Page 255 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

ใบต่อก้าน, สกุล ใบต่างดอก สารานุกรมพืชในประเทศไทย ใบต่างเหรียญ
Evolvulus L. Euphorbia cyathophora Murray
วงศ์ Convolvulaceae วงศ์ Euphorbiaceae
ไม้ล้มลุกหรือไม้พุ่ม ใบเรียงเวียน ช่อดอกแบบช่อกระจุกมีดอกเดียว ช่อเชิงลด ไม้ล้มลุก สูง 50-60 ซม. ล�าต้นกลวง หูใบคล้ายเกล็ดขนาดเล็ก ใบเรียงเวียน รูปรี
หรือช่อกระจุกแน่นมีหลายดอก ใบประดับขนาดเล็ก กลีบเลี้ยง 5 กลีบ แยกจรดโคน หรือรูปขอบขนาน จัก 1-2 พู ยาว 4-9 ซม. ขอบจักตื้น ๆ แผ่นใบด้านล่างมีขน ก้านใบ
ขนาดเท่า ๆ กัน ดอกรูปกงล้อ รูปแตร หรือรูปดอกเข็ม ปลายจัก 5 กลีบตื้น ๆ มี ยาว 0.5-1 ซม. ช่อดอกออกที่ปลายกิ่ง แยก 3-6 แขนง วงใบประดับใบล่างคล้ายใบ
แถบขนด้านนอก เกสรเพศผู้ 5 อัน อับเรณูย่น ไม่มีหนาม จานฐานดอกรูปถ้วย โคนสีแดง ใบบนขนาดเล็ก เรียบ สีแดงทั้งใบ ก้านช่อยาวประมาณ 2.5 มม. ใบประดับ
หรือไม่มี รังไข่มี 2 ช่อง มีออวุล 4 เม็ด ก้านเกสรเพศเมีย 2 อัน แยกหรือเชื่อมติดกัน รูปถ้วย สูงประมาณ 3 มม. จัก 5 พู มีต่อมเดียว สีเหลือง เปิดออกรูปรี ยาวประมาณ
ที่โคน แต่ละอันแยก 2 แฉก ยอดเกสรเพศเมียรูปเส้นด้ายหรือเป็นตุ่ม ผลแห้งแตก 2 มม. ไม่มีรยางค์ เกสรเพศผู้ยาวประมาณ 4 มม. รังไข่เกลี้ยง ก้านเกสรเพศเมีย
มี 1-4 เมล็ด ยาวประมาณ 2 มม. ผลจัก 2-3 พู เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 5 มม. ก้านยาว
ประมาณ 3 มม. เมล็ดรูปไข่ ผิวขรุขระ (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ น�้านมราชสีห์, สกุล)
สกุล Evolvulus มีประมาณ 100 ชนิด พบเฉพาะในอเมริกา ในไทยขึ้นเป็นวัชพืช
2 ชนิด และพบเป็นไม้ประดับ 1 ชนิด คือ ฟ้าประดิษฐ์ E. glomeratus Nees & มีถิ่นก�าเนิดในอเมริกากลางและอเมริกาใต้ ในไทยพบเป็นไม้ประดับหรือขึ้น
Mart. subsp. grandiflorus (Parodi) Ooststr. เป็นไม้พุ่มเตี้ย แผ่นใบมีขนสีเงิน เป็นวัชพืช โดยเฉพาะตามชายหาดทางภาคใต้
หนาแน่น ใบประดับคล้ายใบ ดอกบานเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 2.5 ซม. ชื่อ
สกุลมาจากภาษาละติน “evolvu” ไม่ม้วนงอ หมายถึงไม่เป็นไม้เถา เอกสารอ้างอิง
Esser, H.-J. (2005). Euphorbiaceae (Euphorbia). In Flora of Thailand Vol. 8(1): 273.
ใบต่อก้าน
Evolvulus alsinoides (L.) L.
ชื่อพ้อง Evolvulus decumbens R. Br.
ไม้ล้มลุก ส่วนมากแผ่ราบ ใบรูปใบหอกหรือรูปแถบ ยาว 0.7-2.5 ซม. ไร้ก้าน
ช่อดอกแบบช่อกระจุก ออกตามซอกใบ ส่วนมากมีดอกเดียว ก้านช่อยาว 2.5-3.5 ซม.
กลีบเลี้ยงรูปใบหอก ยาว 3-4 มม. ติดทน มีขนยาวหนาแน่น ดอกรูปกงล้อ สีขาว
หรือสีน�้าเงินอ่อน ดอกบานเส้นผ่านศูนย์กลาง 0.7-1 ซม. รังไข่เกลี้ยง ผลกลมสีน�้าตาล
สั้นกว่ากลีบเลี้ยง มีประมาณ 4 เมล็ด สีด�า ผิวเรียบ
เป็นวัชพืชในเขตร้อน ในไทยพบแทบทุกภาค ยกเว้นภาคตะวันออกเฉียงใต้
ขึ้นตามเขาหินปูน หรือที่แห้งแล้งในป่าเบญจพรรณ และป่าเต็งรัง ความสูงถึง
ประมาณ 900 เมตร มีความผันแปรสูง แยกเป็นหลาย varieties ในไทยมี var.
decumbens (R. Br.) Ooststr. ใบเรียวแคบ ปลายแหลมยาว และ var. hirsutus
(Lam.) Ooststr. ล�าต้นทอดเลื้อยมีรากตามข้อ ใบเรียงตรงข้ามระนาบเดียว ส่วนมาก ใบต่างดอก: ใบจักเป็นพู ใบประดับคล้ายใบ โคนหรือทั้งใบมีสีแดง ใบบนเรียบ ช่อดอกติดเป็นช่อกระจุกซ้อน
พบตามชายหาดทางภาคใต้ ส่วน var. alsinoides ใบกว้างกว่า ปลายใบมนหรือ แต่ละช่อมีต่อมสีเหลืองต่อมเดียว ผลมีก้านยาว (ภาพ: บางสะพาน ประจวบคีรีขันธ์ - RP)
เว้าตื้น และก้านช่อดอกส่วนมากสั้นกว่าใบ ใบต่างเหรียญ

