Page 236 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

น�้าเต้าพระฤๅษี
สารานุกรมพืชในประเทศไทย

สกุล Alsomitra (Blume) M. Roem. มีชนิดเดียว ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “alsos”
ถุง และ “mitra” หมวกของบิชอป หมายถึงลักษณะของผลที่มีฝาปิดคล้ายหมวก
เอกสารอ้างอิง
de Wilde, W.J.J.O. and B.E.E. Duyfjes. (2008). Cucurbitaceae. In Flora of Thailand
Vol. 9(4): 416-419.

น�้าเต้าลม: N. thorelii หม้อบนเรียวยาว ขอบปากหม้อเรียบ (ภาพ: ตะกั่วป่า พังงา - MP)

น้ำานมราชสีห์, สกุล
Euphorbia L.
วงศ์ Euphorbiaceae
ไม้ล้มลุก ไม้พุ่ม หรือไม้ต้น แยกเพศร่วมต้นหรือต่างต้น ล�าต้นมักอวบน�้า
และมีหนาม น�้ายางสีขาว มีพิษ หูใบขนาดเล็ก ใบเรียงเวียน เรียงตรงข้าม หรือ
เวียนรอบข้อ บางครั้งลดรูป ช่อดอกรูปถ้วย (cyathia) สมมาตรตามรัศมี ออกเดี่ยว ๆ
หรือเป็นกระจุกแยกสอง หรือช่อซี่ร่ม ช่อดอกติดบนวงใบประดับ มีต่อม 1-5 ต่อม
ปลายมักมีรยางค์เป็นแผ่นสีสดใส ดอกเพศเมียมีดอกเดียวอยู่ปลายช่อ ดอกเพศผู้
มีหลายดอกอยู่ด้านข้างแบบช่อกระจุกด้านเดียว ไม่มีกลีบดอก กลีบเลี้ยงลดรูป
หรือไม่มี ไม่มีจานฐานดอก เกสรเพศผู้ลดรูปเหลืออันเดียว รังไข่ 2-3 ช่อง แต่ละช่อง
น�้าเต้าผี: ไม้เถาขนาดใหญ่ เกาะเลื้อยตามหน้าผาบนเขาหินปูน ใบอ่อนขนาดเล็ก ผลแห้งแตก กลม เมล็ดแบน มีปีกบาง มีออวุลเม็ดเดียว ก้านเกสรเพศเมีย 3 อัน โคนเชื่อมติดกัน ปลายแยก 2 แฉก
ทั้งสองข้างคล้ายปีกผีเสื้อ (ภาพ: คลองพนม สุราษฎร์ธานี - PK) ผลแห้งแตก มี 2-3 เมล็ด
น้ำาเต้าพระฤาษี สกุล Euphorbia อยู่ภายใต้วงศ์ย่อย Euphorbioideae แยกเป็นหลายสกุลย่อย
Nepenthes smilesii Hemsl. ตามลักษณะอวบน้ำาหรือไม่ มีหรือไม่มีหนาม การเรียงของใบ และจำานวนรยางค์
วงศ์ Nepenthaceae บนช่อดอก มีกว่า 2420 ชนิด ในไทยมีประมาณ 20 ชนิด หลายชนิดเป็นวัชพืช
ไม้เถาล้มลุก ยาวได้ถึง 3 ม. ล�าต้นมีครีบเชื่อมโคนใบ ใบรูปแถบ ยาว 18-40 ซม. และมีหลายชนิดที่เป็นไม้ประดับ ชื่อสกุลอาจตั้งตาม Euphorbus นักวิทยาศาสตร์
โคนสอบเรียวโอบล�าต้น เส้นใบเรียงขนานกันข้างละ 2-3 เส้น แผ่นใบมีขนสั้น ชาวกรีกโบราณ หรือมาจากภาษากรีก “eu” ดี และ “phorbe” อาหาร หรืออาจ
ประปราย หม้อล่างรูปคนโท สูง 6-15 ซม. ด้านนอกสีแดงมีลายสีเข้ม มีขนสั้นนุ่ม เป็นภาษาละติน “euphorbia” ที่ใช้เรียกพืชสกุลนี้ในแอฟริกา
ด้านในสีเขียวนวล มักมีลายจุดสีแดงม่วงเข้ม สันครีบกว้างได้ถึง 1.2 ซม. ปากหม้อ
รูปไข่กว้าง ยาว 3.5-4 ซม. ขอบหนา 3-7 มม. สีแดงเข้มหรือเหลืองอ่อน ฝาหม้อ น้ำานมราชสีห์
เส้นผ่านศูนย์กลาง 2.5-5 ซม. ใต้ฝามีต่อมจ�านวนมาก สายหม้อยาว 10-27 ซม. Euphorbia hirta L.
หม้อบนรูปไข่กลับแกมรูปทรงกระบอก สูง 12-24 ซม. ด้านนอกสีเขียวอ่อน มี
ขนสั้นประปราย ช่อดอกยาว 70-120 ซม. ก้านช่อยาว 60-100 ซม. มีขนสั้นนุ่ม ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 50 ซม. ล�าต้นมีสีเขียวอมแดงหรือน�้าตาล มีขนหยาบยาว
ใบประดับย่อยรูปใบหอก ยาวประมาณ 2 มม. ก้านดอกยาว 3-8 มม. กลีบรวม หูใบรูปสามเหลี่ยม ใบเรียงตรงข้าม รูปรี รูปไข่ หรือรูปขอบขนาน เบี้ยว ยาว
