Page 253 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

บุหรี่พระราม
สารานุกรมพืชในประเทศไทย

หรือแกมรูปขอบขนาน ปลายใบแหลมหรือมน ปลายมีติ่งแหลม ยาว 1-2 มม.
ก้านใบย่อยยาว 0.4-2 ซม. ช่อดอกเพศผู้ยาว 10-30 ซม. แยกแขนง ก้านช่อยาว
1.5-4 ซม. ใบประดับใบล่างจักเป็นพู ขนาดใหญ่กว่าช่วงปลายช่อ แต่ละใบประดับ
มีได้ถึง 5 ดอก ก้านดอกยาว 0.5-1 ซม. กลีบเลี้ยงรูปไข่ ยาวประมาณ 2 มม. กลีบดอก
รูปไข่ ยาวประมาณ 3 มม. ก้านชูอับเรณูแยกกัน ช่อดอกเพศเมียยาว 2-10 ซม.
มีได้ถึง 10 ดอก ก้านดอกยาวประมาณ 1 ซม. ยอดเกสรเพศเมียรูปพระจันทร์เสี้ยว
มีหนึ่งหรือหลายผล ยาว 4-8 ซม. ก้านยาว 1-2 ซม. เมล็ดยาว 0.6-1 ซม. ขอบจัก
5-7 แฉก คล้ายรูปดาว ผิวมีตุ่มละเอียด ปีกยาว 1.4-2.7 ซม.
พบที่อินเดีย บังกลาเทศ ภูฏาน พม่า จีนตอนใต้ ภูมิภาคอินโดจีน คาบสมุทรมลายู
สุมาตรา ฟิลิปปินส์ ออสเตรเลีย และหมู่เกาะแปซิฟิก ในไทยพบทุกภาค ขึ้นตาม
ป่าเบญจพรรณ และป่าดิบแล้ง หรือเขาหินปูน ความสูงถึงประมาณ 1000 เมตร

บุหรี่พระราม
Neoalsomitra plena (Craib) Hutch.
ชื่อพ้อง Alsomitra plena Craib
ไม้เถาล้มลุก ยาวได้ถึง 5 ม. มีขนกระจายตามกิ่ง แผ่นใบ ช่อดอก และก้านดอก
ใบเดี่ยว รูปไข่ จัก 3-5 พู หรือใบประกอบมีใบย่อย 3-5 ใบ เส้นผ่านศูนย์กลาง
2-13 ซม. ก้านใบยาว 0.5-3 ซม. ก้านใบย่อยยาว 0.3-1 ซม. ช่อดอกเพศผู้ยาว
บุหรัน: โคนใบรูปหัวใจหรือคล้ายเงี่ยงลูกศร ช่อดอกแบบช่อกระจะคล้ายช่อซี่ร่ม ผลรูปไข่ ปลายเป็นติ่งแหลม 5-15 ซม. แยกแขนงแคบ ๆ ก้านช่อสั้น แต่ละใบประดับมี 1-2 ดอก ก้านดอกยาว
เมล็ดมีขนยาวหนาแน่น (ภาพดอกและผล: โพธิ์ทอง ร้อยเอ็ด, ภาพผลแตก: สกุโณทยาน พิษณุโลก; - PK) 0.5-1.2 ซม. กลีบเลี้ยงรูปสามเหลี่ยมแคบ ยาว 1.5-2 มม. กลีบดอกรูปไข่หรือ
รูปขอบขนาน ยาว 2.5-4 มม. โคนเส้นกลางกลีบเป็นสันนูน ก้านชูอับเรณูแยกกัน
บุหรี่พระราม, สกุล โค้ง ดอกเพศเมียมีหนึ่งหรือหลายดอก ก้านดอกยาว 3-7 มม. มี 1-3 ผลยาว 2.5-4 ซม.
Neoalsomitra Hutch. ก้านยาว 0.5-1 ซม. มี 15-20 เมล็ด สีน�้าตาลอ่อนหรือด�า รูปรี ยาว 4-5 มม. ปีกขยาย
วงศ์ Cucurbitaceae กว้างด้านเดียว
ไม้เถาล้มลุก แยกเพศต่างต้น มือจับปลายแยก 2 แฉก ใบเดี่ยวหรือใบประกอบ พืชถิ่นเดียวของไทย พบกระจายห่างทุกภาค ภาคใต้ถึงสุราษฎร์ธานี ขึ้นตาม
มีใบย่อย 3-5 ใบ ช่อดอกคล้ายช่อกระจะแยกแขนง ใบประดับขนาดเล็ก ส่วนมาก ป่าละเมาะบนเขาหินปูน ความสูงถึงประมาณ 600 เมตร
รูปแถบ ร่วงเร็ว ช่อดอกเพศผู้ดอกจ�านวนมาก ดอกเพศผู้และดอกเพศเมียคล้ายกัน เอกสารอ้างอิง
ฐานรองดอกตื้น กลีบเลี้ยง 5 กลีบ แยกจรดโคน กลีบดอก 5 กลีบ โคนเชื่อมติดกัน de Wilde, W.J.J.O. and B.E.E. Duyfjes. (2008). Cucurbitaceae. In Flora of
เกสรเพศผู้ 5 อัน ก้านชูอับเรณูแยกหรือเชื่อมติดกัน อับเรณูมีรอยเชื่อมแนวเดียว Thailand Vol. 9(4): 484-492.
(1-thecous) เป็นหมันในดอกเพศเมีย รังไข่มี 3 ช่อง ก้านเกสรเพศเมีย 3 อัน สั้น
ยอดเกสรเพศเมียจักเป็นพูหรือรูปพระจันทร์เสี้ยว ผลแห้งแตก รูปกระบองปลายตัด
แตกเป็น 3 ซีก เมล็ดจ�านวนมาก ปลายมีปีกบาง ๆ

