Page 243 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

บัวบา
สารานุกรมพืชในประเทศไทย

พบนำาเข้ามาเป็นไม้ประดับ 1 ชนิด คือ เหลืองมงคล H. calycinum L. พืชแถบ
ทะเลเมดิเตอร์เรเนียน ชื่อสกุลอาจมาจากภาษากรีก “hyper” เหนือ และ “eikon”
ลักษณะภาพที่ปรากฏบนกลีบดอก ซึ่งเชื่อว่าสามารถปกป้องจากวิญญาณชั่วร้าย

บัวทอง
Hypericum hookerianum Wight & Arn.
ไม้พุ่ม สูงได้ถึง 2 ม. ใบเรียงตรงข้าม รูปไข่ รูปขอบขนาน หรือรูปใบหอก ยาว
2-7 ซม. เส้นแขนงใบข้างละ 2-4 เส้น เส้นขอบในมีหรือไม่มี ก้านใบยาว 1-4 มม.
ช่อดอกมี 1-5 ดอก ก้านดอกยาว 0.3-1.5 ซม. กลีบเลี้ยงรูปรีกว้าง หรือรูปใบพาย ยาว
บัวแฉกใบเล็ก: ใบไม่สร้างสปอร์ส่วนมากแยก 2 แฉก ใบสร้างสปอร์รูปแถบ กลุ่มอับสปอร์เรียงกระจายทั่วแผ่นใบ
ด้านล่าง (ภาพ: เขาหลวง นครศรีธรรมราช - SSa) 0.5-1 ซม. ขอบส่วนมากเรียบ มีแถบต่อมกระจาย ดอกรูปถ้วย เส้นผ่านศูนย์กลาง
3-6 ซม. กลีบดอกรูปไข่กลับหรือเกือบกลม ยาว 1.5-3 ซม. เกสรเพศผู้มี 5 มัด
บัวตอง มัดละ 60-80 อัน ยาว 0.5-1 ซม. พลาเซนตารอบแกนร่วม เกสรเพศเมียแยก
Tithonia diversifolia (Hemsl.) A. Gray 5 แฉก ก้านเกสรยาว 2-7 มม. ปลายโค้ง ผลรูปไข่หรือรูปโคน ยาว 1-1.7 ซม.
วงศ์ Asteraceae พบที่บังกลาเทศ ภูฏาน อินเดีย เนปาล พม่า และเวียดนามตอนบน ในไทย
ชื่อพ้อง Mirasolia diversifolia Hemsl. พบทางภาคเหนือที่ดอยอินทนนท์ จังหวัดเชียงใหม่ ขึ้นตามชายป่าดิบเขา ความสูง
ไม้ล้มลุกหรือไม้พุ่ม สูงได้ถึง 2.5 ม. ล�าต้นมีริ้ว ใบเรียงเวียน รูปไข่หรือแกม 1600-2500 เมตร อนึ่ง H. siamense N. Robson ใบมีเส้นขอบในชัดเจน พบที่
รูปใบหอก มักแยกเป็น 3 หรือ 5 แฉก ยาว 5-15 ซม. ขอบจักฟันเลื่อย แผ่นใบ ดอยเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ อาจเป็นชนิดเดียวกับบัวทอง
ด้านบนมีขนคาย ด้านล่างมีขนละเอียดหรือขนยาวและต่อมกระจาย ก้านใบยาว เอกสารอ้างอิง
2-6 ซม. ช่อดอกแบบช่อกระจุกแน่น ออกเดี่ยวหรือแยกแขนง ก้านช่อยาว 7-25 ซม. Li, X.W. and N. Robson. (2007). Clusiaceae (Hypericum). In Flora of China
ช่อดอกเส้นผ่านศูนย์กลาง 6-14 ซม. วงใบประดับเส้นผ่านศูนย์กลาง 1.5-2 ซม. Vol. 13: 2, 10.
วงใบประดับย่อย 16-28 อัน เรียงซ้อนเหลื่อม 3-4 วง รูปขอบขนาน วงนอก
ยาว 0.6-1 ซม. วงในยาว 1-2 ซม. มีขนละเอียด ใบประดับรูปใบหอก ยาว 1-1.3 ซม.
ดอกวงนอกมี 7-14 ดอก สีเหลือง เป็นดอกเพศเมีย รูปใบหอก ยาว 4.5-6 ซม.
ดอกวงในจ�านวนมากสมบูรณ์เพศ กลีบดอกยาวประมาณ 1 ซม. ปลายแยก 5 แฉก
ผลแห้งเมล็ดล่อน รูปขอบขนาน ยาว 4-6 มม. มี 4 สัน ตื้น ๆ มีรยางค์แข็งเป็น
เกล็ด 2 อัน เชื่อมติดกัน
มีถิ่นก�าเนิดในเม็กซิโก เป็นไม้ประดับทั่วไปในเอเชียเขตร้อน แผ่กระจายอย่าง
รวดเร็วกลายเป็นวัชพืชในหลายพื้นที่ มีสรรพคุณแก้ไข้มาลาเรีย แก้ปวดกล้ามเนื้อ

