Page 246 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

บานชื่น

บานชื่น สารานุกรมพืชในประเทศไทย บานเช้าสีเหลือง
Zinnia violacea Cav. Turnera ulmifolia L.
วงศ์ Asteraceae ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 1.5 ม. ใบเรียงหนาแน่นที่ปลายกิ่ง รูปไข่ รูปขอบขนาน
ชื่อพ้อง Crassina elegans (Jacq.) Kuntze, Zinnia elegans Jacq. หรือรูปใบหอก ยาว 3-12 ซม. ก้านใบมีต่อม 2 ต่อมชัดเจน ก้านดอกติดก้านใบ
ไม้ล้มลุก สูง 0.15-2 ม. ล�าต้นมีขนหยาบหรือสาก ใบเรียงตรงข้าม รูปไข่ บางส่วน ใบประดับรูปใบหอก ขอบจัก มีต่อม 2 ต่อม กลีบเลี้ยงมีขนหนาแน่น
หรือรูปขอบขนาน ยาว 6-12 ซม. มีขนสากหรือเกลี้ยง ไร้ก้านหรือเกือบไร้ก้าน หลอดกลีบยาว 5-8 มม. กลีบรูปใบหอก ยาว 0.8-2 ซม. ดอกสีเหลือง มีก้านสั้น ๆ
ช่อดอกแบบช่อกระจุกแน่นบานออก ก้านช่อโดดยาวได้ถึง 10 ซม. วงใบประดับ กลีบดอกรูปไข่กลับกว้างหรือกลม ยาว 2-3 ซม. ผลรูปรีกว้าง ยาว 0.6-1 ซม.
คล้ายรูปครึ่งวงกลม เรียง 3 วง รูปไข่กลับ บาง ปลายมน ขอบจัก กาบสีเข้ม แนบติดก้านใบ เยื่อหุ้มเมล็ดสีขาว
ปลายกาบจักชายครุย ดอกวงนอก มี 8-20 ดอก หรือเป็นจ�านวนมากในชนิดที่ มีถิ่นก�าเนิดในแถบหมู่เกาะเวสต์อินดีส ในอเมริกากลาง จนถึงอาร์เจนตินา
ปรับปรุงพันธุ์ ดอกส่วนมากมีสีแดง หรือสีอื่น ๆ ตามสายพันธุ์ กลีบรูปใบพาย ยาว เป็นไม้ประดับหรือขึ้นเป็นวัชพืช ใบมีสรรพคุณบรรเทาอาการอักเสบ ต้านอนุมูลอิสระ
1-3.5 ซม. ดอกวงในจ�านวนมากสีเหลือง หรือไม่มีในต้นที่ปรับปรุงพันธุ์ ดอกยาว
7-9 มม. กลีบยาว 1-2.5 มม. ผลแห้งเมล็ดล่อน ยาว 6-10 มม. ผลจากดอกวงนอก เอกสารอ้างอิง
เป็นเหลี่ยม ผลจากดอกวงในแบน มีขนครุยสั้น ๆ ไม่มีแพปพัส Backer, C.A. (1951). Turneraceae. In Flora Malesiana Vol. 4: 235-238.
Staples, G.W. and D.R. Herbst. (2005). A tropical garden flora. Bishop Museum
มีถิ่นก�าเนิดในเม็กซิโก มีมากกว่า 100 สายพันธุ์ที่เป็นไม้ประดับ Press, Honolulu, Hawai`i.
สกุล Zinnia L. มีประมาณ 20 ชนิด พบในอเมริกาเขตร้อน โดยเฉพาะเม็กซิโก
ชื่อสกุลตั้งตามนักพฤกษศาสตร์ชาวเยอรมัน Johann Gottfried Zinn (1727-1759)
เอกสารอ้างอิง
Staples, G.W. and D.R. Herbst. (2005). A tropical garden flora. Bishop Museum
Press, Honolulu, Hawai`i.

บานเช้า: ขอบใบจัก ดอกออกเดี่ยว ๆ ตามซอกใบ ดอกสีครีม โคนด้านในมีปื้นสีม่วงด�า (ภาพ: กรุงเทพฯ - RP)

บานเช้าสีเหลือง: ยอดเกสรเพศเมียรูปแปรง ใบประดับติดทน ผลแห้งแตก แนบติดก้านใบ (ภาพ: กรุงเทพฯ - RP)

