Page 198 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

ตีนเป็ดแดง
สารานุกรมพืชในประเทศไทย

เกสรเพศเมียยาวประมาณ 4 มม. ผลออกเป็นฝักคู่ รูปแถบ ยาว 6-10 ซม. เมล็ด ตีนเป็ดทราย
รูปขอบขนาน ยาวประมาณ 8.5 มม. ปลายมนกลม ขนครุยยาวประมาณ 5 มม. Cerbera manghas L.
(ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ ตีนเป็ด, สกุล) ไม้พุ่มหรือไม้ต้น สูงได้ถึง 10 ม. ใบรูปรีหรือรูปไข่กลับ ยาว 5.5-24 ซม. ปลาย
พบที่จีนตอนใต้ และภาคเหนือของไทยที่ดอยเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ ขึ้นตาม แหลมสั้น เส้นแขนงใบเชื่อมติดกันเป็นเส้นขอบใน ก้านใบยาว 1-4 ซม. ช่อดอกยาว
เขาหินปูนที่เปิดโล่ง ความสูง 1700-1800 เมตร 7-30 ซม. ก้านดอกยาว 0.6-2.2 ซม. กลีบเลี้ยงรูปใบหอก ยาว 1-1.7 ซม. ดอกสีขาว
เอกสารอ้างอิง มีแต้มสีแดงรอบปากหลอด หลอดกลีบดอกยาว 2.5-4 ซม. กลีบรูปขอบขนาน ยาว
Li, B., A.J.M. Leeuwenberg and D.J. Middleton. (1995). Apocynaceae. In Flora 1.5-3 ซม. ด้านในมีขนสั้นนุ่ม เกสรเพศผู้ติดใต้ปากหลอดกลีบดอก ก้านเกสรเพศเมีย
of China Vol. 16: 156. ยาว 2-4 มม. ผลรูปรีหรือรูปขอบขนาน ยาว 6.5-10 ซม. สุกสีแดง
Middleton, D.J. (1999). Apocynaceae. In Flora of Thailand Vol. 7(1): 45.
พบที่หมู่เกาะเซเชลส์ เอเชียตะวันออกและตะวันออกเฉียงใต้ หมู่เกาะแปซิฟิก
และออสเตรเลียตอนบน ในไทยพบทางภาคตะวันออกเฉียงใต้ และภาคใต้ ขึ้น
ตามชายฝั่งทะเล ป่าชายหาดหรือชายป่าดิบชื้นความสูงระดับต�่า ๆ
ตีนเป็ดทะเล, สกุล
Cerbera L.
วงศ์ Apocynaceae
ไม้พุ่มหรือไม้ต้น น�้ายางขาว ใบเรียงเวียน มีต่อมตามซอกใบ ช่อดอกแบบ
ช่อแยกแขนง ออกตามปลายกิ่ง กลีบดอกและกลีบเลี้ยงจ�านวนอย่างละ 5 กลีบ
ตีนเป็ดดอย: ใบเรียงเป็นวง ไร้ก้าน ดอกออกเป็นช่อกระจุกแยกแขนง ออกตามปลายกิ่ง (ภาพ: ดอยเชียงดาว โคนกลีบเลี้ยงไม่มีต่อม ดอกรูปแตร กลีบเรียงซ้อนทับด้านซ้ายในตาดอก กะบังเป็นพู
เชียงใหม่; ภาพใบ - SSi, ภาพดอก - NK)
สั้น ๆ เกสรเพศผู้ 5 อัน ไร้ก้าน อับเรณูปลายมีรยางค์ติดกัน ไม่ยื่นพ้นปากหลอดกลีบ
ตีนเป็ดแดง ไม่มีจานฐานดอก มี 2 คาร์เพล ปลายเชื่อมติดกัน ก้านเกสรเพศเมียสั้น รูปเส้นด้าย
Dyera costulata (Miq.) Hook. f. ผลผนังด้านนอกสด ชั้นกลางเป็นเส้นใย ชั้นในแข็งเป็นไม้ ส่วนมากติดเป็นคู่ มี
เมล็ดเดียว แบน รูปรี
วงศ์ Apocynaceae
ชื่อพ้อง Alstonia costulata Miq. สกุล Cerbera มี 7 ชนิด พบที่มาดากัสการ์ เอเชีย ออสเตรเลีย และหมู่เกาะ
แปซิฟิก ในไทยมี 2 ชนิด ชื่อสกุลตั้งตามชื่อสุนัขสามหัว Kerberos ที่เฝ้าทางเข้า
ไม้ต้น สูงได้ถึง 60 ม. กิ่งเป็นเหลี่ยม ใบเรียงเป็นวงรอบ รูปรีหรือรูปไข่กลับ
