Page 234 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

นางอั้ว

นางอั้ว, สกุล สารานุกรมพืชในประเทศไทย พบที่พม่า ในไทยพบทางภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และภาคใต้
Pecteilis Raf. ขึ้นตามทุ่งหญ้าและที่โล่งตามชายป่า ความสูง 1000-1500 เมตร มีความผันแปรสูง
วงศ์ Orchidaceae และอาจจะเป็นชนิดเดียวกับ E. darae Hul ซึ่งระบุว่าพบที่ไทยและกัมพูชา มี
หลายลักษณะคาบเกี่ยวกัน
กล้วยไม้ดินมีหัว โคนใบแผ่เป็นกาบ มี 2-14 ใบ โคนเป็นกาบ ไร้ก้าน ช่อดอก
แบบช่อกระจะ ใบประดับรูปเรือ ขนาดเล็กกว่าใบ ดอกพลิกกลับ กลีบเลี้ยง 3 กลีบ เอกสารอ้างอิง
Hul, S. (2010). Two new species of Gentianaceae from Indo-china. Edinburgh
แยกกัน กลีบปากเชื่อมติดเส้าเกสรแคบ ๆ เรียบ จัก 3 พู หรือคล้ายรูปพัด มีเดือย Journal of Botany 67(1): 155-158.
1 อัน เส้าเกสรแบนหุ้มเกสรเพศเมีย ปลายแยก 2 พู เรียงชิดกัน ปลายจงอยแผ่กว้าง Ubolcholaket, A. (1987). Gentianaceae. In Flora of Thailand. Vol. 5(1): 80-81.
มีต่อมเหนียว 2 ต่อม โคนยื่นออก กลุ่มเรณู 2 กลุ่ม รังไข่เกลี้ยง

สกุล Pecteilis อยู่ในวงศ์ย่อย Orchidoideae เผ่า Orchideae มีประมาณ 7 ชนิด
พบเฉพาะในเอเชียเขตร้อน และญี่ปุ่น ในไทยมี 3 ชนิด อีก 2 ชนิดคือ P. henryi
Schltr. นางอั้วสาคริก P. hawkesiana (King & Pantl.) C. S. Kumar ชื่อสกุลมาจาก
ภาษาละติน “pectinis” หวี ตามลักษณะกลีบปากจักชายครุยลึกในบางชนิด

