Page 407 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

ว่านไก่แดง สารานุกรมพืชในประเทศไทย ว่านเข้าพรรษา
Aeschynanthus andersonii C. B. Clarke
ชื่อพ้อง Aeschynanthus hildebrandii Hemsl. ex Hook. f.
ไม้พุ่มอิงอาศัย สูงได้ถึง 60 ซม. มีขนสั้นนุ่มตามล�าต้น แผ่นใบ ก้านดอก และ
กลีบดอก ใบรูปรี รูปไข่กลับ หรือแกมรูปขอบขนาน ยาว 0.5-4 ซม. ก้านใบยาว
ประมาณ 4 มม ช่อดอกไร้ก้าน มี 1-7 ดอก ก้านดอกยาว 0.6-1 ซม. กลีบเลี้ยงแยก
จรดโคน รูปแถบหรือรูปสามเหลี่ยม ปลายแหลมยาว ยาว 3-5 มม. ดอกสีแดงอมส้ม ว่านไก่แดง: A. persimilis กลีบเลี้ยงเชื่อมติดกันที่โคน (ภาพซ้าย: ดอยสุเทพ เชียงใหม่ - PK); ว่านไก่แดงน้อย:
หลอดกลีบดอกยาว 1.8-2.5 ซม. กลีบบนแฉกตื้น ๆ ประมาณ 2 มม. กลีบล่างคู่ข้าง กลีบเลี้ยงเชื่อมติดกันที่โคน (ภาพขวา: ภูหินร่องกล้า เพชรบูรณ์ - PK)
รูปสามเหลี่ยม ปลายกลม พับงอกลับ กลีบล่างยาว 7-8 มม. โคนด้านในมีขนสั้น
เกสรเพศผู้คู่หน้ายาว 1.2-2.4 ซม. ก้านเกสรเพศเมียยาว 1.8-2.6 ซม. มีขนต่อม
ผลยาว 3.8-10 ซม. เมล็ดผิวเรียบ ขนยาว 1-2.6 ซม.
พบที่พม่า จีนตอนใต้ และภาคเหนือของไทยที่เชียงใหม่ แม่ฮ่องสอน ขึ้นตามคบไม้
ในป่าดิบเขา ความสูง 1400-1900 เมตร คล้ายกับว่านไก่แดงชนิด A. persimilis
Craib และว่านไก่แดงน้อย A. humilis Hemsl. ที่กลีบเลี้ยงเชื่อมติดกันที่โคน
กลีบดอกด้านล่างไม่พับงอกลับชัดเจน แต่ทั้งสองชนิดต่างกันที่หลอดกลีบดอก
ด้านในช่วงโคนมีขนเหนียวหนาแน่นหรือไม่มีตามล�าดับ

ว่านไก่โต้ง
Aeschynanthus speciosus Hook.
ไม้พุ่มอิงอาศัย ใบเรียงรอบข้อ 3-6 ใบ รูปรีถึงรูปใบหอก ยาว 3.8-15 ซม.
แผ่นใบเกลี้ยง ก้านใบยาว 0.2-1.2 ซม. ช่อดอกไร้ก้าน มี 4-12 ดอก ก้านดอกยาว ว่านไก่โต้ง: ใบเรียงรอบข้อ 3-6 ใบ แผ่นใบหนา เกลี้ยง หลอดกลีบดอกเรียวยาว (ภาพ: เขาบรรทัด ตรัง - RP)
0.7-1.4 ซม. ส่วนต่าง ๆ ของดอกมีต่อมขนสั้น กลีบเลี้ยงแยกจรดโคน รูปขอบขนาน
ยาว 0.7-2 ซม. ดอกสีเหลืองส้ม ด้านในมีเส้นสีแดงเข้ม หลอดกลีบดอกยาว 5.5-12 ซม.
กลีบบนยาว 0.5-1 ซม. แฉกลึกประมาณกึ่งหนึ่ง กลีบล่างคู่ข้างรูปสามเหลี่ยม ยาว
0.6-1.4 ซม. กลีบกลางยาว 0.7-1.5 ซม. บานออก เกสรเพศผู้คู่หน้ายาวได้ถึง 4 ซม.
ก้านเกสรเพศเมียยาว 2.7-4.4 ซม. ผลยาว 20-45 ซม. เมล็ดมีปุ่มกระจาย ขนยาว
1.5-2.2 ซม.
พบที่คาบสมุทรมลายู สุมาตรา ชวา บอร์เนียว และภาคใต้ของไทยที่ตรัง
ปัตตานี และนราธิวาส ขึ้นตามคบไม้ที่โล่งบนยอดเขา ความสูงถึงประมาณ 1200 เมตร

