นใบด้านล่างมีขนเอน ช่อดอกเพศผู้ยาวได้ถึง 16 ซม. ช่อดอกเพศเมีย
ยาว 2-3 ซม. ดอกเพศผู้ก้านดอกยาว 1-3 มม. กลีบเลี้ยงรูปไข่กว้าง ยาว 1-2.5 มม.
จานฐานดอกแยกเป็นต่อม 5 ต่อม เรียงเป็นวง เกสรเพศผู้ 9-21 อัน ก้านชูอับเรณู
ยาว 1-2 มม. ดอกเพศเมียก้านดอกยาว 1-2 มม. กลีบเลี้ยงรูปรีหรือรูปไข่ ยาว
3-8 มม. เกลี้ยงหรือมีขน รังไข่เกลี้ยงหรือมีขนประปราย ก้านเกสรเพศเมียยาว
1-3 มม. ผลตั้งขึ้น รูปรีกว้างเกือบกลม ยาว 1-1.2 ซม. กลีบเลี้ยงติดทน ยาว 5-8 มม.
เมล็ดขนาดประมาณ 4 มม. สีน�้าตาลเข้ม
พบที่อินเดีย บังกลาเทศ เนปาล จีนตอนใต้ และพม่า ในไทยพบทางภาคเหนือ
แทบทุกจังหวัด ขึ้นใต้ร่มเงาในป่าดิบแล้ง และป่าดิบเขา ความสูง 650-2500 เมตร
เอกสารอ้างอิง
Phattarahirankanok, K. and K. Chayamarit. (2005). Euphorbiaceae (Baliospermum).
In Flora of Thailand Vol. 8(1): 120-123.

ตองแตบ: ใบรูปไข่กว้างแกมรูปสามเหลี่ยม โคนใบแบบก้นปิด เส้นแขนงใบย่อยเรียงขนานกัน ดอกเพศผู้ออกเป็นกระจุก
ผลจัก 2 พู ผิวมีเกล็ดต่อมหนาแน่น (ภาพ: นราธิวาส - MP)
ตองผ้า
Sumbaviopsis albicans (Blume) J. J. Sm.
วงศ์ Euphorbiaceae
ชื่อพ้อง Adisca albicans Blume
ไม้ต้น ส่วนมากสูงไม่เกิน 10 ม. แยกเพศร่วมต้น ใบเรียงเวียน รูปไข่หรือแกม
ตองแตก: ใบรูปไข่หรือรูปขอบขนาน จัก 3-5 พูตื้น ๆ ผลห้อยลง กลม มี 3 พู กลีบเลี้ยงและเกสรเพศเมียติดทน
(ภาพ: cultivated - RP) รูปขอบขนาน ยาว 7-35 ซม. โคนแบบก้นปิด แผ่นใบด้านล่างมีขนสีขาวหนาแน่น

155

59-02-089_113-212_Ency new1-3_J-Coated.indd 155 3/1/16 5:24 PM