Page 330 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

พุดหอม

พุดหอม สารานุกรมพืชในประเทศไทย
Rothmannia thailandica Tirveng.
วงศ์ Rubiaceae
ไม้พุ่ม หูใบรูปสำมเหลี่ยมขนำดเล็ก ใบรูปใบหอกกลับ ยำว 9-12 ซม. ปลำย
แหลมยำว โคนรูปลิ่ม ก้านใบสั้นมากหรือยาวได้ถึง 1 ซม. ด้ำนบนเป็นร่อง
ดอกออกเดี่ยว ๆ หรือเป็นกระจุก 2-3 ดอก ตำมซอกใบ เกือบไร้ก้ำนดอก ใบประดับ
รูปสำมเหลี่ยมกว้ำง ฐำนดอกยำวได้ถึง 5.5 มม. หลอดกลีบเลี้ยงยำวประมำณ
2.5 มม. ปลำยแยกเป็นแฉกรูปสำมเหลี่ยมแคบ มีขนคล้ำยไหม ดอกรูปดอกเข็ม
หลอดกลีบดอกยาว 1.7-2 ซม. กลีบรูปขอบขนาน ยาวประมาณ 2 ซม. ปลำยแหลม พุทธรักษา: ช่อดอกออกที่ยอด ช่อย่อยแบบช่อวงแถวเดี่ยว มี 1-2 ดอก ดอกสมมำตรด้ำนข้ำง ดอกมีหลำกสีใน
ปากหลอดกลีบด้านในมีจุดสีม่วงกระจาย เกสรเพศผู้ยื่นพ้นปำกหลอดกลีบ อับเรณู พันธุ์ผสม ผลแห้งแตก มีปุ่มหนำแน่น (ภำพ: cultivated - RP)
รูปแถบ ก้ำนเกสรเพศเมียยำวประมำณ 2.5 ซม. รวมยอดเกสร ยื่นพ้นปำกหลอดกลีบ
ผลรูปรี ยำวได้ถึง 4 ซม. (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ หมักม่อ, สกุล) พู่จอมพล
พืชถิ่นเดียวของไทย พบทำงภำคตะวันออก และภำคตะวันออกเฉียงเหนือ Calliandra haematocephala Hassk.
ขึ้นริมล�ำธำรในป่ำดิบแล้ง ควำมสูงถึงประมำณ 400 เมตร วงศ์ Fabaceae
ไม้พุ่ม สูงได้ถึง 5 ม. หูใบรูปใบหอก ยำว 0.5-1 ซม. ใบประกอบ 2 ชั้น เรียงเวียน
เอกสารอ้างอิง มีใบประกอบย่อยคู่เดียวหรือ 2 คู่ ยำวประมำณ 10 ซม. ใบย่อยมี 5-10 คู่ รูปรี
Tirvengadum, D.D. (1983). New taxa and name changes in tropical Asiatic
Rubiaceae. Nordic Journal of Botany 3: 466-469. หรือขอบขนำน ยำว 1.5-3 ซม. ก้ำนใบสั้นมำกหรือไร้ก้ำน คู่ปลายมีขนาดใหญ่
กว่าใบอื่น ๆ ช่วงปลายโค้งเล็กน้อยด้านเดียว แผ่นใบมีขนสั้นนุ่มตำมเส้นแขนงใบ
ด้ำนล่ำง ช่อดอกแบบช่อกระจุกแน่น ออกตำมซอกใบ เส้นผ่ำนศูนย์กลำงยำวได้ถึง
7 ซม. สีขาว แดง หรือชมพู ดอกขนำดเล็ก กลีบเลี้ยงรูปถ้วย ปลำยจักตื้น ๆ 5 แฉก
กลีบดอกเชื่อมติดกันเป็นหลอด แฉกลึกประมำณกึ่งหนึ่ง เกสรเพศผู้จ�ำนวนมำก
เชื่อมติดกันที่โคนแบบกลุ่มเดียว สีขาว รังไข่มีก้ำนสั้น ๆ ก้ำนเกสรเพศเมียรูปเส้นด้ำย
ยำวเท่ำ ๆ เกสรเพศผู้ ยอดเกสรเป็นตุ่ม ผลเป็นฝักรูปแถบ แบน หนำ โค้งเล็กน้อย
ยำวได้ถึง 10 ซม. เมล็ดมีได้ถึง 8 เมล็ด กลม ๆ แบน
มีถิ่นก�ำเนิดในโบลิเวีย เป็นไม้ประดับทั่วไปในเขตร้อน

