Page 194 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

ต�าลึงตัวผู้

ตำาลึงตัวผู้ สารานุกรมพืชในประเทศไทย
Solena heterophylla Lour.
วงศ์ Cucurbitaceae
ไม้เถา แยกเพศต่างต้น มีหัวใต้ดิน มือจับไม่แยกแขนง ใบเรียงเวียน รูปไข่
ถึงรูปหัวลูกศร หรือมี 3-5 แฉก ยาว 4-10 ซม. ก้านใบยาว 0.5-1 ซม. ช่อดอกเพศผู้
คล้ายช่อซี่ร่ม ใบประดับที่โคนช่อดอก (probract) รูปแถบ ยาว 1-5 มม. มี
10-20 ดอก ก้านดอกยาว 2-8 มม. หลอดกลีบเลี้ยงยาวประมาณ 5 มม. ปลายแยก
5 แฉก รูปสามเหลี่ยมขนาดเล็ก ดอกสีขาว หลอดกลีบดอกยาวเท่า ๆ หลอดกลีบเลี้ยง
มี 5 กลีบ รูปสามเหลี่ยม ยาว 1-2 มม. มีขนสั้น เกสรเพศผู้ 3 อัน ก้านชูอับเรณูยาว ต�าลึงหนู: ไม้เถามีมือจับ ขอบใบจัก 3-5 เหลี่ยม ช่อดอกเพศผู้แบบช่อกระจะ ดอกเพศเมียติดกับช่อดอกเพศผู้
2-3 มม. แกนอับเรณูกว้าง เว้าด้านบน ดอกเพศเมียออกเดี่ยว ๆ หรือเป็นช่อสั้น ๆ มี (ภาพ: ดอยตุง เชียงราย - RP)
2-3 ดอก คล้ายดอกเพศผู้ ก้านดอกยาวกว่า รังไข่ใต้วงกลีบ ยอดเกสรเพศเมียจัก
3 พู ผลสด รูปรีหรือรูปขอบขนาน ยาว 2-6 ซม. สุกสีแดง มีหลายเมล็ด ตำาหนังดอกใหญ่
พบที่อินเดีย อัฟกานิสถาน จีน พม่า ภูมิภาคอินโดจีน คาบสมุทรมลายู และชวา Monoon membranifolium (J. Sinclair) B. Xue & R. M. K. Saunders
ในไทยพบทุกภาค ขึ้นตามที่แห้งแล้งหรือบนเขาหินปูน น�้าคั้นจากต้นแก้ปวดท้อง วงศ์ Annonaceae
ชื่อพ้อง Enicosanthum membranifolium J. Sinclair
สกุล Solena Lour. มี 3 ชนิด พบเฉพาะในเอเชีย ในไทยมีชนิดเดียว ชื่อสกุลมาจาก ไม้ต้น สูงได้ถึง 15 ม. ใบเรียงเวียน รูปขอบขนาน ยาว 15-25 ซม. เส้นแขนงใบ
ภาษากรีก “solen” หลอด ตามลักษณะดอก เรียงจรดกัน ก้านใบยาวประมาณ 5 มม. ดอกออกเป็นกระจุก 1-3 ดอกตามซอกใบ

