Page 187 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

ต่างไก่ป่า
สารานุกรมพืชในประเทศไทย
สกุล Polygala มีประมาณ 500 ชนิด ส่วนมากพบในอเมริกาใต้ อเมริกาเหนือ พบที่ศรีลังกา เนปาล อินเดีย จีนตอนใต้ พม่า และภูมิภาคอินโดจีน ในไทยพบ
และแอฟริกาทางตอนใต้ ในไทยมี 17 ชนิด ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “polys” แทบทุกภาค ยกเว้นภาคตะวันตกเฉียงใต้ และภาคใต้ ขึ้นหนาแน่นในป่าดิบเขา
มาก และ “gala” น้ำานม หมายถึงพืชพวก milkwort ที่เพิ่มน้ำานมให้สัตว์เลี้ยง ความสูง 900-2300 เมตร มีความผันแปรสูง รากมีสรรพคุณแก้ไข้ ลดการอักเสบ

ต่างไก่เตี้ย เอกสารอ้างอิง
Chen, S.K., H. Ma and J.A.N. Parnell. (2008). Polygalaceae. In Flora of China
Polygala chinensis L. Vol. 11: 141, 145, 147.
ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 60 ซม. มีขนหนาแน่นตามกิ่ง ใบ และช่อดอก ใบรูปขอบขนาน Pendry, C.A. (2001). Polygalaceae. In Flora of Thailand Vol. 7(3): 499-520.
ถึงรูปแถบ แกมรูปไข่หรือรูปไข่กลับ ยาว 1-7 ซม. ก้านใบยาว 1-2 มม. ช่อดอกออก
สั้น ๆ ตามซอกใบ ใบประดับรูปไข่ ยาวประมาณ 0.5 มม. ก้านดอกยาว 0.5-1.5 มม.
กลีบเลี้ยง 3 กลีบนอกรูปไข่ คู่ล่างยาว 1.5-2 มม. กลีบบนยาว 2-2.8 มม. คู่ใน
รูปขอบขนาน เบี้ยว ยาว 4.2-7 มม. ขอบมีขนครุย ดอกสีขาวอมเขียวหรืออม
ชมพู ยาว 3.5-4.5 มม. กลีบคู่บนรูปใบพาย ยาว 3.2-5 มม. กลีบล่างยาวกว่าคู่บน
เล็กน้อย รยางค์ยาว 2-2.5 มม. แผ่นเกสรเพศผู้ยาวเท่า ๆ กลีบดอก ก้านเกสรเพศเมีย
ยาว 3.5-5.5 มม. ปลายโค้ง ผลรูปกลมกว้าง ปลายเว้า เส้นผ่านศูนย์กลาง 3.5-4.5 มม.
มีขนประปราย เยื่อหุ้มเมล็ดจัก 3 พู
พบที่อินเดีย จีนตอนใต้ ภูมิภาคอินโดจีนและมาเลเซีย ฟิลิปปินส์ และนิวกินี
ในไทยพบทุกภาค ขึ้นตามที่โล่ง ความสูงถึงประมาณ 2000 เมตร มีความผันแปรสูง
คล้ายกับต่างไก่แจ้ P. polifolia C. Presl ดอกสีน�้าเงิน เกสรเพศผู้ยาวไม่เท่ากัน
เชื่อมติดกัน 3 มัด ใบมีสรรพคุณลดการอักเสบ รากแก้ภูมิแพ้

ต่างไก่ใต้ ต่างไก่เตี้ย: ช่อดอกออกสั้น ๆ ดอกสีขาวอมเขียว กลีบล่างปลายมีรยางค์คล้ายแปรง (ภาพบน: อุบลราชธานี - PK);
Polygala venenosa Juss. ex Poir. ต่างไก่แจ้: ดอกสีน�้าเงิน (ภาพล่าง: ภูวัว บึงกาฬ - PK)
ไม้พุ่ม สูงได้ถึง 3 ม. ใบรูปรีหรือรูปไข่กลับ ยาว 15-34 ซม. ก้านใบยาว 1.5-2 ซม.
ช่อดอกห้อยลง ยาว 5-15 ซม. ใบประดับยาวประมาณ 2.5 มม. ดอกเรียงหนาแน่น
แกนกลางช่อบวม ก้านดอกยาวประมาณ 1 ซม. หักงอขึ้น กลีบเลี้ยงนอกคู่ล่าง
รูปไข่กว้าง ยาว 3-3.5 มม. กลีบบนเป็นถุง ยาวประมาณ 8.5 มม. คู่ในรูปคุ่ม ยาว
1.2-1.7 ซม. ขอบมีขนครุย ดอกสีขาวมีสีม่วงชมพูแซม ยาว 1-1.5 ซม. กลีบคู่บน
ยาว 1.1-1.4 ซม. กลีบล่างยาวเท่า ๆ คู่บน ปลายจัก 2 พู หนา รยางค์ยาวประมาณ
4 มม. แผ่นเกสรเพศผู้ยาวเท่า ๆ กลีบดอก ก้านเกสรเพศเมียยาว 1-1.2 ซม. ปลายโค้ง
ผลเส้นผ่านศูนย์กลาง 1.1-1.3 ซม. ปลายเว้าตื้น ผิวมีริ้วเป็นสัน เยื่อหุ้มเมล็ดประมาณ
กึ่งหนึ่ง สีส้ม
พบที่คาบสมุทรมลายู ชวา บอร์เนียว ฟิลิปปินส์ และภาคใต้ของไทยที่พังงา ต่างไก่ใต้: ช่อดอกห้อยลง ดอกเรียงหนาแน่น แกนกลางช่อบวม ก้านดอกยาว หักงอขึ้น ผลปลายเว้าตื้น ผิวมีริ้วเป็นสัน
สตูล พัทลุง ยะลา ขึ้นตามที่ลาดชันในป่าดิบชื้น ความสูง 400-900 เมตร (ภาพ: ยะลา - RP)