เอกสารอ้างอิง Evolvulus nummularius (L.) L.
Fang, R. and G. Staples. (1995). Convolvulaceae. In Flora of China Vol. 16:
275-276. วงศ์ Convolvulaceae
Staples, G. (2010). Convolvulaceae. In Flora of Thailand Vol. 10(3): 395-400. ชื่อพ้อง Convolvulus nummularius L.
ไม้ล้มลุกทอดนอน มีรากตามข้อ มีขนยาวตามกิ่ง แผ่นใบด้านล่าง ก้านดอก และ
กลีบเลี้ยง ใบเรียงสลับระนาบเดียว รูปเกือบกลม ยาว 1.3-1.7 ซม. ปลายใบกลม
หรือเว้าตื้น โคนรูปหัวใจหรือกลม แผ่นใบด้านล่างมีจุดสีด�ากระจาย เส้นแขนงใบ
ข้างละ 2-3 เส้น ก้านใบยาว 2-4 มม. ช่อดอกมี 1-2 ดอก ก้านช่อสั้น ก้านดอก
ยาวประมาณ 3 มม. กลีบเลี้ยงรูปขอบขนาน ยาว 3-4 มม. ติดทน ขอบมีขนครุย
ดอกรูปถ้วย สีขาว กลีบแฉกลึก ดอกบานเส้นผ่านศูนย์กลาง 7-8 มม. เกสรเพศผู้
ติดประมาณจุดกึ่งกลางหลอดกลีบดอก ก้านเกสรเพศเมียรูปเส้นด้าย ยาวประมาณ
3 มม. ยอดเกสรเป็นตุ่ม ผลเกือบกลม สีน�้าตาล เส้นผ่านศูนย์กลาง 3-4 มม. กลีบเลี้ยง
สั้นกว่าผล มี 2-4 เมล็ด ผิวมีตุ่มกระจาย (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ ใบต่อก้าน, สกุล)
พบในอเมริกา แอฟริกา อินเดีย จีนตอนใต้ พม่า ภูมิภาคอินโดจีน มาเลเซีย
ในไทยขึ้นเป็นวัชพืชความสูงถึงประมาณ 700 เมตร

เอกสารอ้างอิง
ใบต่อก้าน: var. decumbens ล�าต้นแผ่ราบกว้างตามที่โล่ง ใบรูปแถบ ปลายแหลมยาว กลีบเลี้ยงมีขนยาวหนาแน่น Staples, G. (2010). Convolvulaceae. In Flora of Thailand Vol. 10(3): 399-400.
ดอกรูปกงล้อ ผลสั้นกว่ากลีบเลี้ยง (ภาพดอก: บ้านตาก ตาก - RP; ภาพผล: ดอยหัวหมด ตาก - PK)

ใบต่างเหรียญ: ล�าต้นทอดนอน มีรากตามข้อ ล�าต้นมีขนยาว โคนใบรูปหัวใจ ดอกรูปถ้วย กลีบแฉกลึก เกสรเพศผู้
ฟ้าประดิษฐ์: เป็นไม้พุ่มเตี้ย แผ่นใบมีขนสีเงินหนาแน่น ใบประดับคล้ายใบ ดอกบานเส้นผ่านศูนย์กลางขนาดใหญ่ (ภาพ: 5 อัน เกสรเพศเมีย 2 อัน แต่ละอันแแฉกลึก 2 แฉก กลีบเลี้ยงสั้นกว่าผล (ภาพ: กรุงเทพฯ - PK)
cultivated - RP)

235

58-02-089_213-292_Ency_new1-3_J-Coated.indd 235 3/1/16 5:49 PM