Page 186 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

ตังตาบอด
สารานุกรมพืชในประเทศไทย

ยื่นพ้นปากหลอดกลีบเล็กน้อย ยอดเกสรจัก 2 พู ย่น ผลเป็นกระเปาะรูปกรวย
ยาว 0.6-1 ซม. เปลือกบาง หุ้มด้วยกลีบเลี้ยง ปีกยาว 3.5-4 ซม. มีเมล็ดเดียว
สีน�้าตาลด�า รูปรี ยาว 4-5 มม.
พบที่เวียดนามตอนใต้ ในไทยพบกระจายห่าง ๆ ทางภาคตะวันออกเฉียงใต้
และภาคตะวันตกเฉียงใต้ ขึ้นตามชายป่า ที่โล่งแห้งแล้ง ความสูงระดับต�่า ๆ
สกุล Tridynamia Gagnep. มี 4 ชนิด พบเฉพาะในเอเชีย ในไทยมี 3 ชนิด อีก
2 ชนิด ดอกขนาดใหญ่กว่าเล็กน้อย กลีบเลี้ยงขยายเป็น 3 ปีก ชื่อสกุลมาจาก
ภาษากรีก “tridynamos” สามพลัง หมายถึงกลีบเลี้ยงที่ขยายเป็นปีก 3 ปีก

เอกสารอ้างอิง
Staples, G. (2010). Convolvulaceae. In Flora of Thaialnd Vol. 10(3): 463.

ตะลุมพุก: ใบเรียงตรงข้ามเป็นกระจุกสั้น ๆ ช่อดอกลดรูปมีดอกเดียว ดอกขนาดเล็กมีก้าน ดอกขนาดใหญ่เกือบไร้ก้าน
(ภาพซ้ายดอกขนาดเล็ก: หนองคาย - RP; ภาพขวาดอกขนาดใหญ่: ตาก - RP; ภาพผล: ตาก - SSi)
ตังตาบอด
Excoecaria oppositifolia Griff.
วงศ์ Euphorbiaceae
ไม้พุ่มหรือไม้ต้น สูงได้ถึง 15 ม. แยกเพศต่างต้น หูใบรูปรี ยาวประมาณ 5 มม.
ใบเรียงตรงข้าม รูปรีถึงรูปใบหอก ยาว 9-30 ซม. แผ่นใบหนา ขอบจักฟันเลื่อย ตับเต่า: ช่อดอกแบบช่อกระจุกแยกแขนง ดอกรูปแตร มี 5 กลีบตื้น ๆ ปลายเว้าตื้น ขอบจักไม่เป็นระเบียบ ผลมี
ช่อดอกเพศผู้ยาวได้ถึง 25 ซม. ก้านดอกสั้น ไม่มีกลีบดอก กลีบเลี้ยง 3 กลีบ รูปไข่ กลีบเลี้ยงหุ้ม ขยายเป็นปีกยาว 2 ปีก (ภาพดอก: แก่งกระจาน เพชรบุรี - PK; ภาพผล: ห้วยยาง ประจวบคีรีขันธ์ - RP)
ยาวประมาณ 1 มม. เกสรเพศผู้ 3 อัน ก้านชูอับเรณูยาว 1-1.5 มม. ช่อดอกเพศเมีย
มีดอกเดียว ก้านดอกยาว ยาว 1.2-1.7 ซม. ในผล ใบประดับและกลีบเลี้ยงยาวกว่า ตับเต่าต้น
ในดอกเพศผู้เล็กน้อย ก้านเกสรเพศเมียยาวประมาณ 2 มม. ยอดเกสรยาวกว่า Diospyros ehretioides Wall. ex G. Don
ก้านเล็กน้อย ติดทน ผลรูปกลม เส้นผ่านศูนย์กลาง 4-6 ซม. จักเป็นพูตื้น ๆ เมล็ด วงศ์ Ebenaceae
รูปไข่กว้าง ยาวประมาณ 1 ซม. (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ ตาตุ่มทะเล, สกุล) ไม้ต้น สูงได้ถึง 15 ม. ใบรูปรีหรือรูปไข่กว้าง ยาว 10-28 ซม. ปลายมน โคนกลม
พบที่พม่า ภูมิภาคอินโดจีน และคาบสมุทรมลายู ในไทยพบทุกภาค ขึ้นตาม หรือเว้าตื้น เส้นใบย่อยแบบร่างแหชัดเจน ก้านใบยาวประมาณ 1 ซม. กลีบเลี้ยง
ป่าดิบแล้ง ป่าดิบเขา และป่าดิบชื้น โดยเฉพาะริมล�าธาร ความสูงถึงประมาณ และกลีบดอกจ�านวนอย่างละ 4 กลีบ ดอกเพศผู้ออกเป็นช่อกระจุกสั้นๆ ก้านดอก
1500 เมตร น�้ายางท�าให้ระคายเคืองผิวหนัง เข้าตาท�าให้ตาพร่ามัว ยาวประมาณ 3 มม. กลีบเลี้ยงรูประฆัง ยาว 2-3 มม. แฉกลึกประมาณหนึ่งส่วนสาม
มีขนด้านนอก ดอกรูปคนโท ยาว 3-5 มม. แฉกลึก เกสรเพศผู้มี 20-30 อัน รังไข่
เอกสารอ้างอิง
van Welzen, P.C. and H.-J. Esser. (2005). Euphorbiaceae (Excoecaria). In Flora ที่ไม่เจริญมีขนยาว ดอกเพศเมียออกเดี่ยว ๆ หรือเป็นช่อกระจุกสั้น ๆ กลีบเลี้ยง
of Thailand Vol. 8(1): 298. แฉกลึก ด้านนอกมีขน รังไข่มีขนคล้ายขนแกะ มี 6 ช่อง ไม่มีเกสรเพศผู้ที่เป็นหมัน
ผลเกือบกลม เส้นผ่านศูนย์กลาง 1.5-2.5 ซม. กลีบเลี้ยงรูปรี แฉกลึก พับงอกลับ
ก้านผลยาวประมาณ 1 ซม. เอนโดสเปิร์มมีลาย (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ มะเกลือ, สกุล)
พบที่พม่า ลาว และกัมพูชา ในไทยพบกระจายแทบทุกภาค ยกเว้นภาคใต้
ขึ้นตามป่าเบญจพรรณ และป่าเต็งรัง ความสูง 100-500 เมตร

