Page 409 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

ว่านดอกสามสี
สารานุกรมพืชในประเทศไทย

ว่านจันทรกานต์: พืชล้มลุกไม่มีคลอโรฟิลล์ ดอกคล้ายรูประฆัง งอลง ใบประดับเรียงเวียน เกสรเพศผู้เรียง 2 วง ว่านจุกเหลือง: ช่อดอกแบบช่อกระจะ กลีบปากสีแดงอมส้ม ปลายม้วนงอคล้ายตะขอ (ภาพ: ตะรุเตา สตูล - PK)
ขนาดไม่เท่ากัน ยอดเกสรเพศเมียรูปกรวย (ภาพ: ดอยอินทนนท์ เชียงใหม่ - RP)
ว่านดอกสามสี
ว่านจุกขาว Christisonia siamensis Craib
Calanthe angustifolia (Blume) Lindl. วงศ์ Orobanchaceae
วงศ์ Orchidaceae
พืชเบียนล้มลุก ล�าต้นสั้นหรือไม่มี ยอดมีเมือกใส ดอกออกเดี่ยว ๆ ขึ้นเป็นกลุ่ม
ชื่อพ้อง Amblyglottis angustifolia Blume ใบขนาดเล็ก ก้านดอกสั้น กลีบเลี้ยงสีขาวอมเหลืองหรือม่วง หลอดกลีบยาว
กล้วยไม้ดิน เหง้ายาว มี 3-10 ใบ รูปใบหอกถึงรูปแถบ ยาว 15-30 ซม. ปลาย ประมาณ 3 ซม. มักแยกเป็น 3 แฉก ยาว 3-6 มม. ดอกรูประฆัง สีขาวอมม่วง
แหลมยาว โคนเรียวแคบเป็นก้านใบ ยาว 4-15 ซม. ช่อดอกมี 1-2 ช่อ ก้านช่อยาว หรือสีม่วงเข้ม ด้านในกลีบปากล่างมีปื้นสีเหลือง หลอดกลีบดอกยาว 5-7 ซม.
8-25 ซม. แกนช่อยาว 3-7.5 ซม. ใบประดับรูปใบหอก ยาวประมาณ 4 ซม. ขนาด ปลายแยกเป็น 5 กลีบ กลีบรูปปากเปิดไม่ชัดเจน เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 1 ซม.
ลดหลั่นสู่ปลายช่อ ร่วงเร็ว มี 10-15 ดอก ดอกสีขาว กลีบปากสีเหลือง กลีบเลี้ยง ขอบจักชายครุย เกสรเพศผู้ 4 อันอยู่ชิดกัน ติดภายในหลอดกลีบดอก อับเรณูมี
รูปใบหอก ยาว 1-1.3 ซม. ปลายแหลม กลีบดอกกว้างและสั้นกว่ากลีบเลี้ยงเล็กน้อย ช่องเดียว มีรูเปิดด้านบน โคนมีเดือย ก้านชูอับเรณูสีเหลือง โคนมีกระจุกขน มี
กลีบปากปลายจัก 3 พู พูข้างรูปไข่ ยาวประมาณ 2 มม. พูกลางบานออกรูปรีกว้าง 2 คาร์เพล ออวุลจ�านวนมาก พลาเซนตารอบแนวตะเข็บ ก้านเกสรเพศเมียเรียวยาว
ยาวประมาณ 6 มม. ปลายเว้าตื้น เดือยยาว 0.6-1 ซม. เส้าเกสรยาว 4-6.5 มม. ยอดเกสรเพศเมียรูปโล่ ผลแห้งแตกเป็น 2 ซีก เมล็ดขนาดเล็กจ�านวนมาก
ก้านดอกรวมรังไข่ยาวได้ถึง 2 ซม. (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ เอื้องน�้าต้น, สกุล) พบที่อินเดีย และพม่า ในไทยพบแทบทุกภาค ภาคใต้ถึงชุมพร พบมากตาม
พบที่จีนตอนใต้ ไต้หวัน ภูมิภาคมาเลเซีย ฟิลิปปินส์ และภาคใต้ของไทยที่ เขาหินปูน ความสูง 300-800 เมตร
นครศรีธรรมราช ยะลา ขึ้นตามป่าดิบเขา ความสูงถึงประมาณ 1400 เมตร
สกุล Christisonia Gardner มีประมาณ 20 ชนิด พบที่อินเดีย จีน ภูมิภาคอินโดจีน
