Page 199 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

ตีนมือนกเขา
สารานุกรมพืชในประเทศไทย

ตีนเป็ดฝรั่ง เกสรเพศเมียยาว 5-6 มม. ผลออกเป็นฝักคู่ ยาว 10-24 ซม. เมล็ดยาวประมาณ 5 มม.
Crescentia alata Kunth ขนครุยยาวประมาณ 1 ซม. (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ ตีนเป็ด, สกุล)
วงศ์ Bignoniaceae พบที่ภูมิภาคมาเลเซีย เวียดนามตอนใต้ และภาคใต้ของไทย ขึ้นตามขอบป่าพรุ
ไม้ต้น แตกกิ่งต�่า สูงได้ถึง 10 ม. ใบประกอบมี 3 ใบย่อย มักออกตามกิ่งหรือล�าต้น ความสูงระดับต�่า ๆ น�้ายางขาวใช้ทาแก้โรคผิวหนัง แก้ปวดฟัน น�้าสกัดจากเปลือก
มีสรรพคุณลดน�้าตาลในเลือด
ก้านเป็นปีก ยาว 2.5-5 ซม. ใบย่อยรูปใบพาย ใบปลายยาวได้ถึง 10 ซม. ใบข้างสั้นกว่า
เล็กน้อย ปลายเว้าตื้น ดอกออกเดี่ยว ๆ หรือเป็นคู่ ตามล�าต้นและกิ่ง ก้านดอกยาว เอกสารอ้างอิง
5-8 มม. กลีบเลี้ยงแยก 2 แฉกเกือบจรดโคน ยาวประมาณ 1.5 ซม. ดอกรูปแตร Middleton, D.J. (1999). Apocynaceae. In Flora of Thailand Vol. 7(1): 46-48.
ป่องกลาง สีเขียวอมม่วงและน�้าตาลแดง หลอดกลีบยาว 4-6 ซม. ด้านนอกมีต่อม
กระจาย กลีบบน 2 กลีบ กลีบล่าง 3 กลีบ รูปสามเหลี่ยมกว้าง แฉกลึกประมาณ
1.5 ซม. ขอบจักชายครุย เกสรเพศผู้ 2 คู่ ยาวไม่เท่ากัน ติดเหนือโคนหลอดกลีบดอก
ยาว 3-4 ซม. เกสรเพศผู้ที่เป็นหมันติดระหว่างเกสรเพศผู้อันยาว ยาว 5-7 มม.
อับเรณูกางออก จานฐานดอกเป็นวง รังไข่มี 2 ช่อง เกลี้ยง ก้านเกสรเพศเมียยาว
ประมาณ 6.5 ซม. ยอดเกสรจัก 2 พู ยาวประมาณ 4 มม. ผลรูปรี เส้นผ่านศูนย์กลาง
7-10 ซม. เปลือกแข็ง เนื้อเป็นปุยสีขาว เมล็ดขนาดเล็ก แบน คล้ายรูปหัวใจ
มีถิ่นก�าเนิดในอเมริกากลางแถบประเทศเม็กซิโกจนถึงคอสตาริกา เป็นไม้ประดับ
ทั่วไปในเขตร้อน ดอกบานเต็มที่ตอนกลางคืน มีกลิ่นแรง

สกุล Crescentia L. มีประมาณ 6 ชนิด พบในอเมริกาเขตร้อน และแถบทะเล
แคริบเบียน ในไทยเป็นไม้ประดับ 2 ชนิด อีกชนิดคือ น้ำาเต้าต้น C. cujete L.
ใบเป็นใบเดี่ยว ออกเป็นกระจุก ทั้ง 2 ชนิด เปลือก ใบ และผล แก้ท้องเสีย แก้ไข้
เปลือกผลแข็งสามารถใช้ทำาภาชนะ เนื้อปุยและเมล็ดกินได้ แต่ของน้ำาเต้าต้นมีพิษ
ชื่อสกุลตั้งตามพระชาวอิตาลี Pietro Crescenti (1230-1321) ตีนเป็ดพรุ: ใบเรียงเป็นวงรอบ รูปช้อน ช่อดอกแบบช่อกระจุกเรียงเป็นวงแยกแขนง ผลเป็นฝักคู่ เมล็ดมีขนครุย
(ภาพดอก: cultivated - RP; ภาพฝัก: พรุโต๊ะแดง นราธิวาส, ภาพฝักสด - RP, ภาพฝักแห้ง - NP)
เอกสารอ้างอิง
Santisuk, T. (1987). Bignoniaceae. In Flora of Thailand Vol. 5(1): 62. ตีนมือนกเขา
Ophioglossum pendulum L.
วงศ์ Ophioglossaceae
เฟินอิงอาศัย เหง้าทอดนอน ยาวได้ถึง 3 ซม. ก้านใบ (phyllomophore) คล้าย
แผ่นใบ (trophophyll) ยาวได้ถึง 20 ซม. ใบรูปแถบ คล้ายริบบิ้น ยาว 50-100 ซม.
รวมก้าน กว้าง 2-4 ซม. บางครั้งแตกแขนงเป็นคู่หรือหลายคู่ ปลายแหลมหรือมน
ขอบมักเป็นคลื่น แผ่นใบอวบหนา ใบแห้งบาง เส้นใบแบบร่างแห กลุ่มอับสปอร์
ออกประมาณกึ่งกลางใบ ส่วนมากออกเดี่ยว ๆ มีก้านยาวได้ถึง 7 ซม. แกนช่อยาว
ได้ถึง 30 ซม. กลุ่มสปอร์รูปสามเหลี่ยมมน เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 3 มม.
ผิวเป็นร่างแหละเอียด

