Page 213 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

สกุล Koompassia Maingay ex Benth. อยู่ภายใต้วงศ์ย่อย Caesalpinioideae ทองพันดุล สารานุกรมพืชในประเทศไทย ทองพันดุล
มีี 2 ชนิด พบในภูมิภาคมาเลเซีย และภาคใต้ตอนล่างของไทย อีกชนิดคือ ยวน Decaschistia parviflora Kurz
K. excelsa (Becc.) Taub. ที่สูงได้ถึง 80 เมตร ใบและฝักขนาดเล็กกว่า รังไข่
เกือบเกลี้ยง เปลือกเรียบกว่า ชื่อสกุลมาจากชื่อพื้นเมืองในภาษามาเลย์ “kempas” วงศ์ Malvaceae
ไม้พุ่มขนาดเล็ก สูงได้ถึง 1 ม. มีขนรูปดาวตามริ้วประดับ กลีบเลี้ยงและ
เอกสารอ้างอิง
Larsen, K., S.S. Larsen and J.E. Vidal. (1984). Leguminosae-Caesalpinioideae. กลีบดอกด้านนอก ใบเรียงเวียน รูปขอบขนานถึงรูปใบหอก ยาวได้ถึง 12 ซม.
In Flora of Thailand Vol. 4(1): 83-85. ขอบเรียบหรือจักฟันเลื่อย แผ่นใบด้านบนมีสะเก็ดรูปดาวกระจาย ด้านล่างมีขน
หนาแน่น ก้านใบยาว 0.5-4 ซม. ดอกออกเดี่ยว ๆ ตามซอกใบหรือเป็นช่อกระจุกสั้น ๆ
ตามปลายกิ่ง ริ้วประดับ 10 กลีบ รูปแถบ ยาว 3-5 มม. กลีบเลี้ยง 5 กลีบ รูปสามเหลี่ยม
ยาวประมาณ 1 ซม. ดอกสีชมพูหรืออมแดง โคนสีขาว มี 5 กลีบ รูปไข่กลับ ยาว
2-3.5 ซม. เกสรเพศผู้เชื่อมติดกันเป็นหลอด ยาว 5-8 มม. เกสรเพศผู้จ�านวนมาก
ติดเหนือกึ่งกลางเส้าเกสรจรดปลาย อับเรณูรูปตัวยู สีเหลือง ก้านเกสรเพศเมีย
แยก 8-10 แฉก ยาวประมาณ 1.5 ซม. ยอดเกสรรูปโล่ สีแดง ผลแห้งแตก กลม
เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 1.5 ซม. มีขนหนาแน่น แต่ละช่องมีเมล็ดเดียว รูปไต
มีขนหนาแน่น
พบที่ภูมิภาคอินโดจีน ในไทยพบแทบทุกภาค ยกเว้นภาคเหนือตอนบน และ
ภาคใต้ ขึ้นตามชายป่า ที่โล่งในป่าโปร่ง ป่าเบญจพรรณ และป่าดิบแล้ง ความสูงถึง
ประมาณ 300 เมตร

