Page 403 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

ลิเภาใหญ่ สารานุกรมพืชในประเทศไทย ลุงขน
Lygodium salicifolium C. Presl
เฟินขึ้นบนพื้นดิน เลื้อยยาวได้ถึง 10 ม. หรือยาวกว่านี้ เหง้าทอดนอน มีขน
สีน�้าตาล ใบประกอบ 2-3 ชั้น ก้านใบมีครีบแคบ ๆ มีขนประปราย ปลายแยก
สองครั้ง แกนกลางใบประกอบแรกยาว 2-4 มม. ปลายงัน มีขนสีน�้าตาล แกนกลาง
ใบประกอบชั้นที่สองแยกเป็นใบประกอบย่อย กว้าง 4-26 ซม. ยาว 10-28 ซม.
โคนแกนใบประกอบมีข้อ มีใบย่อย 3-6 คู่ ยาวเท่า ๆ กัน รูปขอบขนานแกม
รูปใบหอก ยาว 4.5-10 ซม. ปลายแหลมยาว โคนคล้ายเงี่ยงรูปใบหอก ขอบจักซี่ฟัน
แผ่นใบบาง ก้านใบย่อยยาว 1-7 มม. โคนก้านมีข้อ เส้นแขนงใบแยกเป็นคู่ อับสปอร์
เรียงเป็นกลุ่ม กว้างประมาณ 1 มม. ยาว 2-7 มม.
พบที่อินเดีย ภูฏาน เนปาล จีนตอนใต้ ไห่หนาน ไต้หวัน พม่า ภูมิภาคอินโดจีน
และมาเลเซีย ฟิลิปปินส์ นิวกินี และไมโครนีเซีย ในไทยพบทุกภาค ขึ้นตามชายป่า
ลิ้นมังกร: ช่อดอกแบบช่อกระจะ กลีบปากจัก 3 พู พูกลางรูปช้อน ปลายแฉกลึก 2 พู เดือยรูปทรงกระบอก ที่โล่งที่ลาดชัน ความสูงถึงประมาณ 800 เมตร
(ภาพดอกสีแดง: เขานัน นครศรีธรรมราช - NT; ภาพดอกสีเหลืองอมส้ม: ภูเขียว ชัยภูมิ - SSi)
เอกสารอ้างอิง
ลิเภา, สกุล Lindsay, S. and D.J. Middleton. (2012 onwards). Ferns of Thailand, Laos and
Cambodia. http://rbg-web2.rbge.org.uk/thaiferns/
Lygodium Sw. Tagawa, M. and K. Iwatsuki. (1979). Polypodiaceae. In Flora of Thailand 3(1): 59-67.
วงศ์ Lygodiaceae Xianchun, Z. and J.G. Hanks. (2013). Lygodiaceae. In Flora of China Vol. 2-3:
118-121.
เฟินขึ้นบนพื้นดิน ล�าต้นแตกแขนง ยาวได้หลายเมตร ใบประกอบ 2-3 ชั้น
หรือหลายชั้น เรียงเวียน แกนเลื้อยพันหรือคลุมต้นไม้อื่น ใบประกอบย่อยคล้าย
แยก 2 ง่าม ใบย่อยเรียบ รูปฝ่ามือ หรือจักเป็นพูคล้ายใบประกอบ ใบสร้างสปอร์
คล้ายใบไม่สร้างสปอร์ ส่วนมากอยู่ช่วงปลายกิ่ง บางครั้งย่อส่วนลง เส้นใบแยก
หรือเรียงจรดกัน กลุ่มอับสปอร์ติดตามขอบจักด้านล่างของแผ่นใบ มีเยื่อคลุม

