Page 388 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

รองเท้านารีคางกบคอแดง
สารานุกรมพืชในประเทศไทย

เกือบกลม กว้าง 4.2-6 ซม. ปลายกลีบเป็นติ่งแหลม กลีบคู่ข้างรูปรี เว้า ยาว พบที่พม่าและจีนตอนใต้ ในไทยพบกระจายห่างๆ ทางภาคเหนือ ขึ้นตามเขาหินปูน
2.7-3.2 ซม. กลีบดอกรูปลิ้น ยาว 4.6-6.8 ซม. บิดเล็กน้อย ปลายกลีบมนหรือกลม ความสูง 900-1800 เมตร form ที่พบบ่อยกลีบดอกมีสีขาวล้วน (albino form)
ขอบกลีบบนและล่างมักมีจุดสีน�้าตาลแดง ถุงกลีบปากสีเขียวอมน�้าตาล ยาว และที่เป็นลูกผสม Paphiopedilum x concolor-bellatulum
2.5-4.5 ซม. ขอบด้านในมีต่อม แผ่นเกสรเพศผู้ที่เป็นหมันรูปรี ยาวประมาณ 1 ซม.
ปลายจักโค้งคล้ายรูปเคียว มีขนสั้นนุ่ม รังไข่รวมก้านยาว 3-6.5 ซม. รองเท้านารีเหลืองกระบี่
พบที่ลาว และกัมพูชา ในไทยพบทางภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ Paphiopedilum exul (Ridl.) Rolfe
และภาคตะวันออกเฉียงใต้ ขึ้นใต้ร่มเงาในป่าดิบแล้ง และป่าดิบเขา ความสูง ชื่อพ้อง Cypripedium insigne Lindl. var. exul Ridl.
300-1300 เมตร แยกเป็น var. potentianum (O. Gruss & Roeth) P. J. Cribb กล้วยไม้ขึ้นบนหินปูน ใบรูปแถบ ยาวได้ถึง 35 ซม. ช่อดอกมีดอกเดียว ก้านช่อ
ไม่มีต่อมบนกลีบดอก เป็นพืชถิ่นเดียวของไทย แต่ไม่ทราบถิ่นที่อยู่ในธรรมชาติ ยาว 13-18 ซม. ใบประดับรูปรีแคบ ยาว 4-4.5 ซม. ดอกสีเหลืองอ่อน เส้นกลีบ
และ var. sublaeve (Rchb. f.) P. J. Cribb หรือเอื้องคางกบใต้ กลีบเลี้ยงบน สีเข้ม กลีบเลี้ยงบนสีขาว โคนสีเหลือง มีจุดน�้าตาลอมแดง กลีบรูปไข่ ยาว 3-4.8 ซม.
ขนาดเล็กกว่า กลีบดอกไม่บิดงอและมีจุดสีน�้าตาลแดงที่ขอบบน พบที่คาบสมุทร ปลายกลีบมน มีขนสั้นนุ่มด้านนอก กลีบเลี้ยงคู่ข้างรูปรีหรือรูปขอบขนาน ยาว
มลายูตอนบน และภาคใต้ของไทย ขึ้นตามป่าละเมาะ ความสูง 700-950 เมตร 3.4-4.7 ซม. โคนกลีบดอกมีจุดสีน�้าตาลแดงกระจาย มีขนสั้นนุ่มสีม่วง กลีบดอก
รูปใบหอกกลับ ยาว 4.3-5 ซม. ปลายกลีบมน ขอบเป็นคลื่น มีขนครุย ถุงกลีบปาก
รองเท้านารีคางกบคอแดง ยาว 3-3.5 ซม. แผ่นเกสรเพศผู้ที่เป็นหมันรูปไข่กลับ ยาว 6-8 มม. กลางแผ่น
Paphiopedilum appletonianum (Gower) Rolfe มีต่อมใส รังไข่รวมก้านดอกยาว 2.2-4 ซม.