เอกสารอ้างอิง มีขนสั้นหนานุ่ม ก้านดอกยาว 2.5-4 ซม. กลีบเลี้ยง 3 กลีบ เรียงซ้อนเหลื่อม
de Wilde, W.J.J.O. and B.E.E. Duyfjes. (2008). Cucurbitaceae. In Flora of รูปสามเหลี่ยม ยาว 0.8-1 ซม. ด้านในเกลี้ยง ดอกสีครีม มี 6 กลีบ เรียง 2 วง วงนอก
Thailand Vol. 9(4): 504-505. รูปขอบขนาน ยาวประมาณ 3.5 ซม. ปลายแหลม วงในเล็กและแคบกว่า ปลายพับงอ
เกสรเพศผู้จ�านวนมาก ยาวประมาณ 3 มม. ปลายมีรยางค์ทู่ ๆ มี 2 คาร์เพล มีขน
สั้นนุ่ม ผลรูปรี ยาว 2-3 ซม. มีขนสั้นนุ่ม ร่วงเร็ว ก้านผลยาวประมาณ 2 ซม.
พบที่คาบสมุทรมลายู ในไทยพบทางภาคตะวันตกเฉียงใต้ที่กาญจนบุรี และภาคใต้
ที่พังงา ตรัง นครศรีธรรมราช ยะลา ขึ้นตามป่าดิบชื้น ความสูงระดับต�่า ๆ
สกุล Monoon Miq. เคยถูกยุบรวมกับสกุล Polyalthia ปัจจุบันได้รวมเอาสกุล
Enicosanthum ไว้ด้วย ทำาให้มีกว่า 74 ชนิด ในไทยมี 13 ชนิด ชื่อสกุลมาจาก
ภาษากรีก “monos” อันเดียว และ “oon” ไข่ หมายถึงแต่ละคาร์เพลมีออวุลเม็ดเดียว
เอกสารอ้างอิง
Sinclair, J. (1955). A revision of the Malayan Annonaceae. Gardens’ Bulletin
Singapore 14: 191-192.
Xue, B., Y.C.F. Su, D.C. Thomas and R.M.K. Saunders. (2011). Pruning the
polyphyletic genus Polyalthia (Annonaceae) and resurrecting the genus
Monoon. Taxon 61(5): 1021-1039.
ต�าลึงตัวผู้: ใบมีหลายรูปแบบ บางครั้งรูปหัวลูกศร ช่อดอกเพศผู้คล้ายช่อซี่ร่ม (ภาพใบและช่อดอก: พระพุทธบาท
สระบุรี, ภาพผล: ดอยหัวหมด ตาก; - RP)
ตำาลึงหนู
Zehneria tenuispica W. J. de Wilde & Duyfjes
วงศ์ Cucurbitaceae
ไม้เถา ยาวได้ถึง 1 ม. แยกเพศร่วมต้น มือจับไม่แยกแขนง ใบเรียงเวียน
รูปไข่กลับ ยาว 3-9 ซม. จักตื้น ๆ 3-5 เหลี่ยม แผ่นใบสาก ก้านใบยาว 1.5-3.5 ซม.
ช่อดอกเพศผู้แบบช่อกระจะ ออกตามซอกใบ ใบประดับที่โคนขนาดเล็ก ก้านช่อยาว
1.4-5 ซม. มีได้ถึง 15 ดอก ก้านดอกยาว 2-4 มม. ฐานดอกรูปถ้วย ยาวประมาณ
2 มม. กลีบเลี้ยง 5 กลีบ รูปสามเหลี่ยมขนาดเล็ก ดอกสีขาว มี 5 กลีบ รูปไข่ ยาว
ประมาณ 1 มม. ปลายกลีบมีปุ่มเล็ก ๆ เกสรเพศผู้ 3 อัน ก้านชูอับเรณูยาวประมาณ
1.5 มม. ปลายอับเรณูมีรยางค์เป็นขน จานฐานดอกกลม ดอกเพศเมียออกเดี่ยว ๆ
ติดช่อดอกเพศผู้ คล้ายดอกเพศผู้ ก้านดอกยาว 1.2-1.5 ซม. จานฐานดอกรูป
วงแหวน จัก 3 พู รังไข่เกลี้ยง ก้านเกสรเพศเมียยาวประมาณ 1 มม. ยอดเกสรจัก ต�าหนังดอกใหญ่: ดอกออกเป็นกระจุก 1-3 ดอกตามซอกใบ ดอกสีครีม กลีบดอกวงนอกปลายแหลม วงในเล็กและ
3 พู ผลเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 6 มม. ก้านผลยาว 1.5-2.5 ซม. มีหลายเมล็ด แคบกว่า (ภาพ: เขื่อนบางลาง ยะลา - RP)
พบที่อินเดีย และพม่า ในไทยพบทางภาคเหนือที่ดอยตุง จังหวัดเชียงราย ติ่งตั่ง
และภาคตะวันตกเฉียงใต้ที่กาญจนบุรี ขึ้นตามเขาหินปูน ความสูง 400-1300 เมตร Getonia floribunda Roxb.
วงศ์ Combretaceae
สกุล Zehneria Endl. มีประมาณ 25 ชนิด พบในแอฟริกา มาดากัสการ์ เอเชีย
และออสเตรเลีย ในไทยมี 2 ชนิด อีกชนิดคือ แตงกลม Z. bodinieri (H. Lév.) ชื่อพ้อง Calycopteris floribunda (Roxb.) Lam. ex Poir.
W. J. de Wilde & Duyfjes ช่อดอกเพศผู้และก้านดอกเพศเมียสั้นกว่า ชื่อสกุล ไม้เถาเนื้อแข็ง ยาวได้กว่า 10 ม. มีขนยาวหนาแน่นตามกิ่ง แผ่นใบด้านล่าง
ตั้งตามนักวาดภาพทางพฤกษศาสตร์ชาวออสเตรีย Joseph Zehner ช่อดอก ใบประดับ และกลีบเลี้ยงด้านนอก ใบเรียงตรงข้าม รูปรี รูปขอบขนาน
หรือแกมรูปไข่ ยาว 5-15 ซม. ก้านใบยาว 0.8-1.2 ซม. ช่อดอกแบบช่อเชิงลด
เอกสารอ้างอิง
de Wilde, W.J.J.O. and B.E.E. Duyfjes. (2008). Cucurbitaceae. In Flora of มักแยกแขนงหนาแน่น ออกตามซอกใบหรือปลายกิ่ง ช่อปลายกิ่งยาวได้ถึง 30 ซม.
Thailand Vol. 9(4): 545-546. ใบประดับยาว 2-3 มม. หลอดกลีบเลี้ยงยาว 0.7-1 ซม. โคนมี 5 สันตื้น ๆ ปลาย

174

59-02-089_113-212_Ency new1-3_J-Coated.indd 174 3/1/16 5:30 PM