Page 368 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

มันปู
สารานุกรมพืชในประเทศไทย

พบที่จีนตอนใต้รวมไห่หนาน พม่า เวียดนาม คาบสมุทรมลายู และสุมาตรา
ในไทยพบทางภาคตะวันออกที่เขาใหญ่ จังหวัดนครราชสีมา ภาคตะวันออกเฉียงใต้
ภาคตะวันตกเฉียงใต้ และภาคใต้ ขึ้นตามป่าดิบแล้ง และป่าดิบชื้น ความสูงถึง
ประมาณ 900 เมตร เนื้อไม้ใช้ดองเหล้าบ�ารุงก�าลัง
สกุล Neuropeltis Wall. มี 12 ชนิด ส่วนใหญ่พบในแอฟริก� ในไทยมี 2 หรือ
3 ชนิด ชื่อสกุลม�จ�กภ�ษ�กรีก “neuron” เส้นใบหรือส�ยธนู และ “peltis” โล่
หม�ยถึงใบประดับที่เป็นแผ่นคล้�ยรูปโล่ มีเส้นใบ
เอกส�รอ้�งอิง
Staples, G. (2010). Convolvulaceae. In Flora of Thailand Vol. 10(3): 447-450.
Fang, Ruizheng and G. Staples. (1995). Convolvulaceae. In Flora of China Vol.
16: 277.