สกุล Tithonia Desf. ex Juss. อยู่ภายใต้เผ่า Heliantheae มีประมาณ 11 ชนิด บัวทอง: ช่อดอกแบบช่อกระจุกสั้น ๆ ดอกรูปถ้วย เกสรเพศผู้จ�านวนมาก มี 5 มัด เกสรเพศเมียแยกเป็น 5 แฉก
มีถิ่นกำาเนิดในอเมริกาและเม็กซิโก ในไทยพบเป็นไม้ประดับ 2 ชนิด อีกชนิดคือ ติดทน (ภาพ: ดอยอินทนนท์ เชียงใหม่; ภาพดอก - RP, ภาพผล - SSi)
ทานตะวันเม็กซิโก T. rotundifolia (Mill.) S. F. Blake ดอกสีส้มขนาดใหญ่ ชื่อสกุล
ตั้งตาม Tithonus หนุ่มน้อยที่เทพเจ้า Aurora หรือเทพเจ้าแห่งรุ่งอรุณหลงรัก
เอกสารอ้างอิง
Chen, Y. and D.J. Nicholas Hind. (2011). Asteraceae (Tithonia). In Flora of
China Vol. 20-21: 874.

บัวตอง: ใบเรียงเวียน มักแยกเป็น 3 หรือ 5 แฉก ขอบจักฟันเลื่อย ช่อดอกแบบช่อกระจุกแน่น ดอกวงนอกมี 7-14 ดอก
ดอกวงในจ�านวนมาก (ภาพ: ดอยมูเซอ ตาก - RP) เหลืองมงคล: พืชแถบทะเลเมดิเตอร์เรเนียน (ภาพ: cultivated - RP)
บัวทอง, สกุล บัวบา
Hypericum L. Nymphoides indica (L.) Kuntze
วงศ์ Hypericaceae วงศ์ Menyanthaceae
ไม้ล้มลุก ไม้พุ่ม หรือไม้ต้น ใบเรียงตรงข้ามหรือเรียงรอบข้อ แผ่นใบมักมีต่อม ชื่อพ้อง Menyanthes indica L.
กระจาย บางครั้งมีเส้นขอบใน ช่อดอกแบบช่อกระจุก ดอกสมบูรณ์เพศ ใบประดับ ไม้น�้าล้มลุก เหง้าลอยน�้า มีไหลคล้ายก้านใบ ใบรูปไข่กว้างหรือรูปหัวใจ
ขนาดเล็ก กลีบเลี้ยงส่วนมากมี 5 กลีบ ดอกสีเหลือง มี 4-5 กลีบ เกสรเพศผู้ ยาว 3-18 ซม. เส้นแขนงใบรูปฝ่ามือเห็นไม่ชัดเจน แผ่นใบด้านล่างมีต่อมหนาแน่น
เชื่อมติดกันเป็น 3-5 มัด หรือแยกกัน อับเรณูแตกตามยาว แกนอับเรณูมักมีต่อม ก้านใบยาว 1-2 ซม. ดอกออกตามข้อ รูปกงล้อ สีขาว โคนกลีบด้านในมีสีเหลือง
รังไข่ 3-5 ช่อง พลาเซนตารอบแกนร่วม หรือมีช่องเดียวพลาเซนตาตามแนวตะเข็บ ก้านดอกยาว 3-5 ซม. กลีบเลี้ยง 5-8 กลีบ แยกจรดโคน รูปขอบขนานหรือรูปใบหอก
ก้านเกสรเพศเมีย 2-5 อัน แยกหรือเชื่อมติดกัน ติดทน ยอดเกสรเป็นตุ่ม ผล ยาว 3-6 มม. ปลายมน กลีบดอก 5-8 กลีบ รูปไข่ รูปขอบขนาน หรือรูปใบหอก
แห้งแตกตามแนวประสาน เมล็ดจ�านวนมาก ขนาดเล็ก ยาว 0.7-1.2 ซม. มีขนยาวเป็นชายครุยหนาแน่น เกสรเพศผู้ 5 อัน ติดภายใน
หลอดกลีบดอก ก้านชูอับเรณูรูปแถบ ยาวประมาณ 1.5 มม. มีต่อมน�้าต้อย 5 ต่อม
สกุล Hypericum เดิมอยู่ภายใต้วงศ์ Clusiaceae มี 370-460 ชนิด พบทั้งในเขตร้อน ที่โคนรังไข่ ยอดเกสรเพศเมียแยก 2 แฉก ผลรูปรี ยาว 3-5 ซม. เมล็ดกลม เยื่อหุ้ม
และเขตอบอุ่น ยกเว้นในแถบทะเลทรายและขั้วโลก ในไทยมีประมาณ 5 ชนิด เมล็ดเรียบ

223

58-02-089_213-292_Ency_new1-3_J-Coated.indd 223 3/1/16 5:46 PM