Page 353 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

มะขามป้อมดง
สารานุกรมพืชในประเทศไทย

พบที่อินเดีย ภูฏาน ศรีลังกา จีนตอนใต้ พม่า ภูมิภาคอินโดจีนและมาเลเซีย
ฟิลิปปินส์ ขึ้นในป่าหลายประเภท ความสูงถึงประมาณ 1500 เมตร มีสรรพคุณ
ด้านสมุนไพรหลายอย่าง โดยเฉพาะผลที่เป็นส่วนประกอบในสมุนไพรหลายขนาน

เอกส�รอ้�งอิง
Chantaranothai, P. (2007). Euphorbiaceae (Phyllanthus). In Flora of Thailand
Vol. 8(2): 488-490.
Li, B. and M.G. Gilbert. (2008). Euphorbiaceae (Phyllanthus). In Flora of China
Vol. 11: 182.

มะเกลือน้อย: ดอกเพศเมียออกเดี่ยว ๆ ผลกลม ปลายมีติ่งแหลม สุกสีด�า (ภาพ: ดอยตุง เชียงราย - RP)
มะข�มแขก
Cathormion umbellatum (Vahl) Kosterm.
วงศ์ Fabaceae
ชื่อพ้อง Mimosa umbellata Vahl
ไม้พุ่มแตกกิ่งต�่า สูง 4-5 ม. มีหนำมทั่วไป กิ่งมีขนประปราย ใบประกอบ 2 ชั้น มะขำมป้อม: ใบรูปแถบเรียงสลับระนาบเดียว ช่อดอกออกเป็นกระจุกตามซอกใบช่วงโคนกิ่ง ผลรูปกลม (ภาพดอก:
แกนกลางยาว 4-7 ซม. แกนกลำงและระหว่ำงรอยต่อใบประกอบย่อยมีต่อม แม่แตง เชียงใหม่ - PT; ภาพผล: ห้วยขาแข้ง อุทัยธานี - PK)
บุ๋มกลำง ใบประกอบย่อย 2-4 คู่ ยาว 3-6 ซม. ใบย่อย 5-13 คู่ รูปขอบขนาน มะข�มป้อมดง
ยาว 1-1.5 ซม. เบี้ยวเล็กน้อย ปลายกลมและมีติ่ง โคนตัด ไร้ก้าน ช่อดอกแบบ Cephalotaxus mannii Hook. f.
ช่อเชิงหลั่นเป็นกระจุกแน่นที่ปลำยช่อ ดอกวงนอกยาวกว่าวงในเล็กน้อย กลีบเลี้ยง
ยาวประมาณ 3 มม. แยกเป็น 5 แฉกรูปสามเหลี่ยมขนาดเล็ก ดอกรูปกรวยยาวได้ถึง วงศ์ Taxaceae
7 มม. มี 5 กลีบ รูปใบหอก ยาวประมาณ 2 มม. ขอบมีขนครุย เกสรเพศผู้จ�านวนมาก ชื่อพ้อง Cephalotaxus griffithii Hook. f.
ก้ำนชูอับเรณูเชื่อมติดกันเป็นหลอด ยาว 4-5 ซม. รังไข่เกลี้ยง ก้านเกสรเพศเมีย ไม้ต้น สูงได้ถึง 30 ม. แยกเพศร่วมต้น ล�าต้นเปลาตรง เปลือกเรียบ ลอก
รูปเส้นด้าย ยอดเกสรเป็นตุ่ม ฝักโค้งงอ แบน คอดเว้ำตำมเมล็ด ยาวได้ถึง 20 ซม. เป็นแผ่นบำง ใบเรียง 2 แถวคล้ำยซี่หวี เรียงตรงข้ามสลับตั้งฉากหรือเรียงตรงข้าม
เมล็ดแบน รูปไข่กลับ ยาว 1-1.2 ซม. รูปใบหอก หรือรูปแถบโค้งเล็กน้อย ยาว 1.5-5 ซม. ปลายมีติ่งแหลม โคนมน
พบที่ศรีลังกา อินเดีย และภูมิภาคอินโดจีน ในไทยพบแทบทุกภาค ขึ้นตามที่ลุ่ม เส้นกลำงใบนูนทั้งสองด้ำน แผ่นใบด้ำนล่ำงมีนวล ปำกใบเรียงเป็นแถบ 12-14 แถว
น�้าท่วมถึงหรือมีน�้าท่วมในหน้าฝน ความสูงไม่เกิน 100 เมตร แยกเป็น subsp. โคนเพศผู้ออกตามกิ่งเป็นช่อกระจุกแน่น มี 6-8 โคน เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ
moniliforme (DC.) Brummitt ใบขนาดใหญ่กว่า เบี้ยว พบที่ชวา นิวกินี และ 4 มม. มีปุยขาวปกคลุม ก้านช่อสั้น โคนเพศเมียออกตามซอกเกล็ดตาที่ยอด 1-8 โคน
ออสเตรเลีย ก้านยาว 0.6-1 ซม. เกล็ดประดับเรียงตรงข้ามสลับฉากเป็นคู่ แต่ละเกล็ดมีออวุล
2 เม็ด ส่วนมำกเจริญเพียงเม็ดเดียว เมล็ดคล้ายผลผนังชั้นในแข็ง เกิดจำก
สกุล Cathormion Hassk. อยู่ภ�ยใต้วงศ์ย่อย Mimosoideae ซึ่งแยกออกม� เนื้อเยื่อหุ้มจนมิด รูปรีหรือกลม ยาวประมาณ 2.5 ซม. มีติ่งที่ปลาย สุกสีแดงฉ�่ำน�้ำ
จ�กสกุล Albizia ต�มลักษณะของผล ซึ่งได้รับก�รยอมรับอย่�งกว้�งขว�ง มี พบที่อินเดีย จีนตอนใต้ พม่า และลาว ในไทยพบทางภาคเหนือที่เชียงใหม่ เชียงราย
ชนิดเดียว ชื่อสกุลม�จ�กภ�ษ�กรีก “cathormion” สร้อยคอ ต�มลักษณะผล
ภาคตะวันออกเฉียงเหนือที่เลย ขึ้นตามป่าดิบเขา ความสูง 1000-1800 เมตร
เอกส�รอ้�งอิง
Nielsen, I.C. (1985). Leguminosae-Mimosoideae. In Flora of Thailand Vol. 4(2): สกุล Cephalotaxus Siebold & Zucc. ex Endl. เป็นพืชเมล็ดเปลือย มีประม�ณ
200-202. 12 ชนิด ส่วนม�กพบในเอเชียตะวันออก ในไทยมีชนิดเดียว ก�รจัดจำ�แนกยังมี
คว�มสับสนระหว่�งภ�ยใต้วงศ์ Cephalotaxaceae หรือ Taxaceae แต่ข้อมูล
ส่วนใหญ่ยอมรับอยู่ภ�ยใต้วงศ์ Taxaceae แม้ว่�เมล็ดพืชในวงศ์ Taxaceae
ส่วนม�กมีขน�ดเล็กและมีเนื้อเยื่อหุ้มบ�งส่วน ชื่อสกุลม�จ�กภ�ษ�กรีก
“kephale” หัว และสกุล Taxus หม�ยถึงต้นไม้ที่คล้�ยพวกต้นสนในสกุล Taxus