ว่านจุกเหลือง และมาเลเซีย ในไทยมี 2 ชนิด อีกชนิดคือ ว่านดอกขาว C. scortechinii Prain
Calanthe pulchra (Blume) Lindl. พบที่คาบสมุทรมลายู ในไทยพบทางภาคเหนือที่น่าน ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
ที่เลย ภาคตะวันออกเฉียงใต้ที่จันทบุรี และภาคใต้ที่นราธิวาส กลีบเลี้ยงรูปกาบ
ชื่อพ้อง Amblyglottis pulchra Blume, Calanthe curculigoides Lindl.
จัก 4-5 แฉก ดอกสีขาว ด้านในมีสีเหลืองแต้ม ชื่อสกุลตั้งตามนักพิษวิทยา
กล้วยไม้ดิน มี 2-6 ใบ รูปใบหอก ยาว 50-75 ซม. ปลายแหลมยาว โคนเรียวแคบ ชาวสกอตแลนด์ Robert Christison (1797-1882)
เป็นก้านใบ ยาวได้ถึง 24 ซม. ก้านช่อดอกยาว 33-42 ซม. แกนช่อสั้นกว่าก้านช่อ
ใบประดับรูปใบหอก ยาว 3-4 ซม. ขนาดลดหลั่นสู่ช่วงปลายช่อ ร่วงก่อนดอกบาน เอกสารอ้างอิง
Parnell, J. (2008). Orobanchaceae. In Flora of Thailand Vol. 9(2): 143-147.
ดอกสีเหลือง กลีบปากสีแดงอมส้ม กลีบเลี้ยงรูปรีหรือรูปขอบขนาน ยาว 1.3-1.8 ซม. Parnell, J., J.S. Strijk, C. Maknoi, H. Truong Luu, R. Pooma, S. Sirimongkol,
ปลายมีติ่งแหลม กลีบดอกสั้นกว่ากลีบเลี้ยงเล็กน้อย กลีบปากปลายจัก 3 พู พูข้าง S. Rueangruea, W. Tichai and N. Ritphet. (2014). New records expand
รูปพัด ยาว 2-3 มม. พูกลางยาวประมาณ 6 มม. ปลายเว้าตื้น เดือยยาว 8-9 มม. the ranges of Christisonia siamensis and Christisonia scortechinii, the latter
ปลายม้วนงอคล้ายตะขอ เส้าเกสรยาว 5-7 มม. ก้านดอกรวมรังไข่ยาว 1-1.5 ซม. species being new to Thailand. Thai Forest Bulletin (Botany) 42: 16-23.
(ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ เอื้องน�้าต้น, สกุล)
พบในภูมิภาคมาเลเซีย ฟิลิปปินส์ และภาคใต้ของไทยที่นครศรีธรรมราช
สงขลา สตูล ขึ้นตามป่าดิบชื้น และป่าดิบเขา ความสูง 300-1400 เมตร
เอกสารอ้างอิง
Chen, X., P.J. Cribb and S.W. Gale. (2009). Orchidaceae (Calanthe). In Flora
of China Vol. 25: 295.
Kurzweil, H. (2014). Orchidaceae (Calanthe). In Flora of Thailand Vol. 12(2):
344-346, 365-366.

ว่านดอกสามสี: ดอกออกเดี่ยว ๆ ขึ้นเป็นกลุ่ม หลอดกลีบดอกสีขาวหรืออมม่วง กลีบสีม่วงเข้ม กลีบปากล่างด้าน
ในมีปื้นสีเหลือง (ภาพ: กาญจนบุรี - TP)

ว่านจุกขาว: ดอกสีขาว กลีบปากสีเหลือง (ภาพซ้าย: เบตง ยะลา - MP; ภาพขวา: เขานัน นครศรีธรรมราช - NT) ว่านดอกขาว: คล้ายว่านดอกสามสีแต่ดอกสีขาว กลีบเลี้ยงจัก 4-5 แฉก (ภาพ: ดอยภูคา น่าน - SSi)

389

59-02-089_293-398_Ency new1-3_J-Coated.indd 389 3/1/16 6:16 PM