พบที่แอฟริกาและเอเชียเขตร้อน ในไทยพบกระจายห่าง ๆ แทบทุกภาค โดยเฉพาะ
ภาคใต้ ขึ้นบนคาคบไม้ในป่าดิบแล้ง และป่าดิบชื้น มักพบขึ้นกับเฟินสกุล Platycerium

สกุล Ophioglossum L. มีประมาณ 28 ชนิด พบในเขตร้อนและกึ่งเขตร้อน ในไทย
ตีนเป็ดฝรั่ง: ใบประกอบมี 3 ใบย่อย ใบและดอกออกตามล�าต้นและกิ่ง ดอกบานตอนกลางคืน ปลายกลีบจักชายครุย มี 4 ชนิด ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “ophis” งู และ “glossa” ลิ้น ตามลักษณะใบ
เกสรเพศผู้ 2 คู่ ยาวไม่เท่ากัน ยอดเกสรเพศเมียจัก 2 พู ผลรูปรี (ภาพ: cultivated - RP)
เอกสารอ้างอิง
Lindsay, S. and D.J. Middleton. (2012 onwards). Ferns of Thailand, Laos and
Cambodia. http://rbg-web2.rbge.org.uk/thaiferns/
Liu, Q. and N. Sahashi. (2013). Ophioglossaceae. In Flora of China Vol. 21-23:
77-78.
Tagawa, M. and K. Iwatsuki. (1979). Ophioglossaceae. In Flora of Thailand
Vol. 3(1): 37.

น�้าเต้าต้น: ใบเดี่ยวออกเป็นกระจุก ดอกรูปแตรป่องกลาง ด้านนอกมีต่อมกระจาย (ภาพ: cultivated - RP)
ตีนเป็ดพรุ
Alstonia spatulata Blume
วงศ์ Apocynaceae
ไม้ต้น สูง 5-10 ม. โคนมักเป็นร่องหรือมีพูพอน ใบเรียงเป็นวงรอบ 3-5 ใบ
รูปช้อน ยาว 2.5-11 ซม. ปลายมนหรือกลม โคนเรียวเป็นครีบ เส้นใบจ�านวนมาก
มีต่อมตามซอกเส้นใบ ก้านใบยาวประมาณ 5 มม. ช่อดอกแบบช่อกระจุกเรียง
เป็นวงแยกแขนง ออกตามปลายกิ่ง ยาว 6-9 ซม. ก้านดอกยาว 0.3-1 ซม. กลีบเลี้ยง
รูปไข่ ยาวประมาณ 2 มม. มีขนครุย กลีบดอกเรียงซ้อนทับด้านซ้ายในตาดอก หลอด
กลีบดอกยาว 6-9 มม. ด้านในมีขนหนาแน่น กลีบรูปขอบขนาน ยาวได้ถึง 9 มม.
เกสรเพศผู้ติดเหนือกึ่งกลางหลอดกลีบดอก จานฐานดอกขนาดเล็ก คาร์เพลเกลี้ยง ตีนมือนกเขา: แผ่นใบรวมก้านรูปแถบ คล้ายริบบิ้น กลุ่มอับสปอร์แก่สีเหลือง (ภาพ: พรุโต๊ะแดง นราธิวาส - PC)

179

59-02-089_113-212_Ency new1-3_J-Coated.indd 179 3/1/16 5:32 PM