Page 320 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

พะยูง พะยูง สารานุกรมพืชในประเทศไทย
Dalbergia cochinchinensis Pierre
ไม้ต้น สูง 15-30 ม. กิ่งอ่อนและช่อดอกมีขนละเอียด ใบประกอบยำวได้ถึง
25 ซม. มีใบย่อย 7-9 ใบ รูปไข่หรือแกมรูปขอบขนาน ยำว 3-10 ซม. ปลายแหลม
โคนมนหรือกลม ก้ำนยำว 2-5 มม. ช่อดอกแยกแขนงออกตามปลายกิ่งหรือซอกใบ
ที่ปลายกิ่ง ยำว 10-20 ซม. ก้ำนดอกสั้น กลีบเลี้ยงยำวประมำณ 5 มม. ดอกสีขำว
กลีบกลางรูปกลม ยำวประมำณ 3.5 มม. ก้ำนกลีบยำวประมำณ 1.5 มม. กลีบปีก
และกลีบคู่ล่ำงรูปขอบขนำน ยำวเท่ำ ๆ กลีบกลำง เกสรเพศผู้ 10 อัน เชื่อมติดกัน
กลุ่มเดียว รังไข่เกลี้ยง ก้านมีขน ฝักรูปขอบขนำนถึงรูปแถบ ยำว 4.5-8 ซม. มี พังคี: มีขนกระจุกสั้นนุ่มหนำแน่นตำมกิ่งอ่อน แผ่นใบ และช่อดอก ดอกเพศเมียไม่มีกลีบดอก ก้ำนเกสรเพศเมียแยก
1-4 เมล็ด สีน�้ำตำลแดง รูปคล้ำยไต กว้ำงประมำณ 6 มม. 2 แฉก 2 ครั้ง (ภำพ: อ�ำนำจเจริญ - PK)
พบในภูมิภำคอินโดจีน ในไทยพบมำกทำงภำคตะวันออก และภำคตะวันออก พัดโบก
เฉียงใต้ ขึ้นตำมป่ำเบญจพรรณ และป่ำดิบแล้ง ควำมสูงระดับต�่ำ ๆ เป็นไม้ที่มี Rotheca incisa (Klotzsch) Steane & Mabb.
รำคำสูง และเชื่อว่ำเป็นไม้มงคล เป็นพืชอนุรักษ์ในบัญชีที่ 2 ของ CITES เนื้อไม้ วงศ์ Lamiaceae
คล้ำยกับชิงชัน D. oliveri Gamble ex Prain แต่ชิงชันมีใบย่อยมำกกว่ำ ดอกสีม่วง ชื่อพ้อง Clerodendrum incisum Klotzsch
ขนำดใหญ่กว่ำ และส่วนที่หุ้มเมล็ดหนำชัดเจน
ไม้พุ่ม สูงได้ถึง 2.5 ม. กิ่งอ่อนมีขนสั้นนุ่ม ใบเรียงตรงข้ามหรือเรียงรอบข้อ 3 ใบ
เอกสารอ้างอิง รูปรีถึงรูปใบหอก ยำว 2-15 ซม. ปลำยแหลมยำว โคนเรียวสอบเป็นก้านใบ บางครั้ง
Niyomdham, C. (2002). An account of Dalbergia (Leguminosae-Papilionoideae) แฉกเป็นพูตื้น ๆ ช่อดอกแบบช่อกระจุกออกตำมปลำยกิ่ง ก้ำนช่อยำวประมำณ
in Thailand. Thai Forest Bulletin (Botany) 30: 124-166. 2 ซม. ดอกจ�ำนวนมำก ก้ำนดอกยำว 2.5-8 มม. ใบประดับและใบประดับย่อย
Niyomdham, C., P.H. Hô., P. dy Phon and J.E. Vidal. (1997). Leguminoseae- รูปแถบ ยำว 2-3 มม. กลีบเลี้ยงยำวประมำณ 5 มม. กลีบรูปสำมเหลี่ยม ยำว
Papilionoideae, Dalbergieae. Flore du Cambodge, du Laos et du Vietnam.
29: 3-54. 1.5-2 มม. ดอกสีขาว กลีบรูปปากเปิด หลอดกลีบเรียวแคบ ยำว 5-11 ซม. มีขนต่อม
กระจำย แผ่นกลีบรูปขอบขนำน ยำว 0.8-1.5 ซม. กลีบปำกยำวประมำณ 2.5 ซม.
เกสรเพศผู้ 5 อัน ยื่นพ้นปากหลอดกลีบดอก 3-5 ซม. ก้ำนชูอับเรณูสีแดงอม
น�้ำตำล ก้ำนเกสรเพศเมียยำวเท่ำ ๆ เกสรเพศผู้ ผลรูปรีกว้ำง เส้นผ่ำนศูนย์กลำง
ประมำณ 9 มม. จัก 3-4 พู
ถิ่นก�ำเนิดในแอฟริกำ เป็นไม้ประดับในเขตร้อน ดอกบำนช่วงกลำงคืน

