Page 301 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

ผักปลัง สารานุกรมพืชในประเทศไทย ผักปังแป
Basella alba L.
วงศ์ Basellaceae
ชื่อพ้อง Basella rubra L.
ไม้เถาล้มลุก ยาวได้ถึง 10 ม. ส่วนต่าง ๆ อวบน�้า สีเขียวหรือแดง ใบเรียงเวียน
รูปไข่กว้าง ยาว 3-12 ซม. ปลายแหลม โคนแหลมหรือรูปหัวใจ ก้านใบยาว 1-3 ซม.
ช่อดอกแบบช่อเชิงลด ออกตามซอกใบ ยาวได้ถึง 25 ซม. ดอกออกช่วงปลายช่อ
ช่อที่ปลายกิ่งเหมือนช่อแยกแขนง ใบประดับและใบประดับย่อยขนาดเล็ก ร่วงเร็ว
ดอกไร้ก้าน กลีบรวมยาว 3-4 มม. เชื่อมติดกันเป็นหลอด ปลายแยกเป็นแฉกตื้น ๆ ผักปลาบเครือ: ใบรูปไข่แกมรูปหัวใจ ปลายยาวคล้ายหาง ช่อดอกย่อยแบบช่อวงแถวเดี่ยว วงใบประดับคล้ายใบสีขาว
5 แฉก ไม่เปิดออก ติดทน เกสรเพศผู้ 5 อัน ติดตรงข้ามกลีบรวม ก้านชูอับเรณูสั้น ก้านชูอับเรณูมีขนเคราสีเหลืองครีม (ภาพ: ดอยอินทนนท์ เชียงใหม่ - PK)
รังไข่มี 1 ช่อง ออวุล 1 เม็ด ติดที่โคน ก้านเกสรเพศเมียสั้น ยอดเกสรเพศเมียแยก
3 แฉก ผลสดเป็นกระเปาะกลม ๆ มีกลีบรวมสดหุ้ม เส้นผ่านศูนย์กลาง 5-6 มม. ผักปลาบนา
สุกสีแดงหรือสีม่วงอมด�า มีเมล็ดเดียว Cyanotis axillaris (L.) D. Don ex Sweet
อาจมีถิ่นก�าเนิดในแอฟริกา พบทั่วไปในเขตร้อน ปลูกเป็นผักริมรั้วหรือไม้ประดับ วงศ์ Commelinaceae
มีสรรพคุณด้านสมุนไพรหลายอย่าง น�้าฉ�่าสีม่วงในผลใช้เป็นสีผสมอาหาร ชื่อพ้อง Commelina axillaris L.
ไม้ล้มลุก สูง 30-40 ซม. แตกแขนงใกล้โคนแผ่กว้าง เกลี้ยงหรือมีขนด้านเดียว
สกุล Basella L. มี 5 ชนิด พบที่มาดากัสการ์ และแอฟริกา ชื่อสกุลมาจากภาษา กาบหุ้มล�าต้น 0.5-1.2 ซม. มีขนยาวกระจาย ใบเรียงสลับระนาบเดียวหรือเรียงเวียน
Malabar ในอินเดีย “basella-kira” ที่ใช้เรียกพืชชนิดนี้
รูปแถบ ส่วนมากยาว 2-8 ซม. โคนเรียวจรดกาบใบ ขอบใบมีขนสาก แผ่นใบมี
เอกสารอ้างอิง ขนครุยด้านล่าง ช่อดอกอยู่ภายในกาบ ลดรูปเป็นกระจุก 3-8 ดอก บานทีละดอก
Larsen, K. (1992). Basellaceae. In Flora of Thailand Vol. 5(4): 410-412. ใบประดับย่อยบางใส ยาวประมาณ 1 ซม. กลีบเลี้ยง 3 กลีบ รูปใบพาย ยาว 6-9 มม.
Lu, D. and M.G. Gilbert. (2003). Basellaceae. In Flora of China Vol. 5: 445. ด้านนอกมีขนหยาบ กลีบดอก 3 กลีบ สีฟ้าอมม่วงหรือขาว กลางกลีบเชื่อมติดกัน
หลอดกลีบดอกยาว 0.8-1 ซม. กลีบรูปไข่กว้าง ยาว 4-6 มม. เกสรเพศผู้ 6 อัน
ก้านชูอับเรณูยาว 1-1.5 ซม. มีขนเครา อับเรณูสีเหลือง ก้านเกสรเพศเมียรูปเส้นด้าย
ยาวประมาณ 1 ซม. ผลแห้งแตกเป็น 3 ซีก รูปรี แบน ยาว 4-7 มม. ปลายมีเขา
6 อัน มี 1-2 เมล็ด รูปรี ยาวประมาณ 2 มม. สีด�า มีรอยบุ๋มกระจาย
พบในแอฟริกา อินเดีย ศรีลังกา เนปาล จีน พม่า ภูมิภาคอินโดจีนและมาเลเซีย
ทางตอนบนของออสเตรเลีย ในไทยพบทุกภาค ขึ้นเป็นวัชพืช ความสูงถึงประมาณ
500 เมตร ทั้งต้นมีสรรพคุณกระตุ้นเลือดลม แก้ปวดข้อ
สกุล Cyanotis D. Don มีประมาณ 50 ชนิด พบในแอฟริกา เอเชีย และ
ออสเตรเลีย ในไทยมีประมาณ 6 ชนิด ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “kyanos”