ชื่อพ้อง Cypripedium appletonianum Gower พืชถิ่นเดียวของไทย พบทางภาคใต้ที่ชุมพร พังงา กระบี่ ขึ้นบนเขาหินปูนใน
กล้วยไม้ขึ้นตามพื้นดิน ใบรูปขอบขนานหรือรูปใบหอก ยาว 7-25 ซม. ลายด่าง ป่าดิบชื้น ความสูงไม่เกิน 50 เมตร
ไม่ชัดเจน ช่อดอกส่วนมากมีดอกเดียว ก้านช่อยาว 17-48 ซม. ใบประดับรูปใบหอก
ยาว 1.5-2 ซม. ดอกสีเขียวอมขาว กลีบเลี้ยงบนเส้นกลีบสีม่วง กลีบรูปไข่ ยาว รองเท้านารีเหลืองตรัง
2.7-4.5 ซม. ปลายกลีบเป็นติ่งแหลม โคนเว้าตื้น กลีบคู่ข้างรูปรี ยาว 2-3 ซม. Paphiopedilum godefroyae (God.-Leb.) Stein
ปลายเรียวแหลม กลีบดอกมีลายสีเขียวอมน�้าตาลและจุดสีน�้าตาลแดง ปลายกลีบ ชื่อพ้อง Cypripedium godefroyae God.-Leb.
สีม่วงอมชมพู กลีบรูปใบพาย ยาว 4.4-5.8 ซม. บิดเล็กน้อย ปลายกลีบแหลมหรือ
จัก 3 แฉกตื้น ๆ ถุงกลีบปากยาว 3.6-4.6 ซม. ปลายจักซี่ฟันเบี้ยว แผ่นเกสรเพศผู้ กล้วยไม้ขึ้นบนดินหรือบนหินปูน ใบรูปขอบขนานหรือรูปใบหอก ยาวได้ถึง
ที่เป็นหมันสีเหลืองหรืออมม่วง มีแต้มสีเขียว รูปรีกว้าง ยาว 7-9 มม. ปลายจักตื้น ๆ 14 ซม. แผ่นใบด้านล่างมีจุดสีม่วงกระจาย ขอบช่วงล่างมีขนครุย ช่อดอกมี 1-2 ดอก
3 แฉก รังไข่รวมก้านดอก ยาว 3-6 ซม. ก้านช่อยาว 4-8 ซม. ใบประดับสีม่วง รูปไข่ ยาวประมาณ 1.5 ซม. มีขนสั้นนุ่ม
พบที่ไห่หนาน และภูมิภาคอินโดจีน ในไทยพบทางภาคตะวันออกเฉียงใต้ที่ระยอง ดอกสีขาวหรืออมเหลือง มีจุดสีม่วงกระจาย ด้านนอกมีขนสั้นนุ่ม กลีบเลี้ยงบน
รูปไข่กว้าง ยาว 2.5-4.6 ซม. ปลายกลีบมนหรือกลม กลีบคู่ข้างรูปไข่ ยาว 2-4.5 ซม.
จันทบุรี ตราด ขึ้นตามป่าดิบชื้น ริมล�าธาร ความสูง 600-700 เมตร ปลายกลีบมน กลีบดอกรูปรีหรือรูปขอบขนาน ยาว 3.5-6 ซม. ขอบกลีบเป็นคลื่น
ถุงกลีบปากยาว 2.5-4.2 ซม. แผ่นเกสรเพศผู้ที่เป็นหมันรูปรี ยาวประมาณ 7 มม.
รองเท้านารีดอยตุงกาญจน์ ปลายจักตื้น ๆ 1-3 จัก มีขนสั้นนุ่ม รังไข่รวมก้านดอกยาวประมาณ 4 ซม.
