Page 335 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

โพฝรั่ง สารานุกรมพืชในประเทศไทย โพศรีมหาโพธิ
Hura crepitans L.
วงศ์ Euphorbiaceae
ไม้ต้น อำจสูงได้ถึง 45 ม. ในถิ่นก�ำเนิด ล�าต้นและกิ่งมีหนามกระจาย หูใบ
รูปใบหอก ยำว 0.7-1.5 ซม. ร่วงเร็ว ใบเรียงเวียน รูปใบโพ ยำว 7-21 ซม. ขอบจัก
ฟันเลื่อยห่าง ๆ แผ่นใบมีขนตำมเส้นกลำงใบด้ำนล่ำง ก้ำนใบยำว 6-22 ซม. มี
ต่อมหนึ่งคู่ ช่อดอกเพศผู้แบบช่อหางกระรอก ดอกเพศเมียออกเดี่ยว ๆ ที่โคนช่อ
สีเขียวเปลี่ยนเป็นสีแดง ช่อดอกเพศผู้ยำว 1.5-4.5 ซม. ก้ำนช่อหนำ ยำว 1.2-8 ซม.
ใบประดับเป็นแผ่นคล้ายกาบหุ้ม ก้ำนดอกยำวประมำณ 2 มม. เกสรเพศผู้มี
10-20 อัน เรียง 2-3 วง ก้านชูอับเรณูเชื่อมติดกัน ดอกเพศเมียก้ำนดอกยำว
ประมำณ 1.2 ซม. กลีบเลี้ยงรูปถ้วย ยำว 5-8 มม. มี 5-20 คาร์เพล แต่ละคำร์เพล
มีออวุล 1 เม็ด ก้ำนเกสรเพศเมียยำว 2-3.5 ซม. ยอดเกสรแยกเป็นแฉกแผ่ออก
โพทะเล: ดอกขนำดใหญ่รูประฆัง หลอดเกสรอยู่ภำยในกลีบดอก กลีบเลี้ยงรูปถ้วย ติดทน (ภำพดอกและผลอ่อน: เส้นผ่ำนศูนย์กลำง 1.4-2.6 ซม. ผลแห้งแตกเป็นซีก ๆ กลมแป้น เส้นผ่ำนศูนย์กลำง
ระโนด สงขลำ, ภำพผลแก่: ประจวบคีรีขันธ์; - RP) ประมำณ 8 ซม. สูง 3-5 ซม. ผนังแข็ง เมล็ดแบน ขนำดประมำณ 2 ซม.
โพบาย มีถิ่นก�ำเนิดในอเมริกำกลำง และอเมริกำใต้ เป็นไม้ประดับตำมสวนสำธำรณะ
Balakata baccata (Roxb.) Esser และวัด เนื้อไม้มีคุณภำพดีแต่ไม่แข็งแรง มีสรรพคุณด้ำนสมุนไพรหลำยอย่ำง ยำง
มีพิษอำจท�ำให้ตำบอดได้ เมล็ดมีพิษร้ำยแรงเช่นเดียวกัน
วงศ์ Euphorbiaceae
ชื่อพ้อง Sapium baccatum Roxb. สกุล Hura L. อยู่ภายใต้วงศ์ย่อย Euphorbioideae เผ่า Hureae ซึ่งมีเพียงสกุลเดียว
ไม้ต้น สูงได้ถึง 25 ม. แยกเพศร่วมต้น หูใบยำวประมำณ 1.5 มม. ร่วงเร็ว มี 2-3 ชนิด พบเฉพาะในอเมริกาเขตร้อน
ใบเรียงเวียน รูปรี รูปไข่ หรือรูปขอบขนำน ยำว 8-22 ซม. ปลำยแหลมยำว แผ่นใบ เอกสารอ้างอิง
ด้านล่างมีปุ่มกระจาย มีต่อมสีด�าขนาด 1.5-2 มม. ติดเหนือโคนใบหรือชิด Esser, H.-J. (2007). Euphorbiaceae (Hura). In Flora of Thailand Vol. 8(2):
เส้นกลางใบ ก้ำนใบยำว 2.5-9.5 ซม. ช่อดอกแบบช่อกระจุกแยกแขนง ไม่มีกลีบดอก 338-341.
ดอกเพศผู้ออกเป็นกระจุก 5-9 ดอก ดอกเพศเมียออกเดี่ยว ๆ ใต้ดอกเพศผู้ มี
3-13 ดอก ในแต่ละช่อ ก้ำนดอกยำวประมำณ 1 มม. กลีบเลี้ยงแยก 2 แฉก ยำวประมำณ
1 มม. เกสรเพศผู้ 2 อัน ก้ำนชูอับเรณูสั้น ก้ำนดอกยำวประมำณ 1 มม. รังไข่มี 2 ช่อง
ในแต่ละช่องมีออวุลเม็ดเดียว ก้ำนเกสรเพศเมียสั้น ยอดเกสรแยก 2 แฉก ยำว
1-2 มม. ผลสด เส้นผ่ำนศูนย์กลำง 0.8-1 ซม. มี 2-3 เมล็ด ขนำดประมำณ 5 มม.
พบที่อินเดีย บังกลำเทศ จีนตอนใต้ พม่ำ ลำว กัมพูชำ เวียดนำม คำบสมุทรมลำยู
สุมำตรำ และบอร์เนียว ในไทยพบทุกภำค ขึ้นตำมป่ำเบญจพรรณ ป่ำดิบแล้ง
ป่ำดิบเขำ หรือชำยป่ำ ริมล�ำธำร และที่ลำดชัน ควำมสูงถึงประมำณ 1800 เมตร

