Page 369 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

สารานุกรมพืชในประเทศไทย

มือพระน�ร�ยณ์ข�ว มือพระฤๅษี
Schefflera hypoleucoides Harms
ไม้พุ่มหรือไม้ต้น สูงได้ถึง 15 ม. กิ่งอ่อนมีขนสั้นนุ่ม หูใบรูปรี ยาวประมาณ 1 ซม.
ก้านใบยาวได้ถึง 65 ซม. ใบย่อยมี 5-9 ใบ รูปรี รูปขอบขนาน หรือแกมรูปไข่ บำงครั้ง
จัก 3-7 พู ยาว 14-30 ซม. ปลายแหลมยาว โคนมนหรือกลม ขอบจักซี่ฟันช่วงปลำย
แผ่นใบด้ำนล่ำงมีขนและขนรูปดำวประปรำย มีนวล ก้านใบย่อยยาวได้ถึง 12 ซม.
ช่อดอกยาว 22-35 ซม. โคนมีใบประดับเป็นกระจุก ยาว 1-2 ซม. ช่อแยกแขนง
ช่วงโคนยาว 7-17 ซม. ช่วงปลายสั้นลงได้ถึง 2 ซม. มีช่อซี่ร่มประมาณ 25 ช่อ
มำลัยทอง: ช่อดอกแบบช่อกระจะ แยกแขนง ออกตามซอกใบหรือปลายกิ่ง ช่อย่อยเรียงตรงข้ามสลับตั้งฉากห่างกัน แต่ละช่อมี 15-40 ดอก ใบประดับย่อยขนาดเล็ก ก้านดอกยาว 5-8 มม. ขยายในผล
ใบประดับคล้ายใบสีเหลืองอมเขียว กลีบดอกรูปปากเปิด (ภาพ: cultivated - RP) ได้ถึง 1.5 ซม. กลีบดอก 5 กลีบ แยกกัน รูปสามเหลี่ยม ยาวประมาณ 2.5 มม.
มือพระน�ร�ยณ์, สกุล ด้านนอกมีขนรูปดาวประปราย ก้ำนเกสรเพศเมีย 5 อัน ยำวประมำณ 2 มม.
ติดทน ผลเส้นผ่านศูนย์กลาง 4-5 มม. มีร่องตื้น ๆ
Schefflera J. R. Forst. & G. Forst.
พบที่จีนตอนใต้ และเวียดนาม ในไทยพบทางภาคเหนือที่เชียงใหม่ พิษณุโลก
วงศ์ Araliaceae และภาคตะวันออกเฉียงเหนือที่ภูหลวง จังหวัดเลย ขึ้นตามป่าดิบเขา ความสูง
ไม้ต้น ไม้พุ่ม ไม้เถา บางครั้งอิงอาศัย สมบูรณ์เพศหรือมีดอกเพศผู้ร่วมต้น 1400-2500 เมตร
ไม่มีหนาม หูใบอยู่ในซอก เชื่อมติดก้ำนใบ ใบประกอบรูปฝ่ำมือ เรียงเวียน ก้ำนใบย่อย
ส่วนมำกเป็นข้อ ช่อดอกแบบช่อกระจะหรือช่อแยกแขนง ช่อย่อยแบบช่อซี่ร่ม มือพระน�ร�ยณ์ใบวน
ออกตามปลายกิ่งหรือข้างกิ่ง กลีบเลี้ยงขอบเรียบหรือจักตื้น ๆ 5 แฉก กลีบดอกมี Schefflera poomae Esser & Jebb
5-11 กลีบ เรียงจรดกัน แยกหรือเชื่อมติดกัน เกสรเพศผู้ส่วนมากเท่าจ�านวนกลีบดอก
หรือมากกว่า จำนฐำนดอกหนำ รังไข่ส่วนมากมี 5-10 ช่อง ก้านเกสรเพศเมียแยก ไม้พุ่ม สูงได้ถึง 5 ม. หูใบรูปรี ยาว 1-1.3 ซม. ใบเรียงเวียนหนาแน่นที่ปลายกิ่ง
หรือเชื่อมติดกันหรือเป็นฐานก้านเกสรเพศเมีย ผลผนังชั้นในแข็ง ส่วนมากมี 5-10 เมล็ด ก้านใบยาว 4-20 ซม. ใบย่อยมี 6-10 ใบ รูปรีหรือรูปขอบขนาน ยาว 16-20 ซม.
