Page 415 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

ศศิธร
สารานุกรมพืชในประเทศไทย

เศวตฉัตร, สกุล
Damrongia Kerr ex Craib
วงศ์ Gesneriaceae
ไม้ล้มลุก ไม่มีล�าต้น ใบเรียงเวียนเป็นวง ช่อดอกก้านโดดออกตามซอกใบ
ใบประดับเป็นคู่หรือแยกสาม กลีบเลี้ยงรูปปากเปิด แยกจรดโคนหรือเชื่อมติดกัน
เป็นหลอดสั้น ๆ กลีบรูปสามเหลี่ยม บางครั้งกลีบบน 3 กลีบเชื่อมติดกันคล้ายมี
3 กลีบ ดอกรูปแตร กลีบรูปปากเปิด กลีบบน 2 กลีบ กลีบล่าง 3 กลีบ เกสรเพศผู้
2 อัน อับเรณูเชื่อมติดกัน จานฐานดอกเป็นวง รังไข่เรียวจรดก้านเกสรเพศเมีย
ยอดเกสรเพศเมียคล้ายจัก 2 พู พูบนลดรูป (chiritoid stigma) พูล่างบางครั้ง
แยก 2 แฉก ผลแห้งแตกเป็น 2 ซีก เมล็ดขนาดเล็กจ�านวนมาก
สกุล Damrongia เคยถูกยุบให้อยู่ภายใต้สกุล Chirita ที่ปัจจุบันทุกชนิดในไทย
ศรีจันทรา: ใบประกอบ ขอบจักฟันเลื่อย ช่อดอกแบบช่อเชิงหลั่น ออกสั้น ๆ ที่ปลายกิ่ง กลีบดอก 5 กลีบ ปลายกลีบ ถูกย้ายไปอยู่สกุล Damrongia, Henckelia หรือ Microchirita ปัจจุบันมี 7-8 ชนิด
เว้าตื้น เกสรเพศผู้จ�านวนมาก (ภาพ: ดอยเชียงดาว เชียงใหม่ - MT) พบเฉพาะที่คาบสมุทรมลายูและไทย ชื่อสกุลตั้งเป็นเกียรติแก่สมเด็จพระเจ้า
บรมวงศ์เธอ กรมพระยาดำารงราชานุภาพ (พ.ศ. 2405-2486) อนึ่ง Streptocarpus
ศศิธร orientalis Craib ที่เป็นพืชถิ่นเดียวของไทย พบที่เชียงใหม่ ตาก จะถูกยุบให้อยู่
Merremia mammosa (Lour.) Hallier f. ภายใต้สกุล Damrongia (David Middleton, pers. com) ส่วนสกุล Streptocarpus
วงศ์ Convolvulaceae พบเฉพาะในแอฟริกา และมาดากัสการ์ ผลบิดเป็นเกลียว ในไทยพบเป็นไม้ประดับ
ชื่อพ้อง Convolvulus mammosus Lour. มีหลากสายพันธุ์ เช่น แพรวโพยม S. saxorum Engl. หรือ False African Violet
ไม้ล้มลุกเถา ยาวได้ถึง 15 ม. มีหัวใต้ดิน ล�าต้นเกลี้ยง น�้ายางขาว ใบกลม เศวตฉัตร
หรือรูปรีกว้าง กว้าง 5-15 ซม. ยาว 6-12 ซม. ปลายแหลมมีติ่ง โคนรูปหัวใจ ก้านใบ
ยาว 6-10 ซม. ช่อดอกแบบช่อกระจุก ก้านช่อยาวได้ถึง 15 ซม. ใบประดับยาว Damrongia purpureolineata Kerr ex Craib
0.7-1 ซม. ร่วงเร็ว ดอกจ�านวนมาก หลอดกลีบสีเข้ม ก้านดอกยาว 1.2-1.5 ซม. ไม้ล้มลุก ขึ้นบนก้อนหิน มีขนยาวหนาแน่นตามแผ่นใบ ก้านใบ ช่อดอก ใบประดับ
ปลายก้านหนา กลีบเลี้ยงกลีบนอก 3 กลีบ รูปไข่ ยาว 2.4-3.5 ซม. กลีบคู่ในแคบกว่า และกลีบเลี้ยง ใบรูปรีหรือรูปไข่ ยาว 2-11 ซม. ปลายมน โคนเรียวสอบจรดก้านใบ
ขยายในผลเล็กน้อย ดอกรูปแตร สีขาวนวล ยาว 7-8 ซม. ปลายจักตื้น ๆ เกสรเพศผู้ ขอบจักซี่ฟันห่าง ๆ ก้านใบยาวเท่า ๆ ใบ ก้านช่อดอกยาว 5-10 ซม. มีดอกเดียว