บานดึก
Ipomoea alba L.
บานชื่น: ใบเรียงตรงข้าม ก้านใบสั้นมากหรือไร้ก้าน ดอกวงนอกกลีบดอกสีแดงอมชมพู ดอกวงในสีเหลือง มีหลากสี
และดอกซ้อนในชนิดที่ปรับปรุงพันธุ์ (ภาพ: กรุงเทพฯ - RP) วงศ์ Convolvulaceae
บานเช้า, สกุล ไม้เถาล้มลุก ยาวได้ถึง 10 ม. ล�าต้นมักมีหนาม ใบรูปไข่กว้าง ยาว 10-20 ซม.
Turnera L. เป็นเหลี่ยมหรือจัก 3 พู ตื้น ๆ โคนรูปหัวใจ ก้านใบยาว 5-20 ซม. ช่อดอกแบบ
ช่อกระจุก มี 1 หรือหลายดอก ก้านช่อสั้นหรือยาวได้ถึง 24 ซม. ใบประดับขนาดเล็ก
วงศ์ Passifloraceae ร่วงเร็ว ก้านดอกยาว 7-15 ซม. ดอกบานเต็มที่ตอนกลางคืน มีกลิ่นหอม กลีบเลี้ยง
ไม้ล้มลุกหรือไม้พุ่ม ใบเรียงเวียน โคนใบมีต่อม 2 ต่อม แผ่นใบด้านล่างมีต่อม ขนาดไม่เท่ากัน ติดทน รูปรีหรือรูปไข่ กลีบนอก 3 กลีบ ยาว 0.5-1.2 ซม. ปลายมี
หนาแน่น ขอบใบจัก ดอกออกเดี่ยว ๆ ตามซอกใบแนบติดก้านใบ มีใบประดับ รยางค์แข็ง กลีบคู่ใน ยาว 0.7-1.5 ซม. ดอกรูปล�าโพง สีขาว มีแถบสีเขียวอ่อน
2 ใบ ติดทน กลีบเลี้ยงและกลีบดอกจ�านวนอย่างละ 5 กลีบ กลีบดอกบิดเวียน หลอดกลีบดอกเรียว ยาว 7-12 ซม. เส้นผ่านศูนย์กลางหลอดประมาณ 5 มม.
เกสรเพศผู้ 5 อัน ติดบนหลอดกลีบเลี้ยง รังไข่เหนือวงกลีบ พลาเซนตาตามแนว ปลายบานออกจักตื้น ๆ เส้นผ่านศูนย์กลางเท่า ๆ ความยาวหลอดกลีบดอก เกสรเพศผู้
ตะเข็บ ก้านเกสรเพศเมีย 3 อัน ยอดเกสรคล้ายแปรง ผลแห้งแตกเป็น 3 ส่วน ติดด้านบนหลอดกลีบ ยื่นพ้นปากหลอดกลีบ รังไข่เกลี้ยง ผลรูปไข่ ยาว 2.5-3 ซม.
เกือบจรดโคน เมล็ดจ�านวนมาก ผิวเป็นร่างแห มีเยื่อหุ้มด้านเดียว ปลายมีติ่งแหลม เมล็ดรูปรี ยาวประมาณ 1 ซม. (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ ผักบุ้ง, สกุล)
มีถิ่นก�าเนิดในอเมริกาเหนือและอเมริกาใต้ ขึ้นเป็นวัชพืชในเอเชียเขตร้อน และ
สกุล Turnera เดิมอยู่ภายใต้วงศ์ Turneraceae ปัจจุบันอยู่่วงศ์ย่่อย Turneroideae
มี 143 ชนิด พบในอเมริกาเขตร้อนและแอฟริกา ในไทยพบเป็นไม้ประดับ 2 ชนิด หมู่เกาะแปซิฟิก ในไทยพบแทบทุกภาค ยกเว้นภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และภาคใต้
ชื่อสกุลตั้งตามนักพฤกษศาสตร์ชาวอังกฤษ William Turner (1508-1568) บิดา ขึ้นตามชายป่า ความสูงถึงประมาณ 800 เมตร ดอกอ่อนใช้ปรุงอาหาร
ด้านพฤกษศาสตร์ของสหราชอาณาจักร เอกสารอ้างอิง
Staples, G. (2010). Convolvulaceae. In Flora of Thailand Vol. 10(3): 406-407.
บานเช้า
Turnera subulata Sm.
ไม้ล้มลุก สูง 30-80 ซม. ใบรูปรี รูปไข่ หรือแกมรูปขอบขนาน ยาวได้ถึง 9 ซม.
โคนรูปลิ่ม ก้านใบ 0.5-1 ซม. ใบประดับรูปเส้นด้าย ขอบเรียบ กลีบเลี้ยงมีขน
และต่อมหนาแน่น หลอดกลีบเลี้ยงยาว 5-8 มม. กลีบเรียวแหลม ยาว 1-1.5 ซม.
ดอกสีครีม โคนด้านในมีปื้นสีม่วงด�า กลีบดอกรูปไข่กลับหรือกลม ยาว 2-3.5 ซม.
ก้านกลีบยาว 3-4 ซม. ผลรูปรี ผิวเป็นตุ่มละเอียด
บานดึก: ดอกรูปล�าโพง หลอดกลีบเรียวยาว ดอกบานเส้นผ่านศูนย์กลางเท่า ๆ ความยาวหลอดกลีบดอก เกสรเพศผู้
มีถิ่นก�าเนิดในอเมริกาเขตร้อน เป็นไม้ประดับ บางครั้งขึ้นเป็นวัชพืช ยื่นพ้นปากหลอดกลีบดอก (ภาพ: cultivated - TJ)

226

58-02-089_213-292_Ency_new1-3_J-Coated.indd 226 3/1/16 5:47 PM