Page 225 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

เทียนสว่าง สารานุกรมพืชในประเทศไทย เทียนสุขสถาน
Impatiens putii Craib
วงศ์ Balsaminaceae
ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 60 ซม. ใบเรียงเวียน แผ่นใบอวบน�้า รูปไข่กว้าง ยาว 3-6 ซม.
ขอบจักซี่ฟันห่าง ๆ บางครั้งมีต่อม 1 คู่ ใกล้โคนใบด้านล่าง ก้านใบยาวได้ถึง 5 ซม.
ดอกสีม่วงอ่อน ๆ ออกเดี่ยว ๆ ใบประดับรูปเส้นด้ายติดใต้กึ่งกลางข้อก้านดอก
เทียนเมืองกาญจน์: กลีบเลี้ยงคู่นอกเชื่อมติดกันเป็นกระเปาะ ปลายแยก 2 แฉก เดือยสั้น มี 1 คู่ กลีบดอกกลีบกลาง ก้านดอกยาว 2-5 ซม. กลีบเลี้ยง 4 กลีบ คู่นอกรูปรี ยาวประมาณ 1 ซม. คู่ในฝ่อ
ปลายมีติ่งแหลม กลีบปีกคู่นอกปลายกลีบเว้า โคนมีเขา (ภาพ: กาญจนบุรี; ภาพซ้าย - RP, ภาพขวา - SSi)
กลีบปากรูปแตร กว้างประมาณ 2 ซม. เดือยยาว 0.8-1 ซม. โค้งงอ กลีบดอกกลีบกลาง
รูปหัวใจ กว้างประมาณ 3 ซม. ยาวประมาณ 2.5 ซม. โคนเป็นสันคล้ายปีก กลีบปีก
เชื่อมติดกัน แฉกลึก ยาวประมาณ 2.5 ซม. คู่นอกใหญ่กว่ากลีบคู่ใน มีปื้นเหลืองที่โคน
ผลยาว 1.5-1.7 ซม. เมล็ดผิวเป็นร่างแห มีขนบิดเวียน (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ เทียน, สกุล)
พืชถิ่นเดียวของไทย พบทางภาคใต้ที่ประจวบคีรีขันธ์ และชุมพร ขึ้นตาม
เขาหินปูนเตี้ย ๆ ใกล้ชายทะเล ความสูงไม่เกิน 100 เมตร

