Page 365 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

มะลิดิน เอกส�รอ้�งอิง สารานุกรมพืชในประเทศไทย มะหวด
Geophila repens (L.) I. M. Johnst. Middleton, D.J. (1999). Apocynaceae (Sindechites). In Flora of Thailand Vol. 7(1):
133-135.
วงศ์ Rubiaceae Middleton D.J. and T. Livshultz. (2012). Streptoechites gen.nov., a new genus
ชื่อพ้อง Rondeletia repens L. of Asian Apocynaceae. Adansonia, sér. 3, 34(2): 365-375.
ไม้ล้มลุกทอดเลื้อยไปตำมพื้นดิน มีรำกตำมข้อ อาจสูงได้ถึง 15 ซม. ล�าต้นมีขน
หูใบรูปสามเหลี่ยมขนาดเล็ก ติดทน ใบเรียงตรงข้าม รูปไข่เกือบกลม เส้นผ่านศูนย์กลาง
1-3 ซม. ปลายมน กลม โคนรูปหัวใจ เส้นโคนใบข้ำงละ 2-3 เส้น ก้านใบยาว 1-5 ซม.
มีขน ช่อดอกแบบช่อกระจุกแน่น ออกตามยอด มี 1-3 ดอก ก้านช่อยาว 1-4 ซม.
ใบประดับรูปเส้นด้าย ยาว 1.5-3 มม. กลีบเลี้ยง 4 กลีบ ติดทน หลอดกลีบยาว
1.5-3 มม. กลีบรูปใบหอก ยาว 2-3 มม. ขอบมีขนครุย ดอกรูปแตร สีขาว มี 4 กลีบ
หลอดกลีบดอกยาวประมาณ 8 มม. ด้ำนในมีขน กลีบรูปใบหอก ยาว 3-4 มม.
เกสรเพศผู้ 4 อัน ติดภายในหลอดกลีบดอก อับเรณูติดด้านหลัง รังไข่ใต้วงกลีบ
มี 2 ช่อง แต่ละช่องมีออวุล 1 เม็ด ยอดเกสรเพศเมียจัก 2 พู ผลสด สุกสีแดงส้ม
มะลิวัลย์เขำ: ช่อดอกแบบช่อกระจุก ดอกรูปดอกเข็ม คอหลอดกลีบดอกมีขนสั้นนุ่ม ผลเป็นฝักคู่ ก้านผลบิดเล็กน้อย
เส้นผ่านศูนย์กลาง 4-6 มม. มี 2 ไพรีน ผิวย่นด้ำนล่ำง (ภาพ: แก่งกระจาน เพชรบุรีี - PK)
พบที่อเมริกาเขตร้อน แอฟริกา มาดากัสการ์ เอเชีย ขึ้นตามป่าดิบชื้น ป่าดิบแล้ง
และป่าดิบเขา ความสูง 100-1200 เมตร น�้าคั้นจากใบใช้หยอดตาแก้อักเสบ มะหวด, สกุล
Lepisanthes Blume
สกุล Geophila D. Don มีประม�ณ 30 ชนิด พบในอเมริก�เขตร้อน แอฟริก� วงศ์ Sapindaceae
ม�ด�กัสก�ร์ และเอเชีย ในไทยมีชนิดเดียว ชื่อสกุลม�จ�กภ�ษ�กรีก “gea”
พื้นดิน และ “philos” รักหรือชอบ หม�ยถึงพืชที่ขึ้นติดดิน ไม้พุ่มหรือไม้ต้น แยกเพศร่วมต้น ใบประกอบชั้นเดียวปลายคี่หรือปลายคู่
หรือมีใบย่อยใบเดียว บางครั้งมีหูใบเทียม โคนเบี้ยว ขอบใบเรียบ ช่อดอกแบบ
เอกส�รอ้�งอิง ช่อกระจุกแยกแขนง ออกตำมซอกใบ ปลำยกิ่ง หรือล�ำต้น ใบประดับขนาดเล็ก
Chen, T. and C.M. Taylor. (2011). Rubiaceae (Geophila). In Flora of China Vol. กลีบเลี้ยง 4-5 กลีบ เรียงซ้อนเหลื่อม กลีบวงนอก 2 กลีบขนาดเล็กกว่ากลีบวงใน
19: 144. กลีบดอก 4-5 กลีบ มีก้านกลีบสั้น ๆ ปลำยมีสันเกล็ด 1-2 อัน จำนฐำนดอกจัก
เป็นพู เกสรเพศผู้ 4-18 อัน แต่ส่วนมำกมี 8 อัน รังไข่มี 2-3 ช่อง แต่ละช่องมี
ออวุลเม็ดเดียว ผลผนังชั้นในแข็ง แห้งไม่แตก บางครั้งจักเป็นพู เมล็ดไม่มีเยื่อหุ้ม
สกุล Lepisanthes มีประม�ณ 24 ชนิด พบในแอฟริก� ม�ด�กัสก�ร์ เอเชีย
และออสเตรเลีย ในไทยมี 4 ชนิด ชื่อสกุลม�จ�กภ�ษ�กรีก “lepis” เกล็ด และ
“anthos” ดอก ต�มลักษณะสันเกล็ดที่ปล�ยกลีบดอก

