Page 364 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

มะลิ

เอกส�รอ้�งอิง สารานุกรมพืชในประเทศไทย มะลิช้�ง
Lu, L. and M. Olson. (2001). Moringaceae. In Flora of China Vol. 8: 196.
Staples, G.W. and D.R. Herbst. (2005). A tropical garden flora. Bishop Museum Jasminum cordatum Ridl.
Press, Honolulu, Hawai`i. ไม้เถาหรือไม้พุ่มทอดเลื้อย กิ่งอ่อนมีขนละเอียด ใบรูปไข่ถึงรูปใบหอก ยาว
1.3-5.5 ซม. ปลายเรียวแคบ มน หรือแหลมสั้น ๆ ปลายมีติ่ง โคนกลมหรือเว้าตื้น
เส้นโคนใบข้ำงละ 1-2 เส้น โค้งเป็นเส้นขอบใน เส้นแขนงใบไม่ชัดเจน ก้านใบยาว
ประมาณ 5 มม. มีขนละเอียด ช่อดอกมีดอกเดียว ใบประดับ 1 คู่ เป็นติ่งแหลมอ่อน ๆ
ยำวประมำณ 1 มม. ก้านดอกยาว 1-2 มม. กลีบเลี้ยงรูปลิ่มแคบ ยาว 2-5 มม.
มีขนละเอียดประปราย หลอดกลีบดอกยาว 1.7-3 ซม. กลีบดอก 6-8 กลีบ รูปรีหรือ
รูปขอบขนาน ยาว 0.9-1.7 ซม. ผลรูปรีเกือบกลม
พบที่คาบสมุทรมลายู และภาคใต้ของไทยที่สุราษฎร์ธานี ภูเก็ต พังงา สงขลา
ขึ้นตามเขาหินปูนในป่าดิบชื้น ความสูง 100-250 เมตร

มะรุม: ใบประกอบ 3 ชั้น ดอกคล้ายรูปดอกถั่ว กลีบดอกกลีบหลังตั้งขึ้น 4 กลีบพับงอกลับ (ภาพ: cultivated - RP) มะลิดอย
มะลิ, สกุล Jasminum dispermum Wall. subsp. forrestianum (Kobuski) P. S. Green
Jasminum L. ไม้เถา เกลี้ยง ใบเดี่ยวหรือใบประกอบมี 3 ใบย่อย ใบย่อยใบปลายรูปขอบขนาน
วงศ์ Oleaceae แกมรูปไข่ ยาว 7-13 ซม. ใบข้างขนาดเล็ก ยาว 3-6.5 ซม. ปลำยเรียวแหลมยำว
โคนกลม ตัด หรือเว้ำตื้น ก้านใบยาว 1-2 ซม. เส้นโคนใบข้ำงละ 2 เส้น เส้นแขนงใบ
ไม้เถา ไม้พุ่ม หรือรอเลื้อย ใบเดี่ยวหรือใบประกอบ เรียงตรงข้ำม ก้ำนใบย่อย ข้างละ 3-4 เส้น มีตุ่มใบเป็นขน ช่อดอกออกที่ปลายกิ่งหรือซอกใบ ก้านช่อสั้นกว่าใบ
มักมีข้อ ช่อดอกส่วนมากแบบช่อกระจุกแยกแขนง กลีบเลี้ยงส่วนมากรูปถ้วย มี ใบประดับขนาดเล็ก ก้านดอกยาว 3-7 มม. หลอดกลีบเลี้ยงยาวประมาณ 2 มม.
5-9 กลีบ ติดทน ดอกส่วนมากรูปดอกเข็มสีขาว มี 5 หรือหลายกลีบ เรียงซ้อนเหลื่อม กลีบรูปสำมเหลี่ยม ยำว 0.6-0.8 มม. หลอดกลีบดอกสีชมพู ยาว 0.7-1 ซม.
ในตำดอก เกสรเพศผู้ 2 อัน ติดภายในหลอดกลีบดอก ก้านชูอับเรณูสั้น แกนอับเรณู กลีบดอก 5 กลีบ รูปไข่ กว้างประมาณ 5 มม. ยาว 5-6 มม. อับเรณูยาวประมาณ
มีรยางค์สั้น ๆ รังไข่เหนือวงกลีบ มี 2 ช่อง แต่ละช่องมีออวุล 2 หรือหลายเม็ด 4 มม. ผลรูปรีกว้าง จักเป็นพู ยาวประมาณ 8 มม.
ก้านเกสรเพศเมียรูปเส้นด้าย ยอดเกสรเป็นตุ่มหรือจัก 2 พู ผลสดติดเป็นคู่หรือ
ฝ่อเหลือผลเดียว สุกสีด�าหรือม่วงอมด�า มีหนึ่งหรือหลายเมล็ด พบที่อินเดีย เนปาล จีนตอนใต้ พม่า และภาคเหนือของไทยที่ดอยอินทนนท์
ขึ้นตามป่าดิบเขา ความสูง 1900-2500 เมตร ดอกมีกลิ่นหอม ส่วน subsp.
สกุล Jasminum มีประม�ณ 200 ชนิด ส่วนม�กพบในเอเชียและแอฟริก�เขตร้อน dispermum มีใบย่อย 3-7 ใบ ใบย่อยขนาดเล็ก พบที่อินเดีย ภูฏาน และเนปาล
พบน้อยในเขตอบอุ่น ในไทยเป็นพืชพื้นเมืองประม�ณ 32 ชนิด และเป็นไม้ต่�งถิ่น เอกส�รอ้�งอิง
กว่� 10 ชนิด ชื่อสกุลม�จ�กภ�ษ�อ�หรับ “yasmin” ที่ใช้เรียกมะลิ Chang, M.C., L.C. Chiu, Z. Wei and P.S. Green. (1996). Oleaceae. In Flora of
China Vol. 15: 318.
Green, P.S. (2000). Oleaceae. In Flora of Thailand Vol. 7(2): 306-340.
มะลิ
Jasminum sambac (L.) Aiton
ชื่อพ้อง Nyctanthes sambac L.
ไม้พุ่มรอเลื้อย สูงได้ถึง 3 ม. กิ่งมีขนประปราย ใบเดี่ยว รูปรีหรือรูปไข่กลับกว้ำง
เกือบกลม ยาว 4-12.5 ซม. แผ่นใบด้านล่างมีขนตามเส้นแขนงใบ ก้านใบยาว
2-6 มม. มีขนสั้นนุ่ม โคนและปลายแหลม เส้นแขนงใบข้างละ 4-6 เส้น เส้นโคนใบ
ไม่ชัดเจน ช่อดอกออกสั้น ๆ ที่ปลายกิ่ง มี 1-5 ดอก ใบประดับรูปลิ่มแคบ ยาว
4-8 มม. ก้านดอกยาว 0.3-2 ซม. กลีบเลี้ยง 8-9 กลีบ รูปแถบ ยาว 5-7 มม. มะลิ: ใบรูปรีหรือรูปไข่กลับกว้าง กลีบเลี้ยง 8-9 กลีบ รูปแถบ กลีบดอกเป็นสองเท่าของกลีบเลี้ยง หรือกลีบดอกซ้อน
หลอดกลีบดอกสั้น กลีบดอกมีได้ถึง 16 กลีบ รูปรีหรือเกือบกลม ยาว 5-9 มม. (ภาพ: cultivated - RP)
ผลรูปกลม เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 1 ซม. สุกสีม่วงด�า
เข้าใจว่ามีถิ่นก�าเนิดในอินเดีย เป็นไม้ประดับทั่วไปในเขตร้อน ดอกมีกลิ่นหอมแรง
ซึ่งอาจเป็นที่มาของชื่อสามัญ Arabian jasmine มีหลากสายพันธุ์ ทั้งดอกซ้อน
ดอกเรียงเป็นชั้นหลายแบบ หรือรูปคล้ายมงกุฏ ส่วนใหญ่ไม่ติดผล เป็นสัญลักษณ์
ของวันแม่แห่งชาติของไทย และเป็นดอกไม้ประจ�าชาติของฟิลิปปินส์