มันเสำ: ล�าต้นรูปสี่เหลี่ยม แต่ละเหลี่ยมเป็นปีกตามยาว มีหัวย่อย ผลมีปีก 3 ปีก หัวใต้ดินมีหลายรูปแบบ เนื้อเยื่อ
ชั้นผิวและ parenchyma สีแดงอมม่วง (ภาพซ้าย: cultivated, ภาพขวา: อุตรดิตถ์; - CT)
มันปู
Torenia flava Buch.-Ham. ex Benth.
วงศ์ Linderniaceae
ไม้ล้มลุก สูง 10-40 ซม. แตกกิ่งต�่า มีขนยาวประปรายตามล�าต้น แผ่นใบทั้ง
สองด้าน ก้านดอก ใบประดับ และกลีบเลี้ยง ใบรูปไข่หรือแกมรูปขอบขนาน ยาว
1.5-4.5 ซม. ปลายแหลม โคนมนหรือกลม ขอบจักฟันเลื่อย ไร้ก้านหรือมีก้าน
ยาวได้ถึง 1.5 ซม. ดอกออกเดี่ยว ๆ ตำมซอกใบ หรือออกเป็นคู่ห่ำง ๆ คล้ำย
ช่อกระจะที่ปลำยกิ่ง ก้ำนช่อเป็นสี่เหลี่ยม ใบประดับรูปแถบ ยาว 3-7 มม. ก้านดอก
ยาว 5-7 มม. กลีบเลี้ยงยาว 5-9 มม. หลอดกลีบมีสันเป็นครีบ 5 อัน ติดทนหุ้มผล
ดอกสีเหลือง ยาว 0.8-1 ซม. กลีบบนรูปกลมกว้าง ขนาดประมาณ 5 มม. กลีบล่าง ม้ำทลำยโรง: กิ่งมีช่องอากาศ ช่อดอกแบบช่อกระจะแยกแขนงสั้น ๆ กลีบดอกแฉกลึก เกสรเพศผู้ยื่นพ้นปากหลอด
3 กลีบ กลม เล็กกว่ากลีบบนเล็กน้อย เกสรเพศผู้มีเดือยที่โคนรูปกระบองสั้น ๆ กลีบดอก ใบประดับขยายในผล (ภาพดอก: สุมาตรา อินโดนีเซีย, ภาพผล: เวียดนาม; - TU)
ผลยาว 0.8-1 ซม. (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ แววมยุรา, สกุล)
พบที่อินเดีย พม่า จีนตอนใต้ ภูมิภาคอินโดจีน คาบสมุทรมลายู สุมาตรา และ ม�ลัยทอง
ชวา ในไทยพบกระจายห่าง ๆ แทบทุกภาค ยกเว้นภาคตะวันออกเฉียงใต้ ขึ้นตาม Petraeovitex wolfei J. Sinclair
ที่โล่งหรือทุ่งหญ้าที่ชื้นแฉะ ความสูงถึงประมาณ 600 เมตร วงศ์ Lamiaceae
เอกส�รอ้�งอิง ไม้เถา ใบประดับและส่วนต่าง ๆ ของดอกมีขนละเอียด ใบประกอบมี 3 ใบย่อย
Hong, D., H. Yang, C.L. Jin, M.A. Fischer, N.H. Holmgren and R.R. Mill. เรียงตรงข้ำมสลับตั้งฉำก ใบอ่อนมักมีสีเหลือง ก้านยาวได้ถึง 5 ซม. ใบย่อยรูปไข่
(1998). Scrophulariaceae. In Flora of China Vol. 18: 38. หรือรูปไข่กลับ ยาว 6-17 ซม. โคนมนหรือกลม เส้นแขนงใบออกใกล้โคน 1-2 คู่
Yamazaki, T. (1990). Scrophulariaceae. In Flora of Thailand Vol. 5(2): 207-208. เรียวโค้งจรดกัน ก้านใบยาว 1-3 ซม. ด้ำนบนเป็นร่อง ใบประดับคล้ำยใบ สีเหลือง
อมเขียว รูปไข่ ยาว 1.5-3.5 ซม. มีก้านยาวประมาณ 5 มม. ช่อดอกแบบช่อกระจะ
แยกแขนง ออกตำมซอกใบหรือปลำยกิ่ง ห้อยลง ยาวได้กว่า 1 ม. ช่อย่อยเรียง
ตรงข้ำมสลับตั้งฉำกห่ำง ๆ ยาว 6-12 ซม. ก้านยาว 1-3 ซม. แขนงย่อยเรียงตรงข้ำม
ยาว 4-10 ซม. ก้านสั้น ใบประดับย่อยคล้ายใบประดับแต่ขนาดเล็กกว่า ก้านดอกย่อย
ยาวประมาณ 3 มม. กลีบเลี้ยงสีเหลือง มี 5 กลีบ แฉกลึก รูปขอบขนาน ยาว 1.5-2 ซม.
ดอกสีขาวหรืออมเหลือง กลีบรูปปำกเปิด ยาวประมาณ 2.5 ซม. กลีบบน 2 กลีบ
กลีบล่าง 3 กลีบ กลีบรูปรีกว้าง ยาวประมาณ 5 มม. เกสรเพศผู้อันสั้น 2 อัน อันยำว
2 อัน ยาว 2.5-2.8 ซม. อับเรณูยาวประมาณ 1.5 ซม. รังไข่มี 2 ช่องไม่สมบูรณ์
ก้านเกสรเพศเมียยาวประมาณ 2.3 ซม. ยอดเกสรแยก 2 แฉกตื้น ๆ ผลแห้งแตก
มันปู: ใบเรียงตรงข้าม ขอบใบจัก ดอกออกเดี่ยว ๆ ตามซอกใบ ออกเป็นคู่ห่าง ๆ คล้ายช่อกระจะที่ปลายกิ่ง ก้านช่อ เรียวแคบ ปลายตัด ยาวประมาณ 8 มม. มีริ้ว มี 1-2 เมล็ด
เป็นสี่เหลี่ยม ดอกรูปปากเปิด กลีบเลี้ยงมีสันเป็นครีบหุ้มผล (ภาพ: ปากแม่น�้าสงคราม นครพนม - PK)
มีถิ่นก�าเนิดในคาบสมุทรมลายู เป็นไม้ประดับทั่วไปในเอเชียตะวันออกเฉียงใต้
ม้�ทล�ยโรง ส่วนมากไม่ติดผล ในไทยสวนนงนุชน�าไปขยายพันธุ์และเผยแพร่ จึงรู้จักกันในชื่อ
Neuropeltis racemosa Wall. Nongnooch’s Vine ชื่อสามัญอีกชื่อ คือ Wolf’s Vine ตามค�าระบุชนิด ลักษณะ
วงศ์ Convolvulaceae ทั่วไปคล้ายกับ P. bambusetorum King & Gamble ที่พบในมาเลเซียเช่นเดียวกัน
ใบประดับสีเขียวหรือเทา ช่อดอกออกตามกิ่งพิเศษหรือซอกใบที่ใบร่วง
ไม้เถาเนื้อแข็ง กิ่งมีช่องอากาศ มีขนสั้นนุ่มตามกิ่งอ่อน ช่อดอก และกลีบเลี้ยง
ด้านนอก ใบเรียงเวียน รูปรีหรือรูปขอบขนาน ยาว 6-12 ซม. ปลายแหลม โคนสอบเรียว สกุล Petraeovitex Oliv. มีประม�ณ 8 ชนิด พบเฉพ�ะในภูมิภ�คม�เลเซีย ในไทย
ก้านใบยาว 1-1.5 ซม. ช่อดอกแบบช่อกระจะแยกแขนงสั้น ๆ ออกตามซอกใบ พบเป็นไม้ประดับชนิดเดียว ชื่อสกุลหม�ยถึงพืชที่คล้�ยกับสกุล Petrea ที่กลีบเลี้ยง
ใบประดับขนำดเล็ก ขยำยในผล รูปรีกว้ำง ยำว 3-4.5 ซม. กลีบเลี้ยง 5 กลีบ ที่ขย�ย และสกุล Vitex ต�มลักษณะดอก
ขนาดไม่เท่ากัน รูปรีกว้าง ยาว 2-2.5 มม. ดอกสีขาวรูปถ้วย ยาวประมาณ 5 มม.
มี 5 กลีบ แฉกลึก ด้ำนนอกมีขนยำว เกสรเพศผู้ 5 อัน ติดที่โคนหลอดกลีบดอก เอกส�รอ้�งอิง
Munir, A.A. (1965-1966). A revision of Petraeovitex (Verbenaceae). Gardens’
ก้านชูอับเรณูยาวประมาณ 3 มม. โคนมีขนกระจุก รังไข่มี 2 ช่อง ก้ำนเกสรเพศเมีย Bulletin Singapore 21: 215-257.
2 อัน สั้น ยอดเกสรรูปโล่ จักสองพู ผลแห้งแตกรูปกลม ๆ เส้นผ่านศูนย์กลาง Sinclair, J. (1956). Two new Malayan species, Justicia johorensis and Petraeovitex
5-6 มม. แยกเป็น 4 ส่วน มีเมล็ดเดียว กลม สีด�า เรียบ wolfei. Gardens’ Bulletin Singapore 15: 18.

348

59-02-089_293-398_Ency new1-3_J-Coated.indd 348 3/1/16 6:08 PM