ปลายมีติ่งแหลม โคนกลมหรือเว้าตื้น แผ่นใบด้ำนล่ำงมีขนสีน�้ำตำลอ่อนหนำแน่น
สกุล Schefflera มีม�กกว่� 1000 ชนิด พบทั่วไปในเขตร้อนและกึ่งเขตร้อน ก้านใบย่อยยาว 2.5-5 ซม. แกนช่อหนา สั้น ช่อแขนงย่อยแบบช่อกระจะ มี 8-9 ช่อ
ในไทยมีประม�ณ 20 ชนิด ข้อมูลด้�นชีวโมเลกุลในปัจจุบัน อ�จจำ�แนกย่อย ยาว 30-50 ซม. แต่ละช่อมีช่อซี่ร่ม 15-25 ช่อ ไร้ก้ำนหรือก้ำนยำว 1-3 มม. ช่อที่โคน
ออกเป็นหล�ยสกุล ซึ่งสกุล Schefflera ที่แท้จริงอ�จจะพบเฉพ�ะแถบหมู่เก�ะ ยาวได้ถึง 1 ซม. ช่อซี่ร่มมี 9-15 ดอก ก้านดอกยาว 2-6 มม. หลอดกลีบเลี้ยงยาว
แปซิฟิก ชื่อสกุลตั้งต�มนักพฤกษศ�สตร์ช�วโปแลนด์ Jakop Christoph Scheffler เท่า ๆ กลีบดอก ดอกสีขำว มี 6 กลีบ ยาวประมาณ 3 มม. ก้านชูอับเรณูยาวกว่า
(1698-1745) กลีบดอก ก้ำนเกสรเพศเมียเชื่อมติดกันประมำณ 1 มม. ยอดเกสร 6 อัน ผลรูปรี
ยาว 4-6 มม. มีร่องชัดเจน
มือพระน�ร�ยณ์ พืชถิ่นเดียวของไทย พบทางภาคเหนือที่ดอยหัวหมด จังหวัดตาก ขึ้นตามที่โล่ง
Schefflera elliptica (Blume) Harms บนเขาหินปูน ความสูง 850-1000 เมตร ค�าระบุชนิดตั้งตามดร.ราชันย์ ภู่มา
ชื่อพ้อง Sciodaphyllum ellipticum Blume
ไม้เถาหรืออิงอาศัย สูงได้ถึง 3 ม. หูใบยาว 5-6 มม. ใบย่อยมี 5-7 ใบ ก้านยาว มือพระฤาษี
4-18 ซม. ใบย่อยรูปรีหรือรูปขอบขนาน ยาว 8-17 ซม. ก้านใบย่อยยาว 1.5-7 ซม. Schefflera bengalensis Gamble
แกนกลางช่อดอกยาวได้ถึง 9 ซม. มีขนรูปดำวสั้นนุ่ม ใบประดับรูปสามเหลี่ยมมน ไม้ต้น รอเลื้อย หรืออิงอาศัย สูงได้ถึง 8 ม. ปลำยกิ่งมีช่องอำกำศขนำดใหญ่
ยาว 0.8-1.5 ซม. ช่อแยกแขนงยาว 5-18 ซม. ช่อซี่ร่มมี 5-13 ช่อ ก้านช่อยาว หูใบรูปกลม ยาวประมาณ 1 ซม. ก้านใบยาว 13-26 ซม. ใบย่อยมี 5-9 ใบ รูปรีหรือ
0.5-2.5 ซม. ใบประดับเรียวแคบ ยาวประมาณ 1 ซม. มี 7-16 ดอก ก้านดอกยาว รูปไข่กลับ ยาว 9-20 ซม. ปลายมีติ่งแหลม โคนมน แผ่นใบเกลี้ยง ก้านใบย่อยยาว
2-5 มม. ขยายในผล กลีบดอก 5 กลีบ รูปไข่ ยาว 1.5-2.5 มม. ก้านชูอับเรณูยาว 1.5-6.5 ซม. ช่อดอกออกที่ปลายกิ่ง ยาว 10-20 ซม. ใบประดับที่โคนรูปเกือบกลม
ประมาณ 3 มม. จำนฐำนดอกรูปกรวย รังไข่มี 5 ช่อง ยอดเกสรเพศเมีย 5 อัน ยาวประมาณ 1 ซม. ช่อแขนงย่อย มี 4-16 ช่อ ยาว 8-25 ซม. แต่ละช่อมีช่อซี่ร่ม
ไร้ก้ำน ติดทน ผลรูปไข่กว้าง ยาว 3.5-5 มม. สุกสีส้ม 15-32 ช่อ ก้านช่อยาว 2-8 มม. ช่อซี่ร่มมี 5-10 ดอก ก้านดอกยาว 1-2 มม.