มะลิเขี้ยวงู มะลิเขี้ยวงู: ช่อแบบช่อกระจุกแยกแขนง หลอดกลีบเลี้ยงสั้น กลีบรูปแถบยาวเท่า ๆ หลอดกลีบ พับงอกลับ กลีบดอก
Jasminum decussatum Wall. & G. Don 7-8 กลีบ (ภาพ: กาญจนบุรี - SSi ); มะลิช้ำง: เส้นโคนใบข้างละ 1-2 เส้น เส้นแขนงใบไม่ชัดเจน ช่อดอกมีดอกเดียว
กลีบดอก 6-8 กลีบ (ภาพ: เขาลังตัง พังงา - NP)
ไม้เถา มีขนสั้นนุ่มหรือขนยำวตำมกิ่งอ่อน แผ่นใบด้ำนล่ำง ก้ำนใบ ช่อดอก และ
กลีบเลี้ยง ใบรูปไข่หรือแกมรูปขอบขนาน ยาว 5-11 ซม. ปลายแหลมหรือแหลมยาว
โคนรูปลิ่มกว้างหรือกลม ก้านใบยาว 0.6-1.6 ซม. เส้นแขนงใบข้างละ 3-4 เส้น
ช่อดอกออกสั้น ๆ ที่ปลายกิ่งหรือกิ่งข้าง ดอกจ�านวนมาก ใบประดับรูปแถบ ยาว
ได้ถึง 1 ซม. ก้านดอกไร้ก้านหรือยาวได้ถึง 3 มม. หลอดกลีบเลี้ยงยาว 1-1.5 มม.
กลีบรูปแถบ ยำว 1-2 มม. พับงอ หลอดกลีบดอกยาว 0.4-1 ซม. กลีบดอก 7-8 กลีบ
รูปใบหอก ยาว 7-9 ผลรูปรีกว้าง ยาวประมาณ 1 ซม.
พบที่พม่า คาบสมุทรมลายู สุมาตรา ในไทยพบทางภาคเหนือที่แม่ฮ่องสอน
ภาคกลางที่สระบุรี และกระจายทั่วไปทางภาคตะวันตกเฉียงใต้ และภาคใต้ ขึ้นตาม
ชายป่าหรือป่าโปร่ง ความสูงถึงประมาณ 700 เมตร มะลิดอย: ใบเดี่ยวหรือมี 3 ใบย่อย ช่อดอกสั้นกว่าใบ กลีบเลี้ยงสั้นมาก หลอดกลีบดอกสีชมพู กลีบดอก 5 กลีบ
ผลจักเป็นพู (ภาพ: ดอยอินทนนท์ เชียงใหม่ - SSi)

344

59-02-089_293-398_Ency new1-3_J-Coated.indd 344 3/1/16 6:08 PM