Paphiopedilum vejvarutianum O. Gruss & Roellke พืชถิ่นเดียวของไทย พบทางภาคใต้ ขึ้นตามป่าดิบชื้น ความสูงไม่เกิน 100 เมตร
กล้วยไม้ขึ้นบนหินปูน ใบรูปแถบ ยาว 5-35 ซม. ปลายแหลม ช่อดอกมีดอกเดียว มีความผันแปรสูง บางครั้งแยกเป็น var. ang-thong (Fowlie) Braem หรือ
ก้านช่อยาว 6-20 ซม. ใบประดับโคนมีขน มีจุดสีน�้าตาลอมม่วงหนาแน่น รูปรีหรือ รองเท้านารีอ่างทอง ดอกเล็กกว่าแต่ก้านดอกยาวกว่า และ var. leucochilum
รูปขอบขนาน ยาว 2-4 ซม. ดอกสีเหลืองอ่อนอมน�้าตาลปนเขียว กลีบเลี้ยงด้านนอก (Rolfe) Hallier หรือรองเท้านารีเหลืองพังงา ดอกใหญ่ กลีบปากสีขาวไม่มีจุดสีม่วง
มีขนสีน�้าตาลแดงสั้นนุ่ม กลีบบนรูปรีกว้าง โคนเรียวแคบ ยาว 3-4 ซม. สีขาว โคนมี
ปื้นสีเขียวอมน�้าตาลปนม่วง กลีบคู่ข้างรูปรี ยาว 2.5-3 ซม. กลีบดอกรูปใบหอกกลับ รองเท้านารีเหลืองปราจีน
หรือรูปใบพาย โค้งเล็กน้อย ยาว 3.5-4 ซม. ปลายกลีบมนกลม ขอบกลีบเป็นคลื่น Paphiopedilum concolor (Lindl. ex Bateman) Pfitzer
โคนมีขนสีน�้าตาลแดง ถุงกลีบปากยาว 3-3.5 ซม. เกลี้ยง แผ่นเกสรเพศผู้ที่เป็นหมัน ชื่อพ้อง Cypripedium concolor Lindl. ex Bateman
สีเหลืองอ่อน รูปไข่กลับแกมรูปสี่เหลี่ยม ยาว 1-1.2 ซม. กลางกลีบช่วงปลาย
กล้วยไม้ขึ้นบนหินปูนหรือตามพื้นดิน ใบรูปรีหรือรูปขอบขนาน ยาวได้ถึง 14 ซม.
มีต่อมนูนใสสีส้มอ่อน รังไข่รวมก้านดอกยาว 3-4 ซม. แผ่นใบด้านล่างมีจุดสีม่วงหนาแน่น ช่อดอกมี 1-2 ดอก ก้านช่อยาวได้ถึง 8 ซม.
พบที่พม่า จีนตอนใต้ ในไทยพบทางภาคตะวันตกเฉียงใต้ และภาคเหนือตอนล่าง ใบประดับรูปไข่ ยาว 1-1.5 ซม. ดอกสีเหลืองอ่อน มีจุดหรือริ้วสีม่วงอมน�้าตาลแดง
ขึ้นบนเขาหินปูน ความสูง 500-1000 เมตร คล้ายกับ P. barbigerum Tang & กระจาย มีขนสั้นนุ่ม กลีบเลี้ยงบนรูปไข่ กว้างยาวเท่า ๆ กัน ปลายกลีบมนหรือ
F. T. Wang ของจีน ซึ่งมีความผันแปรสูง แยกเป็น var. lockianum Aver. และ เว้าตื้น ยาว 2.5-3.7 ซม. กลีบคู่ข้างรูปรีหรือรูปไข่ โค้งเว้า ปลายมนหรือบุ๋ม ยาว
var. coccineum (Perner & R. Herrm.) Cavestro พบที่เวียดนาม และ var. 2-3.5 ซม. กลีบดอกรูปรี ปลายกลีบกลม ยาว 3.5-4.5 ซม. ถุงกลีบปากยาว 3-3.8 ซม.