สกุล Balakata Esser อยู่ภายใต้วงศ์ย่อย Euphorbioideae เผ่า Hippomaneae
เคยอยู่ภายใต้สกุล Sapium sect. Pleurostachya Pax & K. Hoffmann. มี 2 ชนิด
พบที่อินเดีย จีน ภูมิภาคอินโดจีนและภูมิภาคมาเลเซีย นิวกินี ในไทยมีชนิดเดียว
ชื่อสกุลมาจากภาษาฟิลิปปินส์ “balakat gahat” ที่ใช้เรียกชนิด B. luzonica
(S. Vidal) Esser
โพฝรั่ง: ช่อดอกเพศผู้แบบช่อหำงกระรอก ดอกเพศเมียออกเดี่ยว ๆ ที่โคนช่อ ยอดเกสรเพศเมียแยกเป็นแฉกแผ่ออก
เอกสารอ้างอิง ผลแห้งแตกเป็นซีก ๆ กลมแป้น (ภำพ: cultivated - PK)
Esser, H.-J. (1999). A partial revision of the Hippomaneae (Euphorbiaceae) in
Malesia. Blumea 44: 152-159. โพศรีมหาโพธิ
Esser, H.-J. and P.C. van Welzen. (2005). Euphorbiaceae (Balakata). In Flora
of Thailand Vol. 8(1): 119-120. Ficus religiosa L.
Li, B. and H.-J. Esser. (2011). Euphorbiaceae (Balakata). In Flora of China Vol. วงศ์ Moraceae
19: 146.
ไทรกึ่งอิงอำศัย สูงได้ถึง 35 เมตร หูใบยำว 0.5-1 ซม. ร่วงเร็ว ใบรูปไข่กว้ำง
หรือรูปหัวใจ ยำว 5-25 ซม. ปลายยาวคล้ายหาง โคนตัดหรือรูปหัวใจ ก้ำนใบ
ยำว 2.5-12 ซม. ดอกอยู่ภายในฐานดอกที่ขยายออกเป็นเดี่ยว ๆ หรือเป็นคู่
ตามซอกใบ ไร้ก้าน ใบประดับขนำดเล็ก ฐำนดอกกลม เส้นผ่ำนศูนย์กลำง 1-1.5 ซม.
สุกเปลี่ยนเป็นสีชมพู ม่วงหรือด�ำ มีช่องเปิดเล็กๆ ด้ำนปลำย เกสรเพศผู้เรียงใกล้
ช่องเปิด กลีบรวมสีแดง รังไข่สีน�้ำตำลแดง (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ ไทร, สกุล)
พบที่ปำกีสถำน อินเดีย เนปำล ภูฏำน จีนตอนใต้ และภูมิภำคอินโดจีน ในไทย
พบในธรรมชำติน้อย อำจกระจำยมำจำกต้นที่น�ำมำปลูก มักพบขึ้นตำมซำกอำคำร
และนิยมปลูกตำมวัด อยู่ในสกุลย่อย Urostigma อนึ่งค�ำว่ำ โพธิ มำจำกภำษำ
บำลีและสันสกฤต “bodhi” เป็นต้นไม้ส�ำคัญในศำสนำฮินดูและพุทธ เป็นต้นไม้ที่เป็น
สหชำตกับพระพุทธเจ้ำ คืออุบัติขึ้นในโลกในวันเดียวกับที่ทรงประสูติ อย่ำงไรก็ตำม
ต้นไม้ที่พระพุทธเจ้ำประทับนั่งในเวลำที่ตรัสรู้ ทุกพระองค์ในต�ำนำน 25 พระองค์
ต่ำงชนิดกัน เรียกรวมว่ำ โพธิ์พฤกษ์ ซึ่งในที่นี้คือ อัสสัตถพฤกษ์ที่พระโคตมพุทธเจ้ำ
องค์ที่ 25 ตรัสรู้ ซึ่งอัสสัตถแปลว่ำต้นโพ หรือ ต้นโพธิ์ จำกจดหมำยเหตุลำลูแบร์
โพบาย: ใบเรียงเวียน ปลำยแหลมยำว ช่อดอกแบบช่อกระจุกแยกแขนง ไม่มีกลีบดอก ผลสดรูปกลม ๆ (ภำพดอก:
กระบี่ - RP; ภำพผล: แก่งกระจำน เพชรบุรี, ภำพซ้ำยล่ำง - SSi, ภำพขวำ - PK) กล่ำวว่ำชำวยุโรปในสมัยนั้นเรียกต้นโพ ว่ำ Arbre des Pagodes หรือ ต้นไม้อุโบสถ

315

59-02-089_293-398_Ency new1-3_J-Coated.indd 315 3/1/16 6:10 PM