เอกส�รอ้�งอิง
Fu, L., N. Li and R.R. Mill. (1999). Cephalotaxaceae. In Flora of China Vol. 4: 85-88.
Phengklai, C. (1975). Cephalotaxaceae (Cephalotaxus griffithii). In Flora of
Thailand. Vol. 2(2): 195.

มะขำมแขก: ใบประกอบ 2 ชั้น ช่อดอกแบบช่อเชิงหลั่นเป็นกระจุกแน่นที่ปลายช่อ เกสรเพศผู้จ�านวนมาก ฝักโค้งงอ
แบน ฝักคอดเว้าตามเมล็ด (ภาพ: สระบุรี - RP)
มะข�มป้อม
Phyllanthus emblica L.
วงศ์ Phyllanthaceae
ไม้ต้น สูงได้ถึง 20 ม. หูใบรูปสามเหลี่ยมขนาดเล็ก ใบเรียงสลับระนำบเดียว
รูปแถบ ยำวได้ถึง 2 ซม. ปลำยมน โคนเว้ำตื้น เบี้ยว ก้านใบยาว 0.2-0.8 มม.
ช่อดอกออกเป็นกระจุกตำมซอกใบช่วงโคนกิ่ง ไม่มีกลีบดอก ดอกเพศผู้ก้านดอกยาว
1.5-3 มม. กลีบเลี้ยง 6 กลีบ รูปไข่แกมรูปขอบขนาน ยาว 1.2-2 มม. จำนฐำนดอก
เป็นต่อมรูปกระบอง 6 ต่อม เกสรเพศผู้ 3 อัน เชื่อมติดกันที่โคน ดอกเพศเมียก้าน
สั้นกว่าในดอกเพศผู้ กลีบเลี้ยงยาวกว่าเล็กน้อย จำนฐำนดอกเป็นวงมีสัน รังไข่เกลี้ยง
ก้านเกสรเพศเมียยาว 1-1.5 ม. ยอดเกสรแยก 2 แฉก ผลรูปกลม เส้นผ่านศูนย์กลาง มะขำมป้อมดง: แผ่นใบด้านล่างมีนวล โคนเพศผู้ออกตามกิ่งเป็นช่อกระจุกแน่น ใบเรียงตรงข้าม เมล็ดมีเยื่อหุ้มจนมิด
2-3 ซม. เมล็ดขนาดไม่เท่ากัน ยาว 4-6 มม. (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ ผักหวานดง, สกุล) สุกสีแดงฉ�่าน�้า (ภาพโคนเพศผู้: เลย - MP; ภาพเมล็ด: เลย - PK)

333

59-02-089_293-398_Ency new1-3_J-Coated.indd 333 3/1/16 6:05 PM