พบที่อินเดีย จีนตอนใต้ และเวียดนาม ในไทยพบทุกภาค ขึ้นตามป่าดิบแล้ง หลอดกลีบเลี้ยงยาวประมาณ 1 มม. ดอกสีเขียวอมเหลือง มี 5 กลีบ รูปไข่ ยาว
ป่าดิบเขา และป่าดิบชื้นใกล้ชายฝั่งทะเล ความสูงถึงประมาณ 1100 เมตร ต้นและ 1.5-2 มม. ก้านชูอับเรณูยาวกว่ากลีบดอก ยอดเกสร 5 อัน ไร้ก้ำน ผลรูปรี ยาว
เปลือกรากเคี้ยวแก้อาการท้องไส้ปั่นป่วน เปลือก ราก กิ่ง ใบ และผล บดประคบ 3.5-5 มม. มีร่องชัดเจน
แก้บวม ปวดข้อ และกระดูกร้าว พบที่อินเดีย ภูฏาน บังกลาเทศ จีนตอนใต้ พม่า ภูมิภาคอินโดจีน ในไทยพบ
ทางภาคเหนือ และภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ขึ้นตามป่าดิบแล้ง ป่าดิบเขา และป่าสน
มือพระน�ร�ยณ์ขน ความสูง 850-1500 เมตร ส่วนต่าง ๆ มีกลิ่นหอม
Schefflera petelotii Merr.
เอกส�รอ้�งอิง
ไม้พุ่มอิงอาศัย สูงได้ถึง 5 ม. มีขนสั้นนุ่มหนำแน่นตำมกิ่งอ่อน หูใบ ก้ำนใบ Esser, H.-J. and M.H.P. Jebb. (2010). A new Schefflera and taxonomic notes
แผ่นใบอ่อนด้ำนล่ำง ช่อดอก ใบประดับ และดอก หูใบรูปสามเหลี่ยม ยาว on Araliaceae from Thailand. Thai Forest Bulletin (Botany) 38: 162-163.
1.5-2 ซม. ใบย่อยมี 5-6 ใบ ก้านใบยาว 10-23 ซม. ใบรูปไข่กลับหรือแกมรูปขอบขนาน Xiang, Q. and P.P. Lowry. (2007). Araliaceae. In Flora of China Vol. 13: 454,
458-459.
ยาว 12-26 ซม. ปลายแหลมยาว โคนกลม ขอบจักซี่ฟันช่วงปลำย ก้านใบย่อยยาว
1.5-7 ซม. ก้านช่อดอกยาว 3-6 ซม. ใบประดับขนำดเล็กจ�ำนวนมำก ช่อแยกแขนง
ยาว 6-19 ซม. มีช่อซี่ร่ม 7-18 ช่อ ก้านช่อยาว 0.5-2 ซม. มี 10-25 ดอก ติดเป็นผล
4-6 ผล ก้านดอกยาว 1-3 มม. กลีบดอก 5 กลีบ รูปสามเหลี่ยมมน ยาวประมาณ
1.5 มม. ยอดเกสรเพศผู้ 5 อัน ไร้ก้าน ติดทน ผลรูปรี ยาว 7-8 มม. สุกสีส้มเปลี่ยน
เป็นสีม่วงอมเทา
พบที่จีนตอนใต้ เวียดนาม ในไทยพบทางภาคเหนือที่เชียงราย ความสูงถึง
ประมาณ 1300 เมตร มือพระนำรำยณ์: ใบย่อยมี 5-7 ใบ เกลี้ยง ยอดเกสรเพศเมีย 5 อัน ไร้ก้าน ติดทน (ภาพ: อุ้มผาง ตาก - PK)

349

59-02-089_293-398_Ency new1-3_J-Coated.indd 349 3/1/16 6:09 PM