sulivongii Schuit. & P. Bonnet พบที่ลาว ค�าระบุชนิดตั้งตามชื่อคุณไกรฤทธิ์ แผ่นเกสรเพศผู้ที่เป็นหมันรูปไข่ เป็นเหลี่ยม ยาว 1-1.3 ซม. ปลายจัก 3 แฉกตื้น ๆ
เวศย์วรุตม์ อดีตนายกสมาคมพฤกษชาติแห่งประเทศไทยในพระบรมราชูปถัมภ์ หรือแหลม มีขนครุย รังไข่รวมก้านดอก ยาว 3-5 ซม.
ที่แนะน�ากล้วยไม้ชนิดนี้ให้แก่นักพฤกษศาสตร์ชาวเยอรมันผู้ตั้งชื่อ
พบในพม่า จีนตอนใต้ และภูมิภาคอินโดจีน ในไทยพบกระจายห่าง ๆ จนถึง
ภาคใต้ที่ชุมพร ขึ้นตามซอกเขาหินปูนหรือตามพื้นดิน ความสูง 100-1000 เมตร
รองเท้านารีฝาหอย บางครั้งแยกเป็นหลายพันธุ์ ซึ่งน่าจะเป็นลักษณะของ form มากกว่า พันธุ์ผสม
Paphiopedilum bellatulum (Rchb. f.) Stein ที่รู้จักกันดีคือ Paphiopedilum x concolor-bellatulum
ชื่อพ้อง Cypripedium bellatulum Rchb. f.
กล้วยไม้ขึ้นบนหินปูน ใบรูปรีหรือรูปขอบขนาน ยาว 11-18 ซม. แผ่นใบด้านล่าง รองเท้านารีเหลืองเลย
มีจุดสีม่วงหนาแน่น ช่อดอกมี 1-2 ดอก ก้านยาว 2-4.5 ซม. ใบประดับรูปไข่ ปลายแหลม Paphiopedilum hirsutissimum (Lindl. ex Hook.) Stein var. esquirolei
หรือมน ยาว 2.3-2.7 ซม. ดอกสีขาวอมเหลือง มีจุดสีม่วงอมแดงขนาดใหญ่กระจาย (Schltr.) K. Karas. & K. Saito
ทั่วไป มีขนสั้นนุ่มด้านนอก ขอบมีขนครุย กลีบเลี้ยงบนรูปไข่ ด้านกว้างยาวกว่า
ด้านยาว กว้าง 3.3-5.6 ซม. เว้าเข้า ปลายกลีบมนหรือเว้าบุ๋ม กลีบเลี้ยงคู่ข้างคล้าย ชื่อพ้อง Paphiopedilum esquirolei Schltr.
รูปหัวใจ ขอบเว้า ยาว 2-3 ซม. ปลายกลมหรือมน กลีบดอกรูปรีกว้าง ยาว 4.5-6.3 ซม. กล้วยไม้ขึ้นบนหินปูน ใบรูปแถบ ยาวได้ถึง 45 ซม. แผ่นใบด้านล่างมักมีจุดสีม่วง
ปลายกลีบกลม ถุงกลีบปาก ยาว 2.5-4.2 ซม. แผ่นเกสรเพศผู้ที่เป็นหมันคล้าย ช่อดอกมีดอกเดียว ก้านช่อยาว 17-25 ซม. ใบประดับรูปรี ยาว 1.5-2.8 ซม.
รูปสี่เหลี่ยม ยาว 0.8-1.1 ซม. ปลายจักซี่ฟัน รังไข่รวมก้านดอกยาวประมาณ 3 ซม. ปลายแหลมหรือมน มีขนสั้นนุ่ม ดอกสีเหลืองอ่อน มีสีหรือจุดสีน�้าตาลแซมทั่วไป

368

59-02-089_293-398_Ency new1-3_J-Coated.indd 368 3/1/16 6:09 PM