Page 233 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

นางแย้มป่า
สารานุกรมพืชในประเทศไทย

พบที่อินเดีย พม่า จีนตอนใต้ ในไทยพบกระจายห่าง ๆ ทางภาคเหนือ และ พบที่อินเดีย ศรีลังกา พม่า ลาว เวียดนาม และภูมิภาคมาเลเซีย ในไทยพบ
ภาคตะวันออกเฉียงเหนือที่เลย ขึ้นตามป่าเบญจพรรณ ป่าดิบแล้ง และป่าดิบเขา ทุกภาค ขึ้นตามป่าเบญจพรรณ ป่าเต็งรัง ป่าดิบแล้ง หรือเขาหินปูน ความสูงถึง
ความสูงถึงประมาณ 1500 เมตร ส่วน var. chinense มีถิ่นก�าเนิดในจีน เป็นไม้ประดับ ประมาณ 1100 เมตร ใบและรากใช้รักษาผมร่วง แก้ไอ โรคหอบ ขับปัสสาวะ
มีกลีบซ้อน มักไม่ติดผล อาจกลายพันธุ์มาจาก var. simplex (Moldenke) S. L.
Chen ที่มีกลีบดอก 5-6 กลีบ หลอดกลีบดอก เกสรเพศผู้ และเกสรเพศเมียยาวกว่า เอกสารอ้างอิง
Chen, S.L. and M.G. Gilbert. (1994). Verbenaceae (Clerodendrum). In Flora of
ล�าต้นและใบมีขนสั้นนุ่มหนาแน่น China Vol. 17: 39.
Leeratiwong, C. and P. Chantaranothai. (2001). Clerodendrum subscaposum
นางแย้มจีน Hemsl. (Lamiaceae), a new record for Thailand. Thai Forest Bulletin (Botany)
29: 25-28.
Clerodendrum bungei Steud. Leeratiwong, C., P. Chantaranothai and A. Paton. (2011). A synopsis of the
genus Clerodendrum L. (Lamiaceae) in Thailand. Tropical Natural History
ไม้พุ่ม สูง 1-2 ม. กิ่งมีช่องอากาศกระจาย ใบรูปไข่กว้าง ยาว 8-20 ซม. แผ่นใบ 11(2): 177-211.
และก้านใบมีขนสั้นนุ่ม ด้านล่างมีต่อมใกล้โคน ขอบจักฟันเลื่อย ก้านใบยาว 4-17 ซม. Ridley, H.N. (1923, reprinted 1967). Verbenaceae. Flora of the Malay Peninsula
ช่อดอกแบบช่อกระจุกแน่น ใบประดับรูปใบหอกแกมรูปไข่ ยาวประมาณ 3 ซม. Vol. 2: 624-625.
ใบประดับย่อยสั้นกว่าประมาณกึ่งหนึ่ง ร่วงเร็ว หลอดกลีบเลี้ยงยาว 2-6 มม. มี
ขนสั้นนุ่ม และต่อมรูปโล่กระจาย กลีบรูปสามเหลี่ยม ยาวได้ถึง 1 ซม. ดอกสีชมพู
อมแดงหรือม่วง หลอดกลีบดอกยาว 2-3 ซม. กลีบรูปไข่กลับ ยาว 5-8 มม.
ผลเส้นผ่านศูนย์กลาง 0.6-1.2 ซม. สุกสีม่วงอมด�า
มีถิ่นก�าเนิดในจีน และเวียดนาม เป็นไม้ประดับ ใบมีสรรพคุณฆ่าพยาธิ แก้อักเสบ
ขับลม แยกเป็น var. megacalyx C. Y. Wu ex S. L. Chen กลีบเลี้ยงยาวกว่า

นางแย้ม: var. chinense กลีบดอกซ้อน หลอดกลีบดอก เกสรเพศผู้ และเกสรเพศเมียสั้น (ภาพซ้าย: cultivated - SSi);
นางแย้มช่อห้อย นางแย้ม: var. simplex กลีบดอกไม่ซ้อน หลอดกลีบ เกสรเพศผู้ และเกสรเพศเมียยาวกว่า (ภาพ: ดอยภูคา น่าน - RP)
Clerodendrum deflexum Wall.

ไม้พุ่ม สูงได้ถึง 1.5 ม. มีขนสั้นนุ่มตามกิ่ง แผ่นใบด้านล่าง ใบรูปไข่กลับหรือ
รูปใบหอก ยาว 15-40 ซม. ปลายแหลมยาวหรือยาวคล้ายหาง ก้านใบยาว
2.5-6 ซม. ช่อดอกแบบช่อกระจุกแน่น ออกตามซอกใบ ห้อยลง ก้านช่อยาว
2.5-7.5 ซม. ใบประดับและใบประดับย่อยสีแดง ก้านดอกสั้น กลีบเลี้ยงเชื่อมติด
ประมาณ 2 มม. กลีบรูปสามเหลี่ยมแคบ ยาว 5-8 มม. ปลายแฉกสีแดง ติดทน
ดอกสีขาว หลอดกลีบดอกยาว 1.5-2 ซม. กลีบดอกรูปใบหอก ยาว 6-7 มม. นางแย้มจีน: ช่อดอกแบบช่อกระจุกแน่น ดอกสีชมพูอมแดงหรือม่วง (ภาพ: cultivated - RP)
เกสรเพศผู้ยื่นเลยพ้นปากหลอดกลีบ ผลเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 5 มม. เกลี้ยง
พบที่คาบสมุทรมลายู ชวา บอร์เนียว และภาคใต้ตอนล่างของไทยที่ปัตตานี
ยะลา และนราธิวาส ขึ้นตามป่าดิบชื้น ความสูงระดับต�่า ๆ