ไม่ยื่นพ้นปากหลอดกลีบ มีขนด้านล่าง อับเรณูบิดเป็นเกลียว รังไข่เกลี้ยง ผลกลม หรือเป็นกระจุกคล้ายช่อซี่ร่มหลายดอก ใบประดับคล้ายใบ รูปขอบขนาน ยาว
เส้นผ่านศูนย์กลาง 1.5-2 ซม. ผิวแยกเป็นเสี่ยง ๆ มี 4 เมล็ด รูปสามเหลี่ยมมน 0.5-1 ซม. ก้านดอกยาวเท่า ๆ ใบประดับหรือสั้นกว่าเล็กน้อย กลีบเลี้ยงยาว 1-1.5 ซม.
ยาวประมาณ 8 มม. ขอบมีขนหนาแน่น ขนยาว 0.8-1 ซม. (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ แฉกลึกประมาณกึ่งหนึ่ง รูปใบหอก ขอบจักซี่ฟันห่าง ๆ ติดทน ดอกสีขาว โคน
จิงจ้อเหลือง, สกุล) ด้านในหลอดกลีบมีปื้นสีม่วง หลอดกลีบยาวประมาณ 1 ซม. กลีบรูปรีกว้าง กลีบคู่บน
ยาวประมาณ 4.5 มม. 3 กลีบ
พบที่อินเดีย พม่า เวียดนาม และชวา ในไทยพบทางภาคเหนือที่เชียงใหม่ พิษณุโลก
ภาคตะวันออกเฉียงเหนือที่มุกดาหาร ภาคตะวันออกที่อุบลราชธานี ชัยภูมิ ภาคกลาง พืชถิ่นเดียวของไทย พบทางภาคเหนือที่ตาก ล�าพูน ขึ้นตามป่าเบญจพรรณ
ที่ลพบุรี สระบุรี และภาคตะวันตกเฉียงใต้ที่กาญจนบุรี ขึ้นตามชายป่าเบญจพรรณ ริมฝั่งแม่น�้าปิง ความสูงประมาณ 300 เมตร
หรือป่าดิบแล้งที่เป็นหินปูน ความสูง 100-400 เมตร ในชวาใช้หัวใต้ดินเป็น เอกสารอ้างอิง
สมุนไพร และกินเป็นอาหาร Craib, W.G. (1911). Contribtions to the Flora of Siam LIII. Bulletin of Miscellaneous
Information Kew 1911: 432.
เอกสารอ้างอิง ________. (1918). Contributions to the Flora of Siam, Additamentum X. Bulletin of
Hoogland, R.D. (1953). Convolvulaceae. In Flora Malesiana Vol. 4: 450-451. Miscellaneous Information Kew 1918: 364-365.
Staples, G. (2010). Convolvulaceae. In Flora of Thailand Vol. 10(3): 439. Weber, A., D.J. Middleton, A. Forrest, R. Kiew, C.L. Lim, A.R. Rafidah, S. Sontag,
P. Triboun, Y.G. Wei, T.L. Yao and M. Möller. (2011). Molecular systematics
and remodelling of Chirita and associated genera (Gesneriaceae). Taxon
60(3): 777-778.

เศวตฉัตร: ไม้ล้มลุกขึ้นบนก้อนหิน ดอกเป็นกระจุกคล้ายช่อซี่ร่ม กลีบเลี้ยงติดทน ดอกสีขาว โคนหลอดกลีบด้านใน
มีปื้นสีม่วง (ภาพ: ตาก - DM)

ศศิธร: ช่อดอกแบบช่อกระจุก ก้านช่อยาว ปลายก้านดอกหนา กลีบเลี้ยงขยายในผลเล็กน้อย ดอกรูปแตร สีขาวนวล
ผลเกลี้ยง ผิวแยกเป็นเสี่ยง เมล็ดขอบมีขนหนาแน่น (ภาพ: พระพุทธบาท สระบุรี - RP) แพรวโพยม: ผลบิดเป็นเกลียว (ภาพ: cultivated - RP)

396

59-02-089_293-398_Ency new1-3_J-Coated.indd 396 3/1/16 6:18 PM