มะหวด
Lepisanthes rubiginosa (Roxb.) Leenh.
มะลิดิน: โคนใบรูปหัวใจ เส้นโคนใบข้างละ 2-3 เส้น ปากหลอดกลีบดอกมีขน ผลสุกสีแดงส้ม กลีบเลี้ยงติดทน ชื่อพ้อง Sapindus rubiginosus Roxb.
(ภาพดอก: แก่งกระจาน เพชรบุรี - PK; ภาพผล: ขุนพะวอ ตาก - RP)
ไม้พุ่มหรือไม้ต้น สูงได้ถึง 15 ม. มีขนยาวหนาแน่นตามกิ่ง แผ่นใบด้านล่าง
มะลิวัลย์เข� ช่อดอก ใบประดับ และกลีบเลี้ยง ใบประกอบปลายคู่ เรียงเวียน ใบย่อยส่วนมำก
Streptoechites chinensis (Merr.) D. J. Middleton & Livsh. มี 2-6 คู่ รูปไข่ รูปไข่กลับ หรือแกมรูปขอบขนาน ยาวได้ถึง 30 ซม. ก้านใบสั้น ช่อดอก
วงศ์ Apocynaceae ยาวได้ถึง 50 ซม. ก้านดอกสั้น กลีบเลี้ยงรูปไข่กว้างเกือบกลม ยาว 1-2.5 มม.
ดอกสีขำวอมเหลือง กลีบดอกรูปไข่กลับ ยาว 2-5 มม. เกล็ดที่ปลำยกลีบมีขนเครำ
ชื่อพ้อง Epigynum chinense Merr., Sindechites chinensis (Merr.) Markgr. & Tsiang
ก้านชูอับเรณูยาว 1.5-5 มม. มีขนยาว รังไข่มี 3 ช่อง ผลจัก 3 พู รูปรีแคบ ยาว
ไม้เถา น�้ายางขาว ใบเรียงตรงข้ำม รูปไข่หรือแกมรูปขอบขนาน ยาว 2.4-7.7 ซม. 0.8-1.3 ซม. ไร้ก้าน สีเขียว เปลี่ยนเป็นสีส้มหรือแดง สุกสีม่วงหรือด�า เมล็ดยาวประมาณ
ปลายแหลมยาว โคนกลม แผ่นใบด้านล่างมีขนประปรายตามเส้นกลางใบ เส้นแขนงใบ 1 ซม. ขั้วเมล็ดขนาดเล็ก
ข้างละ 3-4 เส้น เส้นใบไม่ชัดเจน ก้านใบยาว 2-3.5 มม. ช่อดอกแบบช่อกระจุก พบที่อินเดีย พม่า จีนตอนใต้ ไห่หนาน ภูมิภาคอินโดจีนและมาเลเซีย ฟิลิปปินส์
ยาว 2.5-5 ซม. ก้านช่อยาว 0.8-2.5 ซม. ก้านดอกยาว 5-8 มม. กลีบเลี้ยง 5 กลีบ นิวกินี และออสเตรเลีย ในไทยพบทุกภาค กระจายหนาแน่น ราก ใบ และผล มี
แยกเกือบจรดโคน รูปไข่ ยาว 1.5-2 มม. ขอบมีขนครุย มีแผ่นเกล็ดที่โคนใกล้ขอบ สรรพคุณแก้ไข้ ผลสุกรสหวาน เป็นยาสมาน ใบอ่อนเป็นผักสด
ด้ำนใน ดอกรูปดอกเข็ม สีขำว กลีบเรียงซ้อนทับด้ำนขวำในตำดอก หลอดกลีบดอก
ยาว 0.9-1.5 ซม. ด้านนอกช่วงบนมีขนละเอียด คอดอกมีขนสั้นนุ่ม มี 5 กลีบ เอกส�รอ้�งอิง
ยาว 2-3.5 มม. ด้านนอกมีขนสั้นนุ่ม เกสรเพศผู้ 5 อัน ติดประมำณกึ่งกลำง van Welzen, P.C. (1999). Sapindaceae. In Flora of Thailand Vol. 7(1): 213-214.
หลอดกลีบดอก ไม่ยื่นพ้นปากหลอดกลีบ ปลำยอับเรณูมีกระจุกขน จำนฐำนดอก Xia, N. and P.A. Gadek. (2007). Sapindaceae. In Flora of China Vol. 12: 12-13.
จัก 2 พู มี 2 คาร์เพล ปลายเชื่อมติดกันจรดก้านเกสรเพศเมีย ยาว 5-7 มม. ผลเป็น
ฝักคู่ รูปแถบ ยาว 9-17 ซม. ก้ำนผลบิดเล็กน้อย เมล็ดจ�านวนมากรูปแถบ ยาว
ประมาณ 1.5 ซม. ปลายมีขนกระจุก ยาว 2.5-3.5 ซม.
พบที่ไห่หนาน เวียดนาม และภาคตะวันตกเฉียงใต้ของไทยที่แก่งกระจาน
จังหวัดเพชรบุรี ขึ้นตามป่าดิบแล้ง ความสูงประมาณ 500 เมตร

สกุล Streptoechites D. J. Middleton & Livsh. แยกจ�กสกุล Sindechites
ต�มลักษณะก�รติดของเกสรเพศผู้ ปล�ยอับเรณูมีขนกระจุก และก้�นผลบิด
เป็นเกลียวเล็กน้อย เป็นสกุลที่มีชนิดเดียว ชื่อสกุลม�จ�กลักษณะที่คล้�ยกับ
สกุล Echites และก้�นผลบิดเป็นเกลียว (strepto) มะหวด: มีขนยาวหนาแน่นกระจาย ใบประกอบปลายคู่ ดอกสีขาวอมเหลือง ผลจัก 3 พู ไร้ก้าน (ภาพ: พิจิตร - MP)

345

59-02-089_293-398_Ency new1-3_J-Coated.indd 345 3/1/16 6:08 PM