สกุล Neoalsomitra มี 11 ชนิด พบในเอเชียและออสเตรเลีย ในไทยมี 5 ชนิด
ชื่อสกุลหมายถึงสกุลใหม่ที่คล้ายกับสกุล Alsomitra

บุหรี่พระราม
Neoalsomitra angustipetala (Craib) Hutch.
ชื่อพ้อง Gynostemma angustipetala Craib
ไม้เถาล้มลุก ยาวได้ถึง 4 ม. มีหัวใต้ดิน ใบประกอบมี 5 ใบย่อย ใบตามช่อดอก
มักมี 3 ใบ เส้นผ่านศูนย์กลาง 4-10 ซม. ก้านใบประกอบยาว 1-2.5 ซม. ใบย่อย
รูปรี รูปขอบขนาน หรือรูปใบหอกกลับ ปลายแหลมมน ก้านใบย่อยยาวประมาณ
บุหรี่พระราม: N. angustipetala ใบประกอบมี 5 ใบย่อย ช่อดอกเพศผู้ยาว กลีบเลี้ยงและกลีบดอกคล้ายกัน มีขนต่อม
1 ซม. ช่อดอกเพศผู้ยาว 5-15 ซม. มีขนต่อมละเอียด ก้านช่อสั้น แต่ละใบประดับมี ละเอียด ผลแห้งแตก รูปกระบองปลายตัด (ภาพดอก: มุกดาหาร - PK; ภาพผล: เขานางพันธุรัต เพชรบุรี - RP)
1-3 ดอก ก้านดอกยาว 3-6 มม. ดอกบานเส้นผ่านศูนย์กลาง 6-8 มม. กลีบเลี้ยงและ
กลีบดอกคล้าย ๆ กัน มี 10-14 กลีบ รูปใบหอก ยาว 3-4 มม. ก้านชูอับเรณู
เชื่อมติดกันที่โคน ช่อดอกเพศเมียยาวได้ถึง 5 ซม. ยอดเกสรเพศเมียจักเป็นพู มี
1-10 ผล ผลยาว 4-6.5 ซม. ก้านยาว 0.4-1 ซม. เมล็ดรูปลูกแพร์ ยาว 6-7.5 มม.
ผิวมีตุ่มละเอียด ปีกยาว 0.8-1.3 ซม.
พืชถิ่นเดียวของไทย พบกระจายห่าง ๆ ทางภาคเหนือ ภาคตะวันออก ภาคกลาง
และภาคตะวันออกเฉียงใต้ ขึ้นตามป่าเต็งรัง ป่าเบญจพรรณ และป่าดิบแล้ง หรือ
เขาหินปูน ความสูงถึงประมาณ 700 เมตร

บุหรี่พระราม
Neoalsomitra clavigera (Wall.) Hutch.
ชื่อพ้อง Zanonia clavigera Wall., Alsomitra pubigera Prain
ไม้เถาล้มลุก ยาวได้ถึง 12 ม. ใบประกอบส่วนมากมี 3 ใบ ใบคู่ข้างมักจักเป็นพู บุหรี่พระราม: N. clavigera ใบประกอบมี 3 ใบ ดอกเพศผู้มีเกสรเพศผู้ 5 อัน แยกกัน ผลแห้งแตก รูปกระบอง
เส้นผ่านศูนย์กลาง 5-20 ซม. ก้านใบประกอบยาว 0.5-5 ซม. ใบย่อยรูปรี รูปไข่ ปลายตัด (ภาพดอก: เขาใหญ่ ปราจีนบุรี, ภาพผล: ดอยภูคา น่าน; - BD)

233

58-02-089_213-292_Ency_new1-3_J-Coated.indd 233 3/1/16 5:49 PM