สกุล Rotheca Raf. แยกออกมาจากสกุล Clerodendrum ที่ตาดอกไม่สมมาตร
และกลีบดอกไม่พลิกกลับ มี 50-60 ชนิด ในไทยมีชนิดเดียว คือ อัคคีทวาร R.
serrata (L.) Steane & Mabb. ขอบกลีบเลี้ยงเรียบหรือจักตื้น ๆ และพบเป็นไม้
ประดับอีก 2 ชนิด อีกชนิดคือ ผีเสื้อแสนสวย R. myricoides (Hochst.) Steane &
Mabb. ขอบกลีบเลี้ยงจักชัดเจน มีถิ่นกำาเนิดในแอฟริกาเช่นเดียวกัน

เอกสารอ้างอิง
Fernandes, R. (2005). Lamiaceae. (Clerodendrum incisum). In Flora Zambesiaca
Vol. 8(7): 122-123.
พะยูง: ปลำยใบแหลม โคนมนหรือกลม ช่อดอกแยกแขนง ฝักรูปขอบขนำนถึงรูปแถบ (ภำพซ้ำย: cultivated - PT); Leeratiwong, C. and P. Chantaranothai. 2010. A revision of the genus Rotheca
ชิงชัน: ฝักรูปขอบขนำน ส่วนที่หุ้มเมล็ดหนำชัดเจน (ภำพขวำ: ลำนสำง ตำก - SR) Raf. (Lamiaceae) in Thailand. Tropical Natural History 10(1): 81-92.
พังคี
Croton crassifolius Geiseler
วงศ์ Euphorbiaceae
ไม้พุ่ม สูงได้ถึง 1 ม. มีขนกระจุกสั้นนุ่มหนาแน่นตามกิ่งอ่อน แผ่นใบ ช่อดอก
และผล หูใบรูปเส้นด้ำย ร่วงช้ำ ยำว 1-1.5 ซม. ขอบแหว่ง มีต่อมและขนสั้นนุ่ม
ใบเรียงเวียนใกล้ปลำยกิ่ง รูปรีหรือรูปไข่ ยำว 3.5-10 ซม. โคนมนหรือกลม ขอบจัก
ฟันเลื่อย โคนมีต่อม 1-2 คู่ใกล้เส้นกลางใบ เส้นโคนใบข้างละ 1 เส้น ก้ำนใบยำว
1-2.2 ซม. ช่อดอกยำว 5-7 ซม. ดอกเพศเมียมี 2-5 ดอก ใบประดับคล้ำยหูใบ ยำว
2-4 มม. ดอกเพศผู้ก้ำนดอกยำวประมำณ 2 มม. กลีบเลี้ยงรูปสำมเหลี่ยม ยำวประมำณ
2.5 มม. กลีบดอกยำวเท่ำ ๆ กลีบเลี้ยง เกสรเพศผู้มี 12-15 อัน ดอกเพศเมียเกือบ
ไร้ก้ำน ขยำยในผลยำวได้ถึง 2 มม. กลีบเลี้ยงรูปขอบขนำน ยำว 4-5 มม. ไม่มีกลีบดอก
ก้ำนเกสรเพศเมียยำว 3-4 มม. แยก 2 แฉก 2 ครั้ง ผลยำว 8-9 มม. โค้ง เมล็ดมี
จุกขั้ว (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ เปล้ำ, สกุล) พัดโบก: ช่อดอกแบบช่อกระจุกออกสั้น ๆ ตำมปลำยกิ่ง หลอดกลีบดอกเรียวแคบ (ภำพ: cultivated - RP)
พบที่พม่ำ จีนตอนใต้ และภูมิภำคอินโดจีน ในไทยพบกระจำยห่ำง ๆ ทำงภำคเหนือ
ภำคตะวันออกเฉียงเหนือ และภำคตะวันออก ขึ้นตำมป่ำดิบแล้งและป่ำเต็งรัง ที่โล่ง
ควำมสูง 100-850 เมตร รำกมีสรรพคุณแก้ท้องเสีย บิด และคออักเสบ

เอกสารอ้างอิง
Esser, H.-J. and P.C. van Welzen. (2002). Euphorbiaceae (Croton). In Flora of
Thailand Vol. 8(1): 193-195.
Li, B. and H.-J. Esser. (2008). Euphorbiaceae (Croton). In Flora of China Vol. อัคคีทวาร: ขอบกลีบเลี้ยงเรียบหรือจักตื้น ๆ (ภำพซ้ำย: ภูวัว บึงกำฬ - PK); ผีเสื้อแสนสวย: ขอบกลีบเลี้ยงจัก
11: 261. ชัดเจน (ภำพขวำ: cultivated - RP)

300

59-02-089_293-398_Ency new1-3_J-Coated.indd 300 3/1/16 6:04 PM