สกุล Calliandra Benth. อยู่ภายใต้วงศ์ย่อย Mimosoideae เผ่า Ingeae มี
พุดหอม: ใบเรียงตรงข้ำม ดอกออกเป็นกระจุก กลีบดอกยำวเท่ำ ๆ หลอดกลีบดอก ปำกหลอดกลีบด้ำนในมีจุดสีม่วง ประมาณ 135 ชนิด ส่วนมากมีถิ่นกำาเนิดในอเมริกาเขตร้อน ในไทยพบเป็น
กระจำย อับเรณูรูปแถบ (ภำพดอก: ภูลังกำ นครพนม - PT; ภำพผล: เขำใหญ่ ปรำจีนบุรี - CP)
ไม้ประดับประมาณ 4 ชนิด ลักษณะแตกต่างกันตามจำานวนใบย่อยและช่อดอก
พุทธรักษา ชนิด C. houstoniana (Mill.) Standl. var. calothyrsus (Meissner) Barneby
หรือพู่จอมพลใบฝอย มีใบย่อยจำานวนมาก นำาเข้ามาปลูกเป็นไม้ในสวนป่าแบบ
Canna indica L. วนเกษตรเพื่อเป็นไม้ใช้สอยและปรับปรุงดิน ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “calli”
วงศ์ Cannaceae สวย และ “andros” ผู้ชายหรือเกสรเพศผู้
ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 2.5 ม. เหง้าใต้ดินแตกแขนง ใบเรียงเวียน รูปไข่แกมรูป เอกสารอ้างอิง
ขอบขนำนหรือรูปใบหอก สีเขียวหรืออมม่วง ยำว 30-60 ซม. ก้ำนใบสั้น กำบใบ Staples, G.W. and D.R. Herbst. (2005). A tropical garden flora. Bishop Museum
สีเขียวหรือม่วง ช่อดอกแบบช่อกระจะออกที่ยอด ช่อย่อยแบบช่อวงแถวเดี่ยว Press, Honolulu, Hawai`i.
มี 1-2 ดอก ใบประดับรูปไข่ยำว 6-9 มม. ดอกสมมาตรด้านข้าง กลีบนอก 3 กลีบ
รูปใบหอก ยำวประมำณ 1.5 ซม. ติดทน กลีบใน 3 กลีบ เชื่อมติดกันเป็นหลอด
สีเหลืองอมส้ม แนบติดเกสรเพศผู้และเกสรเพศผู้ที่เป็นหมัน หลอดกลีบยำวประมำณ
1.5 ซม. กลีบรูปใบหอก ยำวประมำณ 4 ซม. สีแดงหรือเหลืองอมส้ม แผ่นเกสรเพศผู้
ที่เป็นหมันมี 2-3 แผ่น สีแดง โคนสีเหลืองอมส้ม รูปใบหอกกลับ ยำว 4-5.5 ซม.
มีหนึ่งแผ่นปลายเว้า กลีบปำกสีแดงหรือมีจุดเหลือง รูปใบหอก ยำวประมำณ 4.5 ซม.
ขอบม้วนงอ ปลำยเว้ำตื้น เกสรเพศผู้ที่สมบูรณ์ 1 อัน ก้ำนชูอับเรณูรูปใบหอก
ยำวประมำณ 4 ซม. อับเรณูมีช่องเดียว ยำวประมำณ 9 มม. รังไข่ใต้วงกลีบ มี 3 ช่อง พู่จอมพล: ใบประกอบ 2 ชั้น มีใบประกอบย่อยคู่เดียว ใบย่อยคู่ปลำยขนำดใหญ่ ช่อดอกแบบช่อกระจุกสีแดง
มีปุ่มกระจำย พลำเซนตำรอบแกนร่วม ก้ำนเกสรเพศเมียยำวประมำณ 6 ซม. โคนเชื่อม หรือขำว เกสรเพศผู้จ�ำนวนมำก โคนเชื่อมติดกัน ผลเป็นฝักแบน หนำ (ภำพ: cultivated - PT)
ติดเกสรเพศผู้ที่เป็นหมัน ผลแห้งแตกเป็น 3 ส่วน รูปไข่กว้ำง ยำว 1.2-2 ซม. มี
ปุ่มหนาแน่น เมล็ดกลม มีหลำยเมล็ด
มีถิ่นก�ำเนิดในอเมริกำเขตร้อน เป็นไม้ประดับทั่วไปในเขตร้อน เป็นสัญลักษณ์
ของวันพ่อแห่งชำติของไทย เหง้ำกินได้ บำงครั้งจึงเรียกว่ำพุทธรักษำกินหัว มี
สรรพคุณด้ำนสมุนไพรหลำยอย่ำง เมล็ดใช้ท�ำเครื่องประดับ

สกุล Canna L. เป็นพืชสกุลเดียวของวงศ์ มีประมาณ 10 ชนิด ส่วนมากพบ
ในอเมริกาเขตร้อน ในไทยมีชนิดเดียว ที่พบส่วนมากเป็นลูกผสม Canna ×
generalis L. H. Bailey มีหลากสี หลายสายพันธุ์ รวมทั้งพันธุ์แคระ ชื่อสกุลมา
จากภาษากรีก ”kanna” หมายถึงพืชพวกที่มีลำาต้นเป็นปล้อง

เอกสารอ้างอิง
Larsen, K. (2008). Cannaceae. In Flora of Thailand Vol. 9(2): 91-94.
Wu, D. and W.J. Kress. (2000). Cannaceae. In Flora of China Vol. 24: 378.
พู่จอมพลใบฝอย: ใบประกอบย่อยมีหลำยคู่ ใบย่อยจ�ำนวนมำก ช่อดอกแยกแขนง (ภำพ: cultivated - RP)

310

59-02-089_293-398_Ency new1-3_J-Coated.indd 310 3/1/16 6:08 PM