สกุล Lygodium เคยอยู่ภายใต้วงศ์ Schizaeaceae มีประมาณ 40 ชนิด พบใน
เขตร้อน ทั้งอเมริกา แอฟริกา เอเชีย ออสเตรเลีย และหมู่เกาะแปซิฟิก ในไทยมี ลิเภายุ่ง: เฟินเลื้อยพันหรือคลุมพืชอื่น ใบประกอบ 3 ชั้น ใบย่อยโคนตัดหรือเว้าตื้นเป็นติ่งมน กลุ่มอับสปอร์เกิดที่
7 ชนิด ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “lygodes” คล้ายต้นหลิว เลื้อยพัน ตามลักษณะ ขอบใบ (ภาพ: พรุโต๊ะแดง นราธิวาส - PC)
ลำาต้น หลายชนิดลำาต้นและแกนกลางใบเหนียว ใช้ทำาเครื่องจักสาน
ลิเภายุ่ง
Lygodium microphyllum (Cav.) R. Br.
ชื่อพ้อง Ugena microphylla Cav.
เฟินขึ้นบนพื้นดิน เลื้อยยาว 10-15 ม. เหง้าทอดนอน เส้นผ่านศูนย์กลาง 2-3 มม.
มีขนสีน�้าตาลด�าหรือแดงตามเหง้า และโคนก้านใบ ใบประกอบ 3 ชั้น แกนกลาง
ใบประกอบยาว 5-10 ซม. มีครีบเป็นปีกแคบ ๆ ก้านใบยาวได้ถึง 10 ซม. ใบประกอบ
ย่อยยาว 5-8 ซม. เรียงห่าง ๆ กัน ก้านยาว 3-6 มม. มีใบย่อยข้างละ 3-7 ใบ เรียงสลับ
ก้านใบย่อยยาว 2-4 มม. ใบย่อยที่ไม่สร้างสปอร์รูปสามเหลี่ยม หรือจักเว้า 2-3 แฉก ลิเภาหางไก่: เฟินเลื้อยพันต้นไม้ ใบย่อยแฉกลึกรูปฝ่ามือ กลุ่มอับสปอร์เกิดที่ขอบใบ (ภาพ: ทะเลบัน สตูล - TP)
ยาว 1.5-3 ซม. กว้าง 1-2 ซม. ปลายมนกลม โคนตัดหรือเว้าตื้นเป็นติ่งมน เส้นใบ
แตกเป็นง่าม ใบย่อยสร้างสปอร์ขนาดเล็กและแคบกว่าเล็กน้อย กลุ่มอับสปอร์
เกิดที่ขอบใบ
พบในเอเชีย แอฟริกา ออสเตรเลีย อเมริกาเหนือ และหมู่เกาะแปซิฟิก ในไทย
พบทุกภาค ขึ้นตามลุ่มน�้าขัง ชายป่า ขอบป่าพรุ ความสูงระดับต�่า ๆ น�้าคั้นจาก
ต้นมีสรรพคุณแก้อาการอักเสบภายใน และท้องเสีย

ลิเภาหางไก่
Lygodium circinnatum (Burm. f.) Sw. ลิเภาใหญ่: ใบประกอบ 2-3 ชั้น มีใบย่อย 3-6 คู่ ยาวเท่า ๆ กัน รูปขอบขนานแกมรูปใบหอก อับสปอร์เรียงเป็นกลุ่ม
ชื่อพ้อง Ophioglossum circinatum Burm. f. (ภาพวิสัย: กุยบุรี ประจวบคีรีขันธ์ - SSa; ภาพใบประกอบย่อยและกลุ่มอับสปอร์: แก่งกระจาน เพชรบุรี - PK)
เฟินขึ้นบนพื้นดิน เลื้อยยาวได้ถึง 10 ม. ปลายเป็นปีกแคบ ๆ เหง้าสั้น มีขนสีด�า ลุงขน
หนาแน่น ใบประกอบ 3 ชั้น แกนกลางใบประกอบสั้น ก้านใบยาว 40-50 ซม.
โคนก้านใบมีขนสีด�า แกนกลางใบประกอบย่อยยาว 2-6 ซม. ใบย่อยแฉกลึกรูป Ficus drupacea Thunb.
ฝ่ามือ 2-7 พู กว้าง 2-3 ซม. ยาว 20-25 ซม. ปลายแหลม โคนรูปลิ่มหรือรูปลิ่มกว้าง วงศ์ Moraceae
ขอบจักเป็นคลื่นเล็กน้อย หนา เส้นใบแตกเป็นง่าม มีขนประปราย ใบสร้างสปอร์แคบ ไม้ต้นขึ้นบนพื้นดิน หรือกึ่งอาศัย สูงได้ถึง 25 ม. หรือสูงกว่านี้ มีขนสั้นนุ่มสี
กลุ่มอับสปอร์เกิดที่ขอบใบ ยาว 2-5 มม. น�้าตาลแดงหรือเกลี้ยงตามกิ่ง หูใบ แผ่นใบทั้งสองด้าน ก้านใบ และผล กิ่งมี
พบที่อินเดีย ศรีลังกา จีนตอนใต้ ภูมิภาคอินโดจีนและมาเลเซีย ฟิลิปปินส์ ช่องอากาศกระจาย หูใบยาว 1-2 ซม. ร่วงเร็ว ใบรูปรี รูปไข่กลับ หรือรูปขอบขนาน
ออสเตรเลีย และหมู่เกาะแปซิฟิก ในไทยพบทางภาคตะวันออกเฉียงใต้ และภาคใต้ ยาว 7-35 ซม. ปลายแหลมเป็นติ่งสั้น ๆ โคนมน กลม หรือเว้าตื้น แผ่นใบหนา
ขึ้นตามป่าดิบชื้น ชายป่าดิบชื้น และชายป่าพรุ ความสูงถึงประมาณ 1500 เมตร เส้นแขนงใบข้างละ 6-14 เส้น มีต่อมไขที่โคนเส้นกลางใบ ก้านใบยาว 1-4.5 ซม.
กลีบรวมสีขาวหรืออมชมพูอยู่ภายในฐานดอกที่ขยายใหญ่และอวบน�้า ออกเป็นคู่

383

59-02-089_293-398_Ency new1-3_J-Coated.indd 383 3/1/16 6:15 PM