เอกสารอ้างอิง
Phengklai, C. (1981). Ebenaceae. In Flora of Thailand Vol. 2(4): 319.

ตังตาบอด: ใบเรียงตรงข้าม ขอบจักฟันเลื่อย ผลจักเป็นพูตื้น ๆ เกสรเพศเมียติดทน (ภาพ: เขาใหญ่ ปราจีนบุรี - SSi)
ตับเต่าต้น: ใบรูปรีหรือรูปไข่กว้าง ปลายมน กลีบเลี้ยงแฉกลึก พับงอกลับ (ภาพ: ห้วยขาแข้ง อุทัยธานี - PK)
ตับเต่า ต่างไก่, สกุล
Tridynamia bialata (Kerr) Staples Polygala L.
วงศ์ Convolvulaceae วงศ์ Polygalaceae
ชื่อพ้อง Porana bialata Kerr ไม้ล้มลุก ไม้พุ่ม หรือไม้เถาเนื้อแข็ง ใบเรียงเวียน ช่อดอกแบบช่อกระจะ ห้อยลง
ไม้เถา ล�าต้นมีขนละเอียด ใบเรียงเวียน รูปไข่กว้างหรือรูปหัวใจ ยาว 5.5-10 ซม. หรือตั้งขึ้น ใบประดับส่วนมากมี 3 ใบ ส่วนมากร่วงเร็ว ไม่มีใบประดับย่อย กลีบเลี้ยง
ก้านใบยาว 1.5-4.5 ซม. ช่อดอกแบบช่อกระจุกแยกแขนง ใบประดับที่โคนคล้ายใบ 5 กลีบ กลีบนอก 3 กลีบ ขนาดเล็กกว่ากลีบคู่ในที่คล้ายกลีบดอก (alae) กลีบดอก
รูปไข่หรือรูปใบหอก ยาว 2.5-3.5 ซม. ใบประดับและใบประดับย่อยขนาดเล็ก 3 กลีบ กลีบบน 2 กลีบ เชื่อมติดกัน กลีบล่าง (keel) รูปเรือ หุ้มอับเรณูและ
ก้านดอกยาว 4-8 มม. กลีบเลี้ยงคู่นอกรูปขอบขนาน ยาว 3-4 มม. ขยายเป็น ยอดเกสรเพศเมีย ปลายกลีบจัก 2 พู มีรยางค์คล้ายแปรง เกสรเพศผู้ 8 อัน
ปีกในผล 3 กลีบในขนาดเล็ก ดอกรูปแตร สีขาวอมเหลืองอ่อน ๆ โคนสีเข้ม ยาว เชื่อมติดกันเป็นแผ่น เชื่อมติดกลีบดอก รังไข่มี 2 ช่อง ก้านเกสรเพศเมียเรียวยาว
0.8-1.5 ซม. มี 5 กลีบตื้น ๆ ปลายเว้าตื้น ขอบจักไม่เป็นระเบียบ เกสรเพศผู้ 5 อัน ปลายโค้ง ยอดเกสรจักเป็นพู ผลแห้งแตก แบน ขอบเป็นปีก มี 2 เมล็ด ส่วนมากสีด�า
ติดภายในหลอดกลีบ ยาวไม่เท่ากัน ยาว 3-6 มม. อับเรณูเป็นเงี่ยง ก้านเกสรเพศเมีย มีเยื่อหุ้ม ปลายบางครั้งมีรยางค์กลวง (strophiole)

166

59-02-089_113-212_Ency new1-3_J-Coated.indd 166 3/1/16 5:27 PM