Page 209 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

เถาตดหมา เถาพันดง สารานุกรมพืชในประเทศไทย เถาพันดง
Xenostegia tridentata (L.) D. F. Austin & Staples Pothos macrocephalus Scort. ex Hook. f.
วงศ์ Convolvulaceae ไม้เถา ยาวได้ถึง 15 ม. ใบรูปขอบขนานหรือแกมรูปไข่ ยาว 3-18 ซม. ปลาย
ชื่อพ้อง Convolvulus tridentatus L., Ipomoea tridentata (L.) Roth, Merremia กลมหรือตัด มีเส้นขอบใน 2-4 เส้น ก้านใบยาวเท่า ๆ แผ่นใบ มีปีกกว้าง ช่อดอก
tridentata (L.) Hallier f. ออกเดี่ยว ๆ โคนช่อมีใบประดับย่อยขนาดเล็ก มีเกล็ดหุ้มยอดเรียงซ้อนเหลื่อม
ไม้เถา ล�าต้นเป็นเหลี่ยมหรือมีปีกแคบ ๆ ใบรูปขอบขนานถึงรูปแถบ ปลายแหลม ยาว 0.5-3.5 ซม. ก้านช่อยาว 4-10 ซม. กาบสีขาวหรือครีม รูปไข่โค้งเว้า ยาว
ปลายมีติ่งสั้น ๆ โคนจักเป็นพูรูปใบหอกโอบรอบล�าต้น ขอบพูจักซี่ฟัน ช่อดอก 0.4-1.2 ซม. โคนรูปหัวใจหุ้มก้านช่อ ปลายแหลมมีติ่ง ผิวคล้ายมีนวล ช่อดอก
แบบช่อกระจุก มี 1-3 ดอก ก้านช่อยาว 1-6 ซม. ใบประดับรูปลิ่มแคบ ก้านดอกยาว รูปรีกว้างเกือบกลม หรือคล้ายกระบอง ยาว 1.2-1.8 ซม. มีก้านยาว 2.7-4 ซม.
6-8 มม. กลีบเลี้ยง 5 กลีบ กลีบรูปสามเหลี่ยมแคบ ปลายเรียวแหลม ยาว 6-8 มม. ดอกเส้นผ่านศูนย์กลาง 1-2 มม. ผลย่อยมี 1-5 ผล รูปรี ยาว 1-1.7 ซม. สุกสีแดง
ขยายในผล ดอกรูปล�าโพง สีครีมหรืออมเหลือง บางครั้งโคนกลีบด้านในมีสีม่วงอม พบที่คาบสมุทรมลายู เกาะสุมาตรา และภาคใต้ตอนล่างของไทยที่ยะลา และ
น�้าตาลหรือแดง ยาวประมาณ 1.5 ซม. ปลายจัก 5 แฉกตื้น ๆ เกสรเพศผู้ 5 อัน นราธิวาส ขึ้นเกาะต้นไม้ในป่าดิบชื้น ความสูง 50-300 เมตร
ไม่ยื่นพ้นปากหลอดกลีบ โคนก้านชูอับเรณูมีขน อับเรณูเรียบ รังไข่มี 2 ช่อง เกลี้ยง
ก้านเกสรเพศเมียยาวเท่า ๆ เกสรเพศผู้ ยอดเกสรจัก 2 พู ผลแห้งแตก รูปรีเกือบกลม เถาพันดง
ยาว 5-7 มม. เปลือกบาง มี 1-4 เมล็ด รูปสามเหลี่ยม ยาว 3-4 มม. Pothos neoroxburghii P. C. Boyce
พบที่มาดากัสการ์ แอฟริกา อินเดีย ศรีลังกา บังกลาเทศ จีน พม่า ภูมิภาคอินโดจีน ไม้เถาล้มลุก ยาวได้ถึง 15 ม. กิ่งที่มีดอกมักแตกแขนง ใบรูปรีถึงรูปใบหอก หรือ
และมาเลเซีย ฟิลิปปินส์ นิวกินี และออสเตรเลียตอนบน ในไทยพบทุกภาค ขึ้นเป็น แกมรูปไข่ ยาว 2-10 ซม. ปลายมีติ่ง เส้นขอบในข้างละ 2 เส้น ก้านใบยาว 2-20 ซม.
วัชพืชตามที่โล่ง ชายป่า หรือชายทะเล ความสูงถึงประมาณ 500 เมตร ทั้งต้นมี มีปีกกว้าง โคนก้านมีครีบ ช่อดอกจ�านวนมาก ออกเดี่ยว ๆ ตามซอกใบ โคนมี
สรรพคุณลดไข้ เป็นยาระบาย ฆ่าพยาธิ ใบประดับย่อยขนาดเล็ก มีเกล็ดหุ้มยอดเรียงซ้อนเหลื่อม ยาว 0.3-1 ซม. ก้านช่อ
ยาว 0.3-1.5 ซม. กาบสีม่วงอมน�้าตาล รูปไข่ เว้า พับงอกลับ ยาว 0.4-1 ซม. โคนตัด
สกุล Xenostegia D. F. Austin & Staples มีเพียง 2 ชนิด พบในแอฟริกา เอเชีย
ออสเตรเลีย และหมู่เกาะแปซิฟิก ในไทยมีชนิดเดียว ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก ปลายมีติ่ง ติดทน ช่อรูปไข่ กลม หรือรูปกระบอง ยาว 0.9-1.2 ซม. สีขาวหรือครีม
มีก้านยาว 1-1.5 ซม. ดอกเส้นผ่านศูนย์กลาง 1-2 มม. ผลย่อยมี 1-5 ผล รูปรี ยาว
“xenos” แปลก และสกุล Calystegia หมายถึงสกุลที่คล้ายกับสกุล Calystegia 1-1.8 ซม. สุกสีส้มอมแดง
(pollen แบบ pantoporate) แต่แตกต่างกันที่กลีบเลี้ยง (G. Staples, pers. comm.)
พบที่อินเดีย พม่า และคาบสมุทรมลายู ในไทยพบทางภาคตะวันตกเฉียงใต้
เอกสารอ้างอิง และภาคใต้ ขึ้นบนต้นไม้หรือก้อนหินในป่าดิบชื้น ความสูงถึงประมาณ 500 เมตร
Fang, R. and G. Staples. (1995). Convolvulaceae. In Flora of China Vol. 16: 300. คล้ายกับตองงุม P. chinensis (Raf.) Merr. ที่ดอกออกน้อยกว่า และกาบสีเขียว
Staples, G. (2010). Convolvulaceae. In Flora of Thailand Vol. 10(3): 464-468.
เอกสารอ้างอิง
Boyce, P.C. (2012). Araceae (Pothos). In Flora of Thailand Vol. 11(2): 254-262.