สีน้ำาเงิน และ “otus” หู ตามลักษณะและสีของกลีบดอก
เอกสารอ้างอิง
Hong, D. and R.A. Filipps. (2000). Commelinaceae. In Flora of China Vol. 24: 23.
ผักปลัง: ส่วนต่าง ๆ อวบน�้า สีเขียวหรือแดง ช่อดอกแบบช่อเชิงลด กลีบรวมไม่เปิดออก ผลสดเป็นกระเปาะกลม ๆ
มีกลีบรวมสดหุ้ม (ภาพ: cultivated - RP)
ผักปลาบเครือ
Streptolirion volubile Edgew.
วงศ์ Commelinaceae
ไม้ล้มลุก ล�าต้นทอดเลื้อย ใบเรียงเวียน กาบใบยาว 1-4 ซม. ใบรูปไข่แกมรูป
หัวใจ ยาว 5-15 ซม. ปลายยาวคล้ายหาง ก้านใบยาว 5-17 ซม. แผ่นใบมีขน
กระจาย ช่อดอกแบบช่อกระจุกแยกแขนงออกที่ข้อตรงข้ามใบ ยาว 15 ซม.
ก้านช่อยาว 7-15 ซม. ช่อย่อยแบบช่อวงแถวเดี่ยว มี 2-10 ดอก วงใบประดับ
คล้ายใบ สีขาว ยาว 1.5-6 ซม. ดอกสีขาว ดอกสมบูรณ์เพศติดบนใบประดับ ผักปลาบนา: ใบเรียงสลับในระนาบเดียวหรือเวียนสลับ รูปแถบ ช่อดอกซ่อนอยู่ภายในกาบใบ บานทีละดอก
ช่วงล่าง ดอกเพศผู้ติดช่วงปลายกิ่ง ก้านดอกสั้น กลีบเลี้ยง 3 กลีบ คล้ายรูปเรือ ขอบปากกาบใบมีขนครุย เกสรเพศผู้มีขนเครา อับเรณูสีเหลือง (ภาพ: กรุงเทพฯ - RP)
ยาว 3-8 มม. กลีบดอก 3 กลีบ รูปแถบ ยาว 0.5-1 ซม. เกสรเพศผู้ 6 อัน ก้านชูอับเรณู ผักปังแป
ยาว 5-9 มม. มีขนเคราสีเหลืองครีม รังไข่เกลี้ยง ก้านเกสรเพศเมียยาว 4-7 มม. Canscora diffusa (Vahl) R. Br. ex Roem. & Schult.
ยอดเกสรเป็นตุ่ม ผลแห้งแตกเป็น 3 ซีก รูปรี ยาว 0.5-1 ซม. จะงอยคล้ายเขายาว
2-4 มม. มี 2 เมล็ดในแต่ละซีก รูปคล้ายไต ยาว 4-5 มม. ผิวย่น ขั้วเมล็ดรูปแถบ วงศ์ Gentianaceae
ชื่อพ้อง Gentiana diffusa Vahl
พบที่อินเดีย จีนตอนใต้ เกาหลี ญี่ปุ่น พม่า ลาว เวียดนาม และภาคเหนือของไทย
ขึ้นตามชายป่า ที่โล่งในป่าดิบเขา หรือบนเขาหินปูน ความสูง 1300-2500 เมตร ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 50 ซม. ใบรูปรีถึงรูปใบหอก ยาว 1-4 ซม. เส้นโคนใบข้างละ
1 เส้น ก้านใบยาวได้ถึง 1.5 ซม. ช่อดอกแบบช่อกระจุกห่าง ๆ มีได้ถึง 40 ดอก
สกุล Streptolirion Edgew. มีชนิดเดียว แยกเป็น subsp. khasianum (C. B. ใบประดับยาว 1-4 มม. ก้านดอกยาวได้ถึง 1.5 ซม. หลอดกลีบเลี้ยงยาว 3-7 มม.
Clarke) D. Y. Hong พบที่อินเดีย จีนตอนใต้ และเวียดนาม ลำาต้นและใบมีขน ปลายแยกเป็น 4 แฉก รูปสามเหลี่ยม ยาว 1-2 มม. ดอกสีชมพู หลอดกลีบยาว
หยาบหนาแน่น ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “streptos” บิดเวียน และ “leirion” 4-7 มม. ปลายแยกเป็น 4 กลีบ กลีบใหญ่ 2 กลีบ รูปรีกว้าง ยาว 2-6 มม. กลีบเล็ก
ดอกลิลลี่ หมายถึงพืชมีดอกคล้ายดอกลิลลี่ ลำาต้นบิดเวียน 2 กลีบ รูปรีแคบ ยาว 2-4 มม. เกสรเพศผู้ 4 อัน ก้านชูอับเรณูยาวประมาณ 1 มม.
รังไข่เรียว ยาว 3-7 มม. ก้านเกสรเพศเมียยาวประมาณ 5 มม. ผลรูปขอบขนาน
เอกสารอ้างอิง
Hong, D. and R.A. Filipps. (2000). Commelinaceae. In Flora of China Vol. 24: 20. ยาว 3-7 มม. (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ สามยอด, สกุล)

281

58-02-089_213-292_Ency_new1-3_J-Coated.indd 281 3/1/16 5:56 PM