ต่างไก่เถื่อน
Polygala karensium Kurz
ไม้พุ่ม สูงได้ถึง 2 ม. ใบรูปขอบขนาน ยาว 2-13 ซม. แผ่นใบด้านล่างมักมีนวล
ก้านใบยาว 0.7-1.5 ซม. ช่อดอกห้อยลง ออกเดี่ยว ๆ หรือเป็นกระจุก ยาว 2-14 ซม.
ใบประดับยาว 0.3-1 ซม. ก้านดอกยาว 2.5-4.5 มม. กลีบเลี้ยงนอกคู่ล่างรูปขอบขนาน
ยาว 2.5-3 มม. กลีบบนรูปเรือ ยาว 4-6 มม. คู่ในรูปไข่กลับแกมรูปคุ่ม ยาวประมาณ
1.5 ซม. ดอกสีขาวอมเหลือง หรือม่วง ยาว 1.5-2 ซม. กลีบคู่บนยาว 1.4-2 ซม.
กลีบล่างยาวเท่า ๆ คู่บน รยางค์มี 4-8 พู ยาวประมาณ 2 มม. แผ่นเกสรเพศผู้
ต่างไก่เถื่อน: ใบรูปขอบขนาน กลีบเลี้ยงกลีบบนรูปเรือ ดอกสีขาวอมเหลือง หรือม่วง กลีบล่างปลายมีรยางค์ 4-8 พู
ยาวเท่า ๆ กลีบดอก ก้านเกสรเพศเมียยาว 1.7-2 ซม. ผลเส้นผ่านศูนย์กลาง 8-9 มม. ผลผิวเรียบ (ภาพ: ดอยตุง เชียงราย - PK)
เว้าตื้น ผิวเรียบ เยื่อหุ้มเมล็ดจักเป็นพู
พบที่ภูฏาน จีนตอนใต้ พม่า และเวียดนาม ในไทยพบทางภาคเหนือที่เชียงใหม่
เชียงราย ภาคตะวันตกเฉียงใต้ที่กาญจนบุรี และภาคใต้ที่ระนอง สุราษฎร์ธานี
นครศรีธรรมราช พังงา ขึ้นตามป่าดิบเขา ความสูง 900-2300 เมตร

ต่างไก่ป่า
Polygala arillata Buch.-Ham. ex D. Don
ไม้พุ่ม สูงได้ถึง 5 ม. ใบรูปรี รูปไข่ หรือรูปไข่กลับ ยาว 5-18 ซม. ก้านใบยาว
0.5-1 ซม. ช่อตั้งขึ้นหรือห้อยลง ยาวได้ถึง 20 ซม. ใบประดับยาวได้ถึง 2.8 มม.
ก้านดอกยาว 4-5 มม. กลีบเลี้ยงนอกคู่ล่างรูปขอบขนาน ยาว 3.5-4.5 มม. กลีบบน
เป็นถุง ยาว 6-8 มม. คู่ในรูปคุ่มแกมรูปไข่กลับ ยาว 1.1-1.4 ซม. ขอบมีขนครุย
ดอกสีเหลือง ยาว 1.5-2 ซม. กลีบคู่บนยาว 1.1-1.4 ซม. กลีบล่างยาว 1.2-1.6 ซม.
ปลายจัก 2 พู รยางค์แยกเป็นแฉก ๆ ยาวประมาณ 2 มม. แผ่นเกสรเพศผู้ยาวเท่า ๆ
กลีบดอก ก้านเกสรเพศเมียยาวประมาณ 1 ซม. ผลเส้นผ่านศูนย์กลาง 1-1.5 ซม. ต่างไก่ป่า: มีความผันแปรสูงทั้งลักษณะช่อดอกและสีดอก ผลผิวมีริ้วเป็นสัน (ภาพซ้ายบนและภาพขวาล่าง: ภูหลวง
มีสันริ้ว ปีกกว้างประมาณ 4 มม. เยื่อหุ้มเมล็ดประมาณกึ่งหนึ่ง สีส้ม เลย - PK; ภาพขวาบน: ดอยอินทนนท์ เชียงใหม่ - RP; ภาพซ้ายล่าง: เขาใหญ่ ปราจีนบุรี - SSi)

167

59-02-089_113-212_Ency new5-3 i_Coated.indd 167 3/5/16 4:54 PM