เทียนสันติสุข
Impatiens santisukii T. Shimizu
เทียนรัศมี: ช่อดอกเรียงออกเป็นรัศมี กลีบเลี้ยงคู่ข้างขนาดเล็ก กลีบดอกกลีบปากรูปคุ่ม เดือยเรียวยาว กลีบปีกคู่ใน ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 50 ซม. ใบเรียงเวียน รูปไข่หรือแกมรูปขอบขนาน ยาว 1.5-6 ซม.
ขนาดเล็ก คู่นอกรูปขอบขนาน ผลรูปแถบ เกลี้ยง (ภาพ: ดอยอินทนนท์ เชียงใหม่; ภาพซ้าย - NK, ภาพขวา - RP) มีต่อมจรดก้านใบ แผ่นใบมีขนยาวด้านบน ก้านใบยาว 1-3 ซม. ดอกสีม่วง
เทียนเล ออกเดี่ยว ๆ หรือเป็นคู่ ก้านดอกยาวได้ถึง 2.5 ซม. มีขนหนาแน่น กลีบเลี้ยง 2 กลีบ
ยาวประมาณ 1 มม. มีขน กลีบปากเป็นถุง กว้างและยาว 5-6 มม. ด้านนอกมีขน
Pemphis acidula J. R. Forst. & G. Forst. หนาแน่น เดือยยาว 1-1.5 ซม. โค้งเล็กน้อย กลีบดอกกลีบกลางรูปหัวใจ ยาว 0.8-1 ซม.
วงศ์ Lythraceae เส้นกลางกลีบเป็นสัน ปลายคล้ายเขา มีขนหนาแน่น กลีบปีกแฉกลึก ยาว 1-1.2 ซม.
ไม้พุ่ม สูงได้ถึง 5 ม. ล�าต้นมักบิดงอจากแรงลมและคลื่น กิ่งเป็นเหลี่ยม มี มีปื้นสีขาวด้านใน กลีบคู่นอกยาวกว่ากลีบคู่ใน ผลเต่งกลาง มีขนหนาแน่น
ขนสั้นนุ่มตามกิ่ง แผ่นใบทั้งสองด้าน ก้านใบ และกลีบเลี้ยง ใบเรียงตรงข้าม ยาวประมาณ 1.5 ซม. เมล็ดมีตุ่มกระจาย (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ เทียน, สกุล)
สลับตั้งฉาก อวบน�้า รูปขอบขนานถึงรูปใบหอก ยาว 0.5-3 ซม. ก้านใบยาว 1-2 มม. พืชถิ่นเดียวของไทย พบทางภาคเหนือที่เชียงใหม่ และแม่ฮ่องสอน ขึ้นริม
ดอกออกเดี่ยว ๆ หรือเป็นคู่ตามซอกใบ ใบประดับมี 1 คู่ ขนาดเล็ก ก้านดอกยาว ล�าธารในป่าดิบเขา ความสูง 900-1600 เมตร คล้ายเทียนดอย I. violiflora Hook. f.
0.5-1.5 ซม. กลีบเลี้ยงเป็นหลอด ยาว 4-6 มม. มีสันตื้น ๆ 12 สัน ปลายแยกเป็นแฉก กลีบปีกคู่นอกยาวกว่าคู่ใน ไม่มีจุดสีเหลืองกลางปื้นขาว
รูปสามเหลี่ยมขนาดเล็ก 6 แฉก ระหว่างแฉกมีริ้วประดับขนาดเล็ก ดอกสีขาวหรือ
อมสีชมพู มี 6 กลีบ รูปรีกว้างหรือรูปขอบขนาน ยาว 5-8 มม. มีก้านสั้น ๆ เกสรเพศผู้ เทียนสิรินธร
12 อัน ดอกที่ก้านเกสรเพศเมียสั้น 6 อันยื่นพ้นปากหลอดกลีบ ในดอกที่ก้าน Impatiens sirindhorniae Triboun & Suksathan
เกสรเพศเมียยาวไม่ยื่นพ้นปากหลอดกลีบ รังไข่กลมมีริ้ว ก้านเกสรเพศเมีย 1 อัน
ติดทน ยอดเกสรรูปโล่ ผลแห้งแตก รูปไข่ ยาว 6-9 มม. มีฝาเปิดด้านบน ก้านผลยาว ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 50 ซม. ล�าต้นเกาะเลื้อย มักห้อยลง มีนวล ใบเรียงเวียน
0.5-1 ซม. เมล็ดจ�านวนมาก ปลายมีผนังหนา รูปรีหรือรูปไข่ ยาว 3-4 ซม. ขอบจักห่าง ๆ มีต่อมที่โคนเหนือก้านใบ แผ่นใบหนา
ก้านใบยาว 2-7.5 ซม. ดอกออกเดี่ยว ๆ หรือเป็นคู่ ก้านดอกยาว 3-6.5 ซม. กลีบเลี้ยง
พบที่แอฟริกา ศรีลังกา อินเดีย จีนตอนใต้ ไต้หวัน ญี่ปุ่น พม่า ภูมิภาคมาเลเซีย 4 กลีบ คู่นอกรูปไข่ ยาว 6-7 มม. คู่ในกลม ขนาดประมาณ 2 มม. กลีบปากเป็นถุง
ฟิลิปปินส์ ออสเตรเลีย และหมู่เกาะแปซิฟิก ในไทยพบทางภาคตะวันออกเฉียงใต้ โค้งเรียวยาวเป็นเดือย ยาวได้ถึง 6 ซม. ดอกสีชมพูอมม่วง ปลายกลีบมีติ่งแหลม
และภาคใต้ ขึ้นตามโขดหินริมชายฝั่งทะเล และหมู่เกาะ ทั้งต้นใช้ประคบกระดูกแตก กลีบกลางรูปไข่กลับ กว้างประมาณ 2.5 ซม. โคนมีเขาขนาดเล็ก 1 คู่ กลีบปีก
หรืออัมพาต เชื่อมติดกัน คู่นอกแฉกลึกเกินกึ่งหนึ่งคล้ายรูปหัวใจ ยาวประมาณ 2 ซม. กว้างประมาณ