รูปไข่ ยาว 2.5-4 มม. สีเหลืองอมเขียว เปลี่ยนเป็นสีแดงเข้ม เส้าเกสรเพศผู้ยาว 1.2-4 ซม. ขอบจักฟันเลื่อย แผ่นใบมีขนกระจายทั้งสองด้าน เส้นโคนใบข้างละ
3-4 มม. (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ หม้อข้าวหม้อแกงลิง, สกุล) 1 เส้น ก้านใบยาว 1-3 มม. ช่อดอกออกตามซอกใบ 1-6 ช่อ ก้านช่อยาว 0.5-1.5 ซม.
พบที่ลาว ในไทยพบทางภาคเหนือ และภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ขึ้นตามทุ่งหญ้า ดอกเรียงแน่นแบบช่อกระจุกซ้อน ใบประดับรูปแถบ ยาว 0.5-1 มม. วงใบประดับ
รูปถ้วยสูงประมาณ 0.8 มม. มีต่อมสีชมพู 4 ต่อม ยาวประมาณ 0.1 มม. ปลายมี
ในป่าสน ป่าเต็งรัง ตามลานหินทราย ความสูง 200-1300 เมตร ลักษณะทั่วไป รยางค์ยาว 0.2-0.3 มม. ก้านชูอับเรณูสั้น ติดบนก้านดอก รังไข่มีก้าน เกสรเพศเมีย
คล้ายกับกลุ่มน�้าเต้าลม (N. thorelii Lecomte, N. andamana M. Catal., N.
kampotiana Lecomte, N. kerrii M. Catal. & Kruetr., N. suratensis M. ยาวประมาณ 0.3 มม. ผลจัก 3 พู ยาวประมาณ 1 มม. มีขนสั้นนุ่ม ก้านผลยาวประมาณ
Catal., N. kongkandana Jebb & Cheek) ซึ่งชื่อวิทยาศาสตร์เหล่านี้ยังไม่ชัดเจน 0.5 มม. เมล็ดรูปรีเป็นเหลี่ยม ยาวประมาณ 0.7 มม. สีน�้าตาลแดง เรียบ
หม้อบนเรียวยาว ส่วนกว้างสุดอยู่ที่ปากหม้อ ขอบปากหม้อเรียบหรือเป็นคลื่น เป็นวัชพืชทั่วไปในเขตร้อนและกึ่งเขตร้อน มีถิ่นก�าเนิดในอเมริกากลาง ขึ้น
เล็กน้อย และก้านชูอับเรณูสั้น พบที่กัมพูชา และเวียดนาม ในไทยพบทางภาค ตามชายป่าที่รกร้าง ท้องนา ความสูงถึงประมาณ 1200 เมตร
ตะวันออก ภาคตะวันออกเฉียงใต้ และภาคใต้
น้ำานมราชสีห์เล็ก
เอกสารอ้างอิง
Catalano, M. (2010). Nepenthes della Thailandia: Diario di viaggio. Prague. Euphorbia thymifolia L.
ไม้ล้มลุก ทอดเลื้อยแผ่เป็นวงหรือตั้งตรง สูงได้ถึง 15 ซม. ล�าต้นสีชมพูอม
น�้าตาลแดง มีขนราบเอนกระจาย หูใบรูปแถบ ใบเรียงตรงข้าม รูปรี ยาว 4-9 มม.
กิ่งด้านข้างใบขนาดเล็ก โคนเบี้ยว ข้างหนึ่งเป็นติ่งคล้ายรูปหัวใจ ขอบจักฟันเลื่อย
ห่าง ๆ แผ่นใบมีขนกระจาย เส้นโคนใบข้างละ 1-2 เส้น เส้นแขนงใบไม่ชัดเจน ก้านใบ
ยาวประมาณ 1 มม. ช่อดอกสั้น ไร้ก้าน ช่อย่อย 1-3 ช่อ สีชมพูอมแดง ใบประดับ
รูปแถบขนาดเล็ก ก้านช่อยาวประมาณ 1 มม. มีขนกระจาย วงใบประดับรูปถ้วย
สูงประมาณ 0.8 มม. มีต่อมสีชมพู 4 ต่อม ขนาดประมาณ 0.1 มม. มีก้านสั้น ๆ
ปลายมีรยางค์ยาวประมาณ 0.2 มม. ก้านชูอับเรณูติดบนก้านดอก รังไข่เกือบไร้ก้าน
เกสรเพศเมียยาวประมาณ 0.6 มม. ผลจัก 3 พู ยาวประมาณ 1 มม. มีขนสั้นนุ่ม
น�้าเต้าพระฤๅษี: หม้อบนรูปไข่กลับแกมรูปทรงกระบอก ด้านนอกไม่มีลาย ปากหม้อและฝาหม้อมักมีสีเดียวกับตัวหม้อ ก้านผลยาว 0.3-0.4 มม. เมล็ดรูปรีเป็นเหลี่ยม ยาวประมาณ 0.8 มม. สีเหลือง
หม้อล่างรูปคนโท ด้านนอกสีแดงมีลายสีเข้ม (ภาพซ้าย หม้อบน: พนมดงรัก ศรีสะเกษ - MP; ภาพขวา หม้อล่าง: ภูกระดึง อมน�้าตาล ผิวมีร่องตื้น ๆ
เลย - SSi)

216

58-02-089_213-292_Ency_new1-3_J-Coated.indd 216 3/1/16 5:44 PM