ยาว 8-20 ซม. ปลายแหลมสั้น ๆ หรือกลม เส้นแขนงใบตรง จ�านวนมาก ช่อดอก Hades เมืองนรกในตำานานกรีกและโรมัน เนื่องจากน้ำายางมีพิษร้ายแรง
แบบช่อกระจุกแยกแขนง ช่อย่อยแบบช่อซี่ร่ม ออกตามปลายกิ่ง ยาว 8.5-10.5 ซม.
ก้านดอกยาว 2-3 มม. กลีบเลี้ยง 5 กลีบ รูปไข่ ยาวประมาณ 1 มม. โคนไม่มีต่อม ตีนเป็ดทะเล
ดอกรูปกงล้อ สีขาว มี 5 กลีบ เรียงซ้อนทับด้านซ้ายในตาดอก หลอดกลีบดอก Cerbera odollam Gaertn.
ยาวประมาณ 2 มม. กลีบรูปขอบขนาน ยาวประมาณ 4 มม. มีขนด้านในและ ไม้พุ่มหรือไม้ต้น สูงได้ถึง 12 ม. ใบรูปไข่กลับ ยาว 9-30 ซม. ปลายแหลม
รอบเกสรเพศผู้ เกสรเพศผู้ 5 อัน ติดประมาณกึ่งกลางหลอดกลีบ ไม่ยื่นพ้นปากหลอด เส้นแขนงใบเรียงจรดกันเป็นเส้นขอบใน ก้านใบยาว 1.5-4 ซม. ช่อดอกยาว
จานฐานดอกรูปวงแหวน มี 2 คาร์เพล เชื่อมติดกัน มีขน ก้านเกสรเพศเมียยาว 8-35 ซม. ก้านดอกยาว 1-4 ซม. กลีบเลี้ยงรูปแถบ ยาว 0.8-2.5 ซม. ดอกสีขาว
ประมาณ 0.5 มม. ผลออกเป็นฝักคู่ โค้งกางออก ยาว 14-35 ซม. กว้าง 2-3 ซม. มีแต้มสีเหลืองรอบปากหลอด หลอดกลีบดอกยาว 1-2 ซม. กลีบยาว 1.2-3.8 ซม.
เมล็ดรูปรี ยาวประมาณ 5 ซม. รวมปีกบาง ๆ มีขนสั้นนุ่มด้านในหลอดกลีบครึ่งบน เกสรเพศผู้ติดประมาณกึ่งกลางหลอดกลีบดอก
พบที่คาบสมุทรมลายู ชวา สุมาตรา และภาคใต้ตอนล่างของไทยที่สตูล ก้านเกสรเพศเมียยาวประมาณ 1 มม. ผลกลมหรือรูปไข่ ยาว 4.5-7.7 ซม. สุกสีเขียว
ปัตตานี ยะลา และนราธิวาส ขึ้นตามป่าดิบชื้นความสูงระดับต�่า ๆ น�้ายางท�าให้
ระคายเคือง เรียกว่า ยางเยลูตง เคยเป็นวัตถุดิบที่ส�าคัญในการผลิตหมากฝรั่ง พบที่ศรีลังกา เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ และหมู่เกาะแปซิฟิก ในไทยพบทาง
ภาคใต้ ขึ้นตามป่าชายเลน ป่าพรุ หรือป่าชายหาด และเป็นไม้ประดับ
สกุล Dyera Hook. f. มี 2 ชนิด พบในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้ อีกชนิดคือ เอกสารอ้างอิง
D. polyphylla (Miq.) Steenis พบที่สุมาตราและบอร์เนียว ชื่อสกุลตั้งตาม Middleton, D.J. (1999). Apocynaceae. In Flora of Thailand Vol. 7(1): 65-69.
นักพฤกษศาสตร์ชาวบริติช William Turner Triselton-Dyer (1843-1928)

เอกสารอ้างอิง
Middleton, D.J. (1999). Apocynaceae. In Flora of Thailand Vol. 7(1): 36-37.

ตีนเป็ดทราย: ดอกสีขาว มีแต้มสีแดงรอบปากหลอด ผลติดกันเป็นคู่ (ภาพ: บางเบิด ชุมพร - RP)

ตีนเป็ดแดง: ไม้ต้นขนาดใหญ่ ดอกออกเป็นช่อกระจุก ช่อย่อยแบบช่อซี่ร่ม ออกตามปลายกิ่ง ดอกรูปกงล้อ
ผลเป็นฝักคู่ กางออก (ภาพ: แว้ง นราธิวาส - MP) ตีนเป็ดทะเล: ช่อดอกแบบช่อแยกแขนง ดอกสีขาว มีแต้มสีเหลืองรอบปากหลอด ผลติดเป็นคู่ (ภาพ: พัทลุง - RP)

178

59-02-089_113-212_Ency new1-3_J-Coated.indd 178 3/1/16 5:31 PM