สกุล Pemphis J. R. Forst. & G. Forst. มีเพียงชนิดเดียว ชื่อสกุลมาจากภาษา 2.5 ซม. คู่ในรูปไข่กลับ ยาวเท่า ๆ คู่นอก ผลเต่งกลาง รูปขอบขนาน (ดูข้อมูล
กรีก “pemphidos” ถุง พอง ตามลักษณะรังไข่หรือผล เพิ่มเติมที่ เทียน, สกุล)
พืชถิ่นเดียวของไทย พบทางภาคใต้ที่กระบี่ และสุราษฎร์ธานี ขึ้นบนเขาหินปูน
เอกสารอ้างอิง ความสูง 20-150 เมตร ค�าระบุชนิดตั้งเพื่อเทิดพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตน
de Wilde, W.J.J.O., B.E.E. Duyfjes and P. Phonsena. (2014). Lythraceae. In
Flora of Thailand Vol. 11(4): 581-583. ราชสุดาฯ สยามบรมราชกุมารี และทรงพระราชทานชื่อไทยว่า ‘ชมพูสิริน’
เทียนสุขสถาน
Impatiens suksathanii Ruchis. & Triboun
ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 50 ซม. เกลี้ยง ใบเรียงเวียน รูปใบหอกหรือรูปแถบ ยาว
5-9 ซม. ขอบจักมน ขอบใบช่วงใกล้โคนมีต่อม แผ่นใบหนา ไร้ก้านหรือยาวได้ถึง
3 ม.ม. ช่อดอกมี 1-3 ดอก เรียงหนาแน่นช่วงปลายกิ่ง ก้านช่อสั้นมาก ก้านดอก
ยาว 0.9-1.2 ซม. ดอกสีชมพูอมน�้าตาล กลีบเลี้ยง 4 กลีบ คู่นอกรูปไข่ ยาว 2-3 มม.
คู่ในลดรูปขนาดเล็ก กลีบปากเป็นถุง กว้าง 2.5-4 มม. ยาว 5-5.5 มม. มีริ้วร่างแห
สีน�้าตาลอมม่วง เดือยโค้ง ยาว 3-5 มม. กลีบกลางรูปไข่กลับ ยาวประมาณ 5 มม.
พับงอกลับ กลีบปีกเชื่อมติดกัน คู่นอกรูปไข่กลับ ยาว 5-6 มม. แฉกตื้น ๆ คู่ใน
รูปสามเหลี่ยมกว้าง กว้างประมาณ 5 มม. ยาวประมาณ 1 มม. ผลรูปกระบอง
เกลี้ยง ยาวประมาณ 1 ซม. (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ เทียน, สกุล)
พืชถิ่นเดียวของไทย พบทางภาคตะวันตกเฉียงใต้ ที่กาญจนบุรี ขึ้นบนเขาหินปูน
เทียนเล: ล�าต้นมักบิดงอจากแรงลมและคลื่น ใบอวบน�้า ดอกออกเดี่ยว ๆ หรือเป็นคู่ตามซอกใบ มี 6 กลีบ ผลแห้งแตก ความสูง 100-400 เมตร ค�าระบุชนิดตั้งตามชื่อ ดร.ปิยเกษตร สุขสถาน
มีฝาเปิดด้านบน เกสรเพศเมียติดทน (ภาพ: บ้านถ�้าธง ชุมพร - RP) นักพฤกษศาสตร์ขององค์การสวนพฤกษศาสตร์ ผู้ร่วมศึกษาพืชวงศ์เทียนของไทย

205

59-02-089_113-212_Ency new1-3_J-Coated.indd 205 3/1/16 5:29 PM