สกุล Decaschistia Wight & Arn. มี 10-16 ชนิด พบในเอเชียและออสเตรเลีย
ทองบึ้ง: ฝักรูปใบหอก โคนบิด ขอบมีปีกบาง ๆ มีเมล็ดเดียว (ภาพซ้าย: ยะลา - MP); ยวน: ใบและฝักขนาดเล็ก ในไทยมี 3-4 ชนิด หัวอีอุ๊ก D. intermedia Craib ใบรูปแถบ ดอกสีแดง พบทาง
กว่าทองบึ้ง (ภาพขวา: นราธิวาส - MP)
ภาคตะวันออกของไทยและกัมพูชา ฝ้ายผี D. siamensis Craib ดอกสีเหลือง พบ
ทองประกายแสด ทางภาคตะวันออก และภาคตะวันออกเฉียงเหนืือ และอาจมี D. crotonifolia
Byrsonima crassifolia (L.) Kunth Wight & Arn. ที่มีดอกสีเหลือง ซึ่งบางข้อมูลระบุว่าเป็นชนิดเดียวกับฝ้ายผี ชื่อสกุล
มาจากภาษากรีก “deka” สิบ และ “schistos” แยก ตามลักษณะริ้วประดับแยก
วงศ์ Malpighiaceae เป็น 10 กลีบ
ชื่อพ้อง Malpighia crassifolia L.
เอกสารอ้างอิง
ไม้พุ่มหรือไม้ต้น ส่วนมากสูง 5-10 ม. กิ่งอ่อนมีขนหนาแน่น ใบเรียงตรงข้าม Phuphathanaphong, L. (1999). Decaschistia (Malvaceae) in Thailand. Thai Forest
รูปรี รูปไข่ หรือแกมรูปขอบขนาน ยาว 5-17 ซม. แผ่นใบมีขนด้านล่าง ก้านใบยาว Bulletin (Botany) 27: 83-85.
1-1.5 ซม. ช่อดอกแบบช่อกระจะแคบ ๆ ออกตามปลายกิ่ง ยาว 7-20 ซม. กลีบเลี้ยง
5 กลีบ ติดทน ด้านนอกมีต่อมขนาดใหญ่ 2 ต่อม ดอกสีเหลือง เปลี่ยนเป็นสีส้ม
หรือแดง มี 5 กลีบ คล้ายรูปปากเปิด 4 กลีบด้านข้างรูปถ้วย มีก้านเรียวสั้น ๆ
ยาวประมาณ 8 มม. รวมก้าน กลีบบนขนาดเล็กกว่าเล็กน้อย ก้านกลีบหนา เกสรเพศผู้
10 อัน เชื่อมติดกันที่โคน มีขนสั้นนุ่ม ก้านชูอับเรณูสั้น อับเรณูยาวประมาณ 3 มม.
เกสรเพศเมีย 3 อัน รูปลิ่มแคบ ยาวกว่าเกสรเพศผู้เล็กน้อย ติดทน ผลสดผนัง
ชั้นในแข็ง รูปรีกว้าง ยาวประมาณ 1 ซม. สุกสีเหลือง ไพรีนมี 1-3 เมล็ด
มีถิ่นก�าเนิดในอเมริกากลางและอเมริกาใต้ เป็นไม้ประดับ ผลใช้ท�าเครื่องดื่ม
ของเมาหรือไอศกรีม กิ่งสดมีพิษใช้เบื่อปลา

สกุล Byrsonima Rich. ex Kunth มีประมาณ 135 ชนิด พบในอเมริกาเขตร้อน
ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “byrsa” ซ่อน และ “nema” เส้นด้าย ตามลักษณะเปลือก
ของพืชบางชนิด
เอกสารอ้างอิง
ทองพันดุล: ดอกสีชมพูหรืออมแดง โคนสีขาว เกสรเพศผู้เชื่อมติดกันเป็นหลอด ก้านเกสรเพศเมียเรียวยาว ปลายแยก
Staples, G.W. and D.R. Herbst. (2005). A tropical garden flora. Bishop Museum 10 แฉก (ภาพดอกสีแดง: อุทัยธานี - PK; ภาพดอกสีชมพู: บุรีรัมย์ - RP)
Press, Honolulu, Hawai`i.

ทองประกายแสด: ช่อดอกแบบช่อกระจะแคบ ๆ ออกตามปลายกิ่ง กลีบเลี้ยงด้านนอกมีต่อมขนาดใหญ่ 2 ต่อม ฝ้ายผี: ใบมีขนหนาแน่น ริ้วประดับ 10 อัน ดอกสีเหลือง (ภาพซ้าย: อุบลราชธานี - RP; ภาพขวาบน: บึงกาฬ - PK,
ดอกสีเหลืองเปลี่ยนเป็นสีส้มหรือแดง กลีบดอกคล้ายรูปปากเปิด มีก้านกลีบ กลีบรูปถ้วย (ภาพ: cultivated - RP) ซึ่งอาจเป็นชนิด D. crotonifolia); หัวอีอุ๊ก: ใบรูปแถบ ดอกสีแดง (ภาพขวาล่าง: อุบลราชธานี - RP)

193

59-02-089_113-212_Ency new1-3_J-Coated.indd 193 3/1/16 5:26 PM