นางแย้มดอย
Clerodendrum subscaposum Hemsl.
ไม้ล้มลุก สูง 30-100 ซม. มีขนสั้นนุ่มตามกิ่งอ่อน และแผ่นใบด้านล่าง มีขน
ต่อมตามช่อดอก ก้านดอก และกลีบดอกด้านนอก ใบรูปหัวใจกว้าง บางครั้งมี
3-5 แฉก ยาว 5-13 ซม. ขอบจักฟันเลื่อย แผ่นใบมีเกล็ดรูปโล่ประปรายทั้งสองด้าน
นางแย้มช่อห้อย: ช่อดอกแบบช่อกระจุกแน่น ออกตามซอกใบ ห้อยลง กลีบเลี้ยงรูปสามเหลี่ยมแคบ ปลายแฉกสีแดง
ก้านใบยาว 3.5-10 ซม. ช่อดอกแบบช่อกระจุกแยกแขนงตรงข้ามสลับตั้งฉาก ติดทน (ภาพ: แว้ง นราธิวาส - MT)
ยาว 15-30 ซม. แต่ละช่อกระจุกมี 3-5 ดอก ใบประดับรูปไข่ ยาว 0.5-2 ซม. ร่วงเร็ว
ใบประดับย่อยรูปแถบขนาดเล็ก ก้านดอกยาว 1-1.7 ซม. มีขนยาว หลอดกลีบเลี้ยง
ยาวประมาณ 2 มม. ปลายแยกเป็นแฉกตื้น ๆ มีเกล็ดรูปโล่ ดอกสีม่วงอ่อน
หลอดกลีบดอกยาว 5-7 มม. กลีบดอกยาว 3-5 มม. กลีบปากกว้างกว่ากลีบด้านข้าง
เล็กน้อย เกสรเพศผู้ยาวประมาณ 1.5 ซม. อันสั้นยาวประมาณ 1 ซม. รังไข่มีต่อม
หนาแน่น ก้านเกสรเพศเมียโค้งลงตามเกสรเพศผู้ ยาว 1.5-1.7 ซม.
พบที่อินเดีย จีนตอนใต้ เวียดนามตอนบน และภาคเหนือของไทยที่ดอยเชียงดาว
จังหวัดเชียงใหม่ และดอยตุง จังหวัดเชียงราย ขึ้นใต้ร่มเงาบนหินปูน ความสูง นางแย้มดอย: ใบรูปหัวใจกว้าง ช่อดอกแบบช่อกระจุกแยกแขนงตรงข้ามสลับตั้งฉาก แต่ละช่อกระจุกมี 3-5 ดอก
1000-1800 เมตร มีขนต่อมตามช่อดอก ก้านดอก และกลีบดอกด้านนอก (ภาพ: ดอยตุง เชียงราย - PK)

นางแย้มป่า
Clerodendrum infortunatum L.
ไม้พุ่ม สูงได้ถึง 4 ม. ตามข้อไม่มีแถบขน ใบรูปไข่กว้างหรือรูปหัวใจ ยาว
6-25 ซม. โคนกลมหรือรูปหัวใจ ขอบจักซี่ฟัน แผ่นใบมีขนสั้นนุ่ม ด้านล่างไม่มี
ต่อมรูปโล่ ก้านใบยาว 1.5-15 ซม. ช่อดอกตั้งตรง ยาวได้ถึง 60 ซม. กลีบเลี้ยง
ยาว 1-1.5 ซม. ไม่มีต่อมขน ดอกสีขาว หลอดกลีบดอกยาว 1.5-2 ซม. ปากหลอด
มีขนสั้นนุ่มและมีปื้นสีชมพูอมม่วง กลีบดอกยาว 1-1.5 ซม. เกสรเพศผู้ยาว
2.5-4 ซม. ผลเส้นผ่านศูนย์กลาง 1-1.2 ซม. สุกสีด�า กลีบเลี้ยงขยายในผล ติดทน นางแย้มป่า: โคนใบกลมหรือรูปหัวใจ ขอบใบจักซี่ฟัน กลีบเลี้ยงขยายในผล ติดทนสีแดง (ภาพดอก: เลย - MT;
สีแดง ยาว 2-2.5 ซม. ภาพผล: แก่งกระจาน เพชรบุรี - SSi)

213

58-02-089_213-292_Ency_new1-3_J-Coated.indd 213 3/1/16 5:44 PM