Page 360 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

มะแฟน
สารานุกรมพืชในประเทศไทย

มะไฟ, สกุล
Baccaurea Lour.
วงศ์ Phyllanthaceae
ไม้พุ่มหรือไม้ต้น แยกเพศต่ำงต้น หูใบรูปสามเหลี่ยมขนาดเล็ก ร่วงเร็ว ใบ
เรียงเวียนหนำแน่นช่วงปลำยกิ่ง ปลำยก้ำนใบพองหนำ เส้นแขนงใบย่อยแบบ
ขั้นบันได ช่อดอกแบบช่อกระจุกแยกแขนงคล้ำยช่อกระจะ ออกตามซอกใบ กิ่ง
หรือล�าต้น ดอกเพศผู้ออกเป็นกระจุกประมาณ 3 ดอก ดอกเพศเมียกระจุกละ
1-3 ดอก กลีบเลี้ยงส่วนมากมี 3-6 กลีบ ไม่มีกลีบดอกและจำนฐำนดอก เกสรเพศผู้
มะเฟือง: ใบประกอบมีใบย่อย 5-6 คู่ ช่อดอกออกตามกิ่ง มีข้อที่ใต้ดอก กลีบดอกเชื่อมติดกันเหนือก้านกลีบ สั้นกว่ำกลีบเลี้ยง เป็นหมันในดอกเพศเมียหรือเป็นต่อมคล้ายจานฐานดอก รังไข่
(ภาพ: cultivated - RP)
2-4 ช่อง แต่ละช่องมีออวุล 2 เม็ด ลดรูปในดอกเพศผู้ ก้านเกสรเพศเมีย 2-4 อัน
ยอดเกสรเรียบหรือจัก 2 พู หรือแยกจรดโคน ผลสด เมล็ดมีเยื่อหุ้ม
สกุล Baccaurea เดิมอยู่ภ�ยใต้วงศ์ Euphorbiaceae ปัจจุบันอยู่วงศ์ย่อย Anti-
desmatoideae มีประม�ณ 50 ชนิด พบในเอเชียเขตร้อนและหมู่เก�ะแปซิฟิก
ในไทยมี 13 ชนิด ส่วนใหญ่พบท�งภ�คใต้ ชื่อสกุลม�จ�กภ�ษ�ละติน “baca”
หรือ “bacca” ผลสด และ “aureus” สีเหลืองทอง ต�มลักษณะของผลบ�งชนิด

