Page 193 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

สกุล Cnesmone Blume มี 12 ชนิด พบเฉพาะในเอเชีย ในไทยมี 3 ชนิด อีก สารานุกรมพืชในประเทศไทย ต�าลึงตัวผู้
2 ชนิดคือ ตำาแยราหู C. laevis (Ridl.) Airy Shaw โคนใบตัด กลีบเลี้ยงในดอกเพศเมีย
รูปลิ่มแคบ พบทางภาคใต้ และหานสลิด C. laotica (Gagnep.) Croizat โคนใบ
เว้าแคบกว่า ผลและกลีบเลี้ยงขนาดเล็กกว่า ไม่พบทางภาคใต้ ชื่อสกุลมาจาก
ภาษากรีก “knesmos” แสบคัน หมายถึงพืชที่มีขนแสบคัน

เอกสารอ้างอิง
Phuphathanaphong, L. (2005). Euphorbiaceae (Cnesmone). In Flora of Thailand
Vol. 8(1): 182-186.

ต�าแยแมว: ก้านใบยาว แผ่นใบบาง ช่อดอกคล้ายช่อเชิงลด ดอกเพศเมียอยู่ช่วงล่าง ใบประดับรูปถ้วย (ภาพซ้าย:
กรุงเทพฯ - RP); ชาข่อย: ก้านใบสั้น แผ่นใบหนา ผลมีหนาม (ภาพขวา: กรุงเทพฯ - RP)