เถาตดหมา: โคนใบจักเป็นพูรูปใบหอกโอบรอบล�าต้น ช่อดอกมี 1-3 ดอก โคนกลีบดอกด้านในมีสีเข้มหรือไม่มี
ผลแห้งแตก เปลือกบาง (ภาพซ้ายบน: นครศรีธรรมราช - RP; ภาพซ้ายล่างและภาพขวา: แก่งกระจาน เพชรบุรี - PK)
เถาพันดง: P. macrocephalus ก้านช่อดอกยาว โคนกาบรูปหัวใจหุ้มก้านช่อ (ภาพ: ธารโต ยะลา - RP)
เถาพันดง, สกุล
Pothos L.
วงศ์ Araceae
ไม้เถาล้มลุก ล�าต้นแข็ง เลื้อยเกาะอิงอาศัย กิ่งด้านข้างมักมีกาบใบ ใบเรียง
สลับระนาบเดียว ก้านใบแบนหนา แผ่เป็นแผ่น ปลายก้านบวมหรือมีติ่ง เส้นแขนงใบ
เรียงโค้งจรดปลายใบหรือแบบร่างแห ตัดกับเส้นขอบใน 2-4 เส้น (pothoid
venation) โคนเป็นกาบยาว มีเส้นขอบใน ช่อดอกแบบช่อเชิงลดมีกาบ ออกเดี่ยว ๆ
หรือหลายช่อ แยกหรือเชื่อมติดกัน กาบติดทน ช่อดอกกลม รูปไข่ หรือรูปทรงกระบอก
ดอกสมบูรณ์เพศ กลีบรวม 4-6 กลีบ เกสรเพศผู้ 4-6 อัน อับเรณูแตกตามยาว
ปลายแกนอับเรณูมีรยางค์ รังไข่มี 3 ช่อง แต่ละช่องมีออวุลเม็ดเดียว พลาเซนตา
รอบแกนร่วมติดที่โคน ยอดเกสรเพศเมียรูปจานหรือเป็นติ่ง ผลสด มี 1-3 เมล็ด
ผิวเรียบ

สกุล Pothos มีประมาณ 75 ชนิด พบที่มาดากัสการ์ เอเชีย ออสเตรเลีย และ เถาพันดง: P. neoroxburghii ช่อดอกจ�านวนมาก ออกเดี่ยว ๆ ตามซอกใบ กาบสีม่วงอมน�้าตาล รูปไข่ เว้า
หมู่เกาะแปซิฟิก ในไทยมี 8 ชนิด ชื่ิอสกุลมาจากภาษาสิงหล ในศรีลังกาที่ใช้ พับงอกลับ โคนตัด ปลายมีติ่ง ผลสุกสีส้มอมแดง (ภาพซ้ายบน: บางสะพาน ประจวบคีรีขันธ์ - RP; ภาพขวาบนและ
เรียกต้นตะเข็บ P. scandens L. ภาพซ้ายล่าง: คลองพนม สุราษฎร์ธานี - PK; ภาพขวาล่าง: ทับปุด พังงา - NP)

189

59-02-089_113-212_Ency new1-3_J-Coated.indd 189 3/1/16 5:25 PM