มะไฟ
Baccaurea ramiflora Lour.
ตะลิงปลิง: ใบประกอบมีใบย่อยจ�านวนมาก ช่อดอกออกตามล�าต้น เกสรเพศเมีย 5 อัน ผลไม่เป็นครีบ
(ภาพ: cultivated; ภาพซ้าย - RP, ภาพขวา - MP) ไม้ต้น สูงได้ถึง 15 ม. ใบรูปรีถึงรูปใบหอก หรือแกมรูปไข่กลับ ยาว 7-25 ซม.
ปลายแหลมยาว โคนรูปลิ่ม เส้นแขนงใบข้างละ 4-9 เส้น ก้านใบยาว 1-6 ซม. ช่อดอก
มะแฟน ออกเป็นกระจุกหลายช่อ ยาว 8-15 ซม. ช่อดอกเพศเมียยาวไม่เกิน 10 ซม. ดอกสีเหลือง
Protium serratum (Wall. ex Colebr.) Engl. ใบประดับยำว 3-4.5 มม. ไม่มีใบประดับย่อย ดอกเพศผู้ก้านดอกยาว 1-2.5 มม.
วงศ์ Burseraceae กลีบเลี้ยง ยาว 1-2.5 มม. ดอกเพศเมียก้านดอกและกลีบเลี้ยงยาวกว่าเล็กน้อย
ชื่อพ้อง Bursera serrata Wall. ex Colebr. เกสรเพศผู้ 5-8 อัน ไร้ก้านเกสรเพศเมีย ยอดเกสรยาวประมาณ 0.5 มม. เรียบ
ไม้ต้น สูงได้ถึง 30 ม. แยกเพศต่ำงต้น มีน�้ำยำงใส เปลือกชั้นในหนำเป็นชั้น ผลกลมหรือรูปไข่ ปลายมีติ่งแหลม เส้นผ่านศูนย์กลาง 2-2.8 ซม. สุกสีเหลือง
เมล็ดยาว 1-1.5 ซม. เยื่อหุ้มสีขำวหรืออมเหลือง
มีขนสั้นนุ่มตามกิ่งอ่อน แผ่นใบด้านล่าง ก้านใบ ช่อดอก ก้านดอก ใบประดับ กลีบเลี้ยง
และกลีบดอกด้านนอก หรือเกลี้ยง ไม่มีหูใบ ใบประกอบปลายคี่ ใบย่อยมี 2-4 คู่ พบที่อินเดียรวมหมู่เกาะนิโคบาร์ ภูฏาน จีนตอนใต้ พม่า ภูมิภาคอินโดจีน
ก้านใบประกอบยาว 5-7 ซม. ใบย่อยรูปไข่หรือแกมรูปขอบขนาน ยาว 3-15 ซม. คาบสมุทรมลายู ในไทยพบทุกภาค ขึ้นตามป่าดิบชื้น ป่าดิบแล้ง และป่าดิบเขา
ปลายแหลมยาว โคนเบี้ยว ขอบจักฟันเลื่อยหรือเรียบ ก้านใบสั้น ใบย่อยใบปลาย ความสูงถึงประมาณ 1700 เมตร ปลูกเป็นไม้ผล มีหลายพันธุ์ เปลือกและเนื้อไม้
ยาวได้ถึง 4 ซม. ช่อดอกแบบช่อแยกแขนง ยาวได้ถึง 15 ซม. ใบประดับขนาดเล็ก มีสรรพคุณต้านอนุมูลอิสระ
ร่วงเร็ว ดอกสีครีม ก้านดอกยาว 1-2 มม. ขยายในผล กลีบเลี้ยง 5 กลีบ รูปสามเหลี่ยม
ขนาดเล็ก กลีบดอก 5 กลีบ รูปรีหรือรูปขอบขนาน ยาว 2-3 มม. เกสรเพศผู้ 10 อัน มะไฟก�
ติดด้ำนนอกจำนฐำนดอก ก้านชูอับเรณูสั้น เป็นหมันในดอกเพศเมีย จำนฐำนดอก Baccaurea parviflora (Müll. Arg.) Müll. Arg.
เป็นวง จักมน รังไข่มีขนสั้นนุ่ม มี 3-5 ช่อง ลดรูปในดอกเพศผู้ ก้านเกสรเพศเมียสั้น ชื่อพ้อง Pierardia parviflora Müll. Arg.
ยอดเกสรจัก 5 พู ผลผนังชั้นในแข็ง จักเป็นพู เส้นผ่านศูนย์กลาง 1-2.5 ซม. ผนังหนา
ส่วนมำกมี 1-3 ไพรีน ขนาด 0.5-1 ซม. ใบเลี้ยงรูปฝ่ามือ ไม้พุ่มหรือไม้ต้น สูงได้ถึง 15 ม. ใบรูปรี รูปขอบขนาน หรือแกมรูปไข่กลับ ยาว
5-23 ซม. ปลายแหลมยาว โคนรูปลิ่มหรือเรียวสอบ เส้นแขนงใบข้างละ 5-10 เส้น
พบที่อินเดีย ภูฏาน พม่า จีนตอนใต้ ภูมิภาคอินโดจีน ในไทยพบทุกภาค ขึ้นตาม ก้านใบยาว 0.5-5.5 ซม. ช่อดอกออกเป็นกระจุกหลำยช่อที่โคนต้น ยาวได้ถึง
ป่าเต็งรัง ป่าดิบแล้ง และป่าดิบชื้น ความสูงถึงประมาณ 1500 เมตร ผลรสเปรี้ยว 30 ซม. ใบประดับและใบประดับย่อยขนำดเล็ก ดอกสีขำว อมเหลือง หรือแดง
บ�ารุงธาตุ ช่วยให้เจริญอาหาร ก้านดอกส่วนมากยาวได้ถึง 6 มม. ดอกเพศผู้กลีบเลี้ยงยาว 0.5-3 มม. ดอกเพศเมีย
แคบและยาวกว่าเล็กน้อย เกสรเพศผู้ 5-7 อัน เกสรเพศเมียไร้ก้านหรือยาวได้ถึง
สกุล Protium Burm. f. มีประม�ณ 85 ชนิด ส่วนใหญ่พบในอเมริก�เขตร้อน ใน
ไทยมีชนิดเดียว ชื่อสกุลอ�จม�จ�กภ�ษ�ชว�ที่ใช้เรียกพืชสกุลนี้ 2 มม. ยอดเกสรยาวได้ถึง 1.5 มม. จัก 2 พู ผลรูปกระสวย เส้นผ่านศูนย์กลาง
1-1.5 ซม. ยาว 1.5-3 ซม. มีสันตามยาว 4-6 สัน สีน�้ำตำลแดง เปลี่ยนเป็นสีม่วง
เอกส�รอ้�งอิง เมล็ดยาว 1-1.5 ซม. เยื่อหุ้มสีแดงหรือม่วง
Peng, H. and M. Thulin. (2008). Burseraceae. In Flora of China Vol. 11: 106.
Pooma, R. (1999). A preliminary account of Burseraceae in Thailand. Thai Forest พบที่อินเดีย คาบสมุทรมลายู สุมาตรา และบอร์เนียว ในไทยพบกระจายห่าง ๆ
Bulletin (Botany) 27: 56. ทางภาคตะวันตกเฉียงใต้ และภาคใต้ ขึ้นตามป่าดิบชื้น ความสูงถึงประมาณ 1250 เมตร

มะไฟลิง
Baccaurea racemosa (Reinw. ex Blume) Müll. Arg.
ชื่อพ้อง Coccomelia racemosa Reinw. ex Blume
ไม้ต้น สูงได้ถึง 20 ม. ใบรูปรี รูปขอบขนาน แกมรูปไข่หรือรูปไข่กลับ ยาว 5-22 ซม.
ปลายแหลมยาว โคนรูปลิ่ม เส้นแขนงใบข้างละ 4-10 เส้น ก้านใบยาว 1.2-7.5 ซม.
ช่อดอกออกเป็นกระจุก 1-5 ช่อ ตามล�าต้นหรือใต้ใบ ช่อเพศผู้ยำวได้ถึง 10 ซม.
ช่อเพศเมียยาวได้ถึง 30 ซม. ใบประดับและใบประดับย่อยขนำดเล็ก ดอกสีเหลือง
อมเขียว ก้านดอกยาวได้ถึง 7 มม. กลีบเลี้ยงยาว 1-6 มม. ในดอกเพศเมียก้านดอก
มะแฟน: ใบประกอบ ปลายแหลมยาว โคนเบี้ยว ช่อดอกแบบช่อแยกแขนง ผลจักเป็นพู (ภาพดอก: จันทบุรี - SR; และกลีบเลี้ยงยาวกว่าในดอกเพศผู้ เกสรเพศผู้ 5-7 อัน เกสรเพศเมียยาวประมาณ
ภาพผล: เชียงใหม่ - SSi)

340

59-02-089_293-398_Ency new1-3_J-Coated.indd 340 3/1/16 6:06 PM