ว่านไก่แสด ว่านไก่แสด: ล�าต้นมักมีสีม่วง ช่อดอกมีดอกเดียว กลีบเลี้ยงแยกจรดโคน กลีบปากล่างพับงอกลับ (ภาพ: ดอยอินทนนท์
Aeschynanthus garrettii Craib เชียงใหม่ - PK)
ไม้พุ่มอิงอาศัย ล�าต้นมักมีสีม่วง ใบรูปรี รูปไข่ รูปขอบขนาน หรือรูปใบหอก ยาว ว่านเข้าพรรษา
ได้ถึง 7 ซม. ก้านใบยาว 0.2-1 ซม. ช่อดอกมีดอกเดียว ไร้ก้าน ใบประดับรูปเส้นด้าย Curcuma supraneeana (W. J. Kress & K. Larsen) Škorničk.
ยาว 0.6-1.3 ซม. ก้านดอกยาว 1-2 ซม. กลีบเลี้ยงแยกจรดโคน กลีบรูปขอบขนาน
ถึงรูปแถบ ยาว 0.5-1.5 ซม. ดอกสีส้มอมแดง หลอดกลีบดอกยาว 3-4 ซม. กลีบบน วงศ์ Zingiberaceae
รูปไข่ ยาว 4.5-8 มม. แฉกลึกประมาณ 3 มม. กลีบล่างคู่ข้างรูปสามเหลี่ยม ยาว ชื่อพ้อง Smithatris supraneeanae W. J. Kress & K. Larsen
3.5-6 มม. กลีบกลางรูปรี ยาว 5.5-7.5 มม. พับงอกลับ ด้านในมีขนต่อม เกสรเพศผู้ ไม้ล้มลุก สูง 50-150 ซม. ใบเรียงเวียน มี 5-7 ใบ โคนเป็นกาบ ลิ้นใบขนาดเล็ก
คู่หน้ายาว 2.7-3 ซม. ก้านเกสรเพศเมียยาว 0.8-1.4 ซม. ผลยาว 6.5-11.5 ซม. ใบรูปขอบขนานหรือรูปใบหอก ยาว 30-35 ซม. ใบที่โคนและบนช่อดอกขนาดเล็ก
เมล็ดมีปุ่มกระจาย ขนยาวประมาณ 1 ซม. ช่อดอกออกที่ยอด ก้านช่อส่วนมากยาว 30-50 ซม. ดอกเรียงเป็นวงรอบช่อ ใบประดับ
พืชถิ่นเดียวของไทย พบทางภาคเหนือที่เชียงใหม่ ขึ้นบนคบไม้ในป่าดิบเขา เรียงซ้อนเหลื่อม ปลายโค้งออก แต่ละใบประดับมีดอกเดียว ใบประดับย่อยยาว
ความสูง 1500-2500 เมตร 5-6 มม. กลีบเลี้ยงเชื่อมติดกัน ยาว 7-10 ซม. ปลายแยก 3 แฉก ดอกสีครีมอมเหลือง
หลอดกลีบดอกยาวประมาณ 2.5 ซม. ปลายจักไม่เท่ากัน ยาว 0.8-1 ซม. กลีบหลัง
เอกสารอ้างอิง คล้ายหมวก กลีบข้างปลายมน แผ่นเกสรเพศผู้ที่เป็นหมันขนาดเล็กกว่ากลีบดอก
Middleton, D.J. (2007). A revision of Aeschynanthus (Gesneriaceae) in Thailand.
Edinburgh Journal of Botany 64(3): 363-429. ปลายแหลม กลีบปากสีเหลือง ปลายจักลึก 2 พู แต่ละพูปลายเว้าตื้น พับลง
Wang, W., K.Y. Pan, Z.Y. Li, A.L. Weitzman and L.E. Skog. (1998). Gesneriaceae. เกสรเพศผู้ยาวประมาณ 5 มม. สีเหลือง ยอดเกสรเพศเมียสีขาวรูปกรวย มีต่อม
In Flora of China Vol. 18: 375, 382. น�้าต้อยที่โคน ผลแห้งไม่แตก ยาว 1-1.5 ซม. เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 1 ซม.
เมล็ดยาว 3-4 มม. มีเยื่อหุ้มสีน�้าตาล (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ กระเจียว, สกุล)
พืชถิ่นเดียวของไทย พบทางภาคกลางที่สระบุรี ขึ้นตามเขาหินปูน ความสูง
100-200 เมตร นิยมน�าไปถวายพระเช่นเดียวกับดอกเข้าพรรษาในสกุล Globba
ค�าระบุชนิดตั้งตามชื่อคุณสุปราณี คงพิชญานนท์ ผู้ส่งตัวอย่างให้ผู้วิจัย
เอกสารอ้างอิง
Kress, W.J. and K. Larsen. (2001). Smithatris, a new genus of Zingiberaceae
from southeast Asia. Systematic Botany 26(2): 226-230.
Škorničková, J., O. Šída, E. Záveská and K. Marhold. (2015). History of infra-
generic classification, typification of supraspecific names and outstanding
ว่านไก่แดง: A. andersonii มีขนสั้นนุ่มตามล�าต้น แผ่นใบ ก้านดอก และกลีบดอก ใบเรียงตรงข้ามหรือรอบข้อ transfers in Curcuma (Zingiberaceae). Taxon 64(2): 369. http://dx.doi.
กลีบเลี้ยงแยกจรดโคน กลีบปากล่างพับงอกลับ ผลแห้งแตก รูปแถบ (ภาพ: ดอยอินทนนท์ เชียงใหม่ - PK) org/10.12705/642.11

387

59-02-089_293-398_Ency new1-3_J-Coated.indd 387 3/1/16 6:16 PM