Acalypha spp.: หางกระรอกเลื้อย (ภาพซ้าย: cultivated - RP); หางกระรอกแดง (ภาพกลาง: cultivateds - RP);
โพเงิน (ภาพขวา: cultivated - RP)
ต�าแยเครือ: ส่วนต่าง ๆ มีขนแสบคัน ดอกเพศผู้จ�านวนมากอยู่ปลายช่อ มีก้านดอกยาวกว่าในดอกเพศเมียที่อยู่
ด้านล่าง 1-2 ดอก ผลจัก 3 พู กลีบเลี้ยงและเกสรเพศเมียติดทน (ภาพ: น�้าตกกรุงชิง นครศรีธรรมราช - RP) ตำาลึงตัวผู้
Neoachmandra wallichii (C. B. Clarke) W. J. de Wilde & Duyfjes
วงศ์ Cucurbitaceae
ชื่อพ้อง Melothria wallichii C. B. Clarke, Zehneria wallichii (C. B. Clarke) C. Jeffrey
ไม้เถา ยาวได้ถึง 4 ม. แยกเพศร่วมต้น มือจับไม่แยกแขนง กิ่งอ่อนมีขนสั้นนุ่ม
ใบเรียงเวียน รูปสามเหลี่ยม ยาว 4-11 ซม. ขอบจักตื้น ๆ ก้านใบยาว 1-6 ซม.
ดอกเพศผู้ออกเดี่ยว ๆ ก้านดอกยาว หรือออกเป็นคู่กับดอกเพศเมีย หรือออก
หานสลิด: โคนใบเว้าแคบกว่า ผลและกลีบเลี้ยงขนาดเล็กกว่า (ภาพ: แม่พริก ล�าปาง - RP) เป็นช่อตามซอกใบหรือตามข้อ ก้านดอกสั้นกว่า ก้านดอกยาว 1-2 ซม. มีขนประปราย
ฐานดอกรูปถ้วย ยาวประมาณ 2.5 มม. ด้านในมีขน กลีบเลี้ยง 5 กลีบ ขนาดเล็ก
ตำาแยแมว ดอกสีขาว มี 5 กลีบ รูปรี ยาว 3-3.5 มม. ด้านในมีต่อมขนกระจาย เกสรเพศผู้
Acalypha indica L. 3 อัน ก้านชูอับเรณูยาวประมาณ 1 มม. อับเรณูยาวกว่าก้านเล็กน้อย แกนอับเรณูกว้าง
วงศ์ Euphorbiaceae เป็นหมันในดอกเพศเมีย จานฐานดอกเป็นวง สูงประมาณ 1 มม. ดอกเพศเมียมี
ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 1 ม. แยกเพศร่วมต้น มีขนสั้นนุ่มตามแผ่นใบด้านล่าง ใบประดับ 1-2 ดอก คล้ายดอกเพศผู้ ก้านดอกสั้นกว่า รังไข่ใต้วงกลีบ ก้านเกสรเพศเมีย
กลีบเลี้ยงด้านนอก และรังไข่ หูใบรูปสามเหลี่ยมแคบ ยาว 1-2 มม. ขอบมีขนต่อม ยาวประมาณ 3 มม. ยอดเกสรเพศเมียมี 3 แฉก มีปุ่มกระจาย ผลสด รูปกระสวย
ยาว 4-6 ซม. ปลายแหลมเป็นจะงอย มีหลายเมล็ด
ใบเรียงเวียน รูปคล้ายสี่เหลี่ยมข้าวหลามตัด ยาว 3-7 ซม. แผ่นใบบาง ขอบจัก
ฟันเลื่อย เส้นโคนใบข้างละ 1-2 เส้น ก้านใบยาว 2-6 ซม. ช่อดอกคล้ายช่อเชิงลด พบที่จีนตอนใต้ พม่า ในไทยพบกระจายห่าง ๆ ทางภาคเหนือ ภาคกลาง และ
แยกแขนงเป็นช่อกระจุกสั้น ๆ ออกตามซอกใบ 1-2 ช่อ ยาวได้ถึง 10 ซม. ไม่มี ภาคตะวันตกเฉียงใต้ ขึ้นตามป่าเบญจพรรณ ป่าดิบแล้ง และป่าดิบเขา หรือบนเขา
กลีบดอก ดอกเพศผู้อยู่ช่วงบน ออกเป็นกระจุก 6-10 ดอก ใบประดับขนาดเล็ก หินปูน ความสูง 100-1500 เมตร
ก้านดอกสั้น กลีบเลี้ยงขนาดเล็ก 4 กลีบ เกสรเพศผู้ 7-9 อัน ดอกเพศเมียออกเป็น
กระจุก 1-4 ดอก ใบประดับรูปถ้วย ขยายในผล กว้างได้ถึง 1 ซม. ขอบจัก 8-12 ซี่ สกุล Neoachmandra W. J. de Wilde & Duyfjes มีประมาณ 30 ชนิด พบใน
กลีบเลี้ยง 3 กลีบ เรียงซ้อนเหลื่อม รูปไข่ ยาวประมาณ 1 มม. รังไข่มี 3 ช่อง แอฟริกา มาดากัสการ์ เอเชีย ออสเตรเลีย และหมู่เกาะแปซิฟิก ในไทยมี 6 ชนิด
เกสรเพศเมีย 3 อัน ยอดเกสรแฉกลึกรูปเส้นด้าย ผลแห้งแตก จัก 3 พู รูปกลม ๆ ชื่อสกุลตั้งมาจากสกุล Achmandra หรือ Aechmandra
เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 3 มม. มีขนสั้นนุ่มและขนต่อม แต่ละซีกมีเมล็ดเดียว
เอกสารอ้างอิง
พบในแอฟริกาและเอเชียเขตร้อน ขึ้นเป็นวัชพืชทั่วไป ทั้งต้นมีสาร cyanogenic de Wilde, W.J.J.O. and B.E.E. Duyfjes. (2008). Cucurbitaceae. In Flora of
glycosides อาจมีพิษร้ายแรง มีสรรพคุณด้านสมุนไพรหลายอย่าง Thailand Vol. 9(4): 476-484.

สกุล Acalypha L. อยู่ภายใต้วงศ์ย่อย Acalyphoideae เผ่า Acalypeae มีประมาณ
450 ชนิด พบในเขตร้อนและกึ่งเขตร้อน ในไทยมีพืชพื้นเมือง 8 ชนิด และเป็น
ไม้ประดับ 3 ชนิด ได้แก่ หางกระรอกแดง A. hispida Burm. f. หางกระรอกเลื้อย
A. chamaedrifolia (Lam.) Müll. Arg. และโพเงิน A. wilkesiana Müll. Arg.
นอกจากนี้ไม้พื้นเมืองของไทยยังพบปลูกเป็นไม้ประดับด้วย คือ ชาข่อย
A. siamensis Oliv. ex Gage ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “akalephe” หมายถึง
ใบมีขนสาก

เอกสารอ้างอิง
Ngernsaengsaruay, C. and K. Chayamarit. (2005). Euphorbiaceae (Acalypha). ต�าลึงตัวผู้: มือจับไม่แยกแขนง ดอกเพศผู้ออกเดี่ยว ๆ ก้านดอกยาว ผลรูปกระสวย ปลายแหลมเป็นจะงอย
In Flora of Thailand Vol. 8(1): 26. (ภาพ: แม่ฮ่องสอน - BD)

173

59-02-089_113-212_Ency new1-3_J-Coated.indd 173 3/1/16 5:30 PM