นางอั้ว
Pecteilis susannae (L.) Raf.
ชื่อพ้อง Orchis susannae L.
นางอั้วดอย: ใบเรียงตรงข้าม กลีบเลี้ยงมีครีบเป็นปีก ดอกสีชมพูหรือสีขาวอมม่วง มี 4- 5 กลีบ อับเรณูมีรูเปิดที่ปลาย
กล้วยไม้ดิน สูงได้ถึง 1.5 ม. หัวใต้ดินขนาดใหญ่ ใบเรียงเวียนรอบล�าต้น (ภาพ: แม่เมย ตาก - RP)
6-10 ใบ รูปรีถึงรูปใบหอก หรือแกมรูปไข่กลับ ยาว 4-18 ซม. แกนช่อยาวได้ถึง
20 ซม. ก้านช่อยาว 20-50 ซม. มี 2-10 ดอก ใบประดับคล้ายใบ ยาว 3.5-8.5 ซม. นางอั้วลาย
ดอกสีเขียวอมขาวหรืออมเหลือง กลีบเลี้ยงบนรูปไข่กว้าง ยาว 2-3 ซม. กลีบคู่ข้าง Hemipilia calophylla E. C. Parish & Rchb. f.
แคบและยาวกว่าเล็กน้อย กลีบดอกรูปใบหอก ยาว 0.7-1.3 ซม. กลีบปากแยก วงศ์ Orchidaceae
3 พู พูข้างกางออก รูปพัด ยาว 2-3.5 ซม. ขอบจักชายครุยลึก พูกลางรูปใบหอก กล้วยไม้ดินมีหัว ล�าต้นมีลายและจุดสีม่วงอมเขียว ส่วนมากมีใบเดียว รูปไข่หรือ
ถึงรูปแถบ ยาว 3-4.5 ซม. เดือยโค้ง ยาว 7-15.5 ซม. เส้าเกสรยาว 1-1.3 ซม. แกมรูปขอบขนาน ยาว 4-18 ซม. โคนโอบล�าต้น ไร้ก้านหรือมีก้านสั้น ๆ แผ่นใบมีลาย
รังไข่รวมก้านดอกยาว 2.5-6 ซม. และจุดสีม่วงอมเขียว ช่อดอกแบบช่อเชิงลด ยาว 8-30 ซม. แกนกลางช่อยาว
พบที่อินเดีย เนปาล พม่า จีนตอนใต้ ภูมิภาคอินโดจีน คาบสมุทรมลายู ชวา 1.5-12 ซม. ใบประดับรูปสามเหลี่ยมแคบ ยาว 0.6-1.3 ซม. ดอกสีม่วงอมชมพู
ติมอร์ ซูลาเวซี และโมลุกกะ ในไทยพบทุกภาค ขึ้นตามทุ่งหญ้า ชายป่าดิบแล้ง ปลายกลีบสีเข้ม กลีบเลี้ยงรูปเรือ กลีบรูปไข่ ปลายมน กลีบบนยาวประมาณ 5 มม.
ป่าดิบชื้น ป่าเบญจพรรณ และป่าดิบเขา ความสูงถึงประมาณ 1100 เมตร เส้นกลีบ 1 เส้น กลีบข้างเบี้ยว ยาวกว่าเล็กน้อย เส้นกลีบ 3 เส้น กลีบดอกติด
กลีบเลี้ยงบน รูปไข่เบี้ยว ยาวเท่า ๆ กัน ปลายกลีบกลม เส้นกลีบ 3 เส้น หลังกลีบ
เอกสารอ้างอิง
Pedersen, H.Æ. (2011). Orchidaceae (Pecteilis). In Flora of Thailand Vol. 12(1): มีปุ่มเล็ก ๆ กระจาย กลีบปากรูปรีกว้าง ยาว 7-9 มม. ปลายตัดมนหรือเว้าเล็กน้อย
216-221. ขอบเป็นคลื่น เดือยสั้น ยาว 4.5-6 มม. เส้าเกสรยาวประมาณ 2.5 มม. มีต่อมเหนียว
2 ต่อม แผ่นหุ้มติดไม่ไหว อับเรณู 2 กลุ่ม ยอดเกสรเพศเมียรูปพัด รังไข่รวม
ก้านดอกยาวได้ถึง 1.5 ซม. ผลแห้งแตก เรียวแคบ ยาวประมาณ 1.2 ซม.
พบที่จีนตอนใต้ พม่า เวียดนาม ในไทยพบทางภาคเหนือ และภาคตะวันตกเฉียงใต้
ขึ้นใต้ร่มเงาตามเขาหินปูน ความสูง 700-1700 เมตร
สกุล Hemipilia Lindl. อยู่ภายใต้วงศ์ย่อย Orchidoideae เผ่า Orchideae มี
ประมาณ 10 ชนิด พบที่เนปาล อินเดีย ภูฏาน พม่า จีนตอนใต้ ไต้หวัน และ
เวียดนาม ในไทยมีชนิดเดียว ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “hemi” ครึ่ง และ “pilos”
หมวก ตามลักษณะกลุ่มอับเรณูมีแผ่นหุ้ม
เอกสารอ้างอิง
Pedersen, H.Æ. (2011). Orchidaceae (Hemipilia). In Flora of Thailand Vol. 12(1):
150-151.
นางอั้ว: ช่อดอกแบบช่อกระจะ ใบประดับคล้ายใบขนาดเล็กกว่าใบ กลีบปากแยก 3 พู พูข้างกางออก ขอบจัก
ชายครุยลึก พูกลางรูปใบหอกถึงรูปแถบ เดือยโค้ง ยาว (ภาพ: ทองผาภูมิ กาญจนบุรี - PK)
นางอั้วดอย
Exacum sutaepense Hosseus ex Craib
วงศ์ Gentianaceae
ไม้ล้มลุก สูง 5-15 ซม. ล�าต้นเป็นเหลี่ยมเล็กน้อย ใบรูปไข่หรือแกมรูปขอบขนาน
ยาว 0.7-1.5 ซม. เส้นโคนใบ 3-5 เส้น ก้านใบเกือบไร้ก้าน ช่อดอกออกสั้น ๆ ก้านดอก
ยาว 0.2-7 มม. กลีบเลี้ยง 4-5 กลีบ แยกเกือบจรดโคน รูปใบหอก ยาว 4-5 มม.
มีครีบเป็นปีก กว้าง 1-1.5 มม. ติดทน ดอกสีชมพูหรือสีขาวอมม่วง มี 4-5 กลีบ
หลอดกลีบดอกยาวประมาณ 4 มม. กลีบรูปขอบขนานหรือรูปใบหอก ยาวได้ถึง 6 มม.
ก้านชูอับเรณูสั้น อับเรณูยาวประมาณ 2.5 มม. มีรูเปิดที่ปลาย ก้านเกสรเพศเมียสั้น
ยอดเกสรจัก 2 พู ผลรูปรีกว้าง ยาวประมาณ 3 มม. เมล็ดขนาดเล็ก จ�านวนมาก นางอั้วลาย: โคนใบโอบล�าต้น เกือบไร้ก้าน แผ่นใบมีลายและจุดสีม่วงอมเขียว ช่อดอกแบบช่อเชิงลด ดอกสีม่วงอม
(ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ หญ้าเหลี่ยม, สกุล) ชมพู กลีบปากมีเดือยตรง (ภาพ: อุ้มผาง ตาก - PK)

214

58-02-089_213-292_Ency_new1-3_J-Coated.indd 214 3/1/16 5:44 PM