Page 420 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

ส้มกุ้ง
สารานุกรมพืชในประเทศไทย

เชื่อมติดกันที่โคน แกนอับเรณูมักยื่นเลยอับเรณู ดอกเพศเมียส่วนมากมี 2-5 กลีบ
รังไข่ใต้วงกลีบ มี 1-3 ช่อง ก้านเกสรเพศเมียส่วนมากมี 2-3 อัน ปลายแยกแขนง
ยอดเกสรเต่ง บิดเวียนหรือรูปตัวยู มีขนต่อม ผลแห้งแตกหรือคล้ายผลสดมีหลายเมล็ด
ส่วนมากมี 3 ปีก เมล็ดจ�านวนมาก ขนาดเล็ก
สกุล Begonia มีประมาณ 1600 ชนิด พบในเขตร้อนและกึ่งเขตร้อน ทั้งอเมริกา
แอฟริกา และเอเชีย ในไทยมีมากกว่า 60 ชนิด และพบเป็นไม้ประดับหลายชนิด
ชื่อสกุลตั้งตามนักพฤกษศาสตร์ชาวฝรั่งเศส Michel Bégon (1638-1710)

ส้มกุ้ง ส้มกุ้งใบเฟิน: ใบเรียงสลับระนาบเดียว ปลายยาวคล้ายหาง ขอบจักซี่ฟัน ดอกเพศผู้มี 4 กลีบ ดอกเพศเมียมี 5 กลีบ
Begonia palmata D. Don ยอดเกสรเพศเมียรูปไต ผลรูปขอบขนาน ปีกล่างรูปสามเหลี่ยม ปีกคู่ข้างแคบ (ภาพ: กระบี่ - PK)
ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 1 ม. เหง้าทอดเลื้อย มีขนยาวประปรายสีน�้าตาลแดงตามล�าต้น ส้มจี๊ดใต้
แผ่นใบ และก้านใบ หูใบรูปไข่แคบ ยาวได้ถึง 2.5 ซม. ร่วงเร็ว ใบรูปไข่กว้าง ยาวได้ถึง Citrus halimii B. C. Stone
30 ซม. จักเป็นพู ปลายแหลมยาว โคนรูปหัวใจ ขอบจักซี่ฟัน เส้นแขนงใบรูปฝ่ามือ วงศ์ Rutaceae
ก้านใบยาวได้ถึง 4 ซม. ช่อดอกแยกแขนงสั้น ๆ ก้านช่อยาวได้ถึง 15 ซม. ใบประดับ
รูปไข่ ยาวประมาณ 1.5 ซม. ร่วงเร็ว ขอบมีขนครุย ดอกสีชมพู ดอกเพศผู้ กลีบรวมมี ไม้ต้น สูงได้ถึง 25 ม. ต้นอ่อนมีหนาม ใบประกอบมีใบย่อยเดียว รูปรีหรือ
4 กลีบ คู่นอกรูปไข่กลับ ยาว 1-2.5 ซม. คู่ในรูปรีถึงรูปใบหอก ยาว 0.7-2 ซม. แกมรูปไข่ ยาว 8-15 ซม. ปลายเรียวแหลมสั้น ๆ ปลายเว้าตื้น ขอบเรียบหรือจักมน
ก้านชูอับเรณูแยกกัน ยาว 1-2.5 มม. ดอกเพศเมีย กลีบรวมมี 5-6 กลีบ รูปกลม แผ่นใบมีต่อมน�้ามันกระจาย ก้านใบยาว 1-2 ซม. บางครั้งเป็นปีกแคบๆ ดอกออก
หรือรูปใบหอกแกมรูปไข่ ยาว 0.8-2.5 ซม. รังไข่มีขนยาว ก้านเกสรเพศเมีย 2 อัน เดี่ยว ๆ ตามซอกใบ ก้านดอกยาว 1-3.5 มม. กลีบเลี้ยงรูปถ้วย ปลายแยกเป็น
ยาวประมาณ 5 มม. ปลายแฉกเป็นง่าม ยอดเกสรเพศเมียบิดเวียน ผลรูปสามเหลี่ยม 5 แฉก ขนาดเล็ก ดอกสีขาว มี 5 กลีบ เรียงซ้อนเหลื่อม รูปรีหรือรูปขอบขนาน
ปีกล่างรูปรีหรือรูปขอบขนาน ยาว 1.5-3 ซม. ปีกคู่ข้างยาวประมาณ 5 มม. ยาวประมาณ 1.5 ซม. เกสรเพศผู้ 18-20 อัน ก้านชูอับเรณูเชื่อมติดกัน มี 6-10
พบที่อินเดีย เนปาล ภูฏาน บังกลาเทศ จีนตอนใต้ พม่า และภูมิภาคอินโดจีน คาร์เพล แต่ละคาร์เพลมีออวุล 1-5 เม็ด ก้านเกสรเพศเมียเป็นแท่ง ยอดเกสรแบน
ผลเกือบกลม เส้นผ่านศูนย์กลาง 5-7 ซม. สุกสีเหลือง ผิวเรียบถึงขรุขระ เปลือกหนา
ในไทยพบมากทางภาคเหนือ และภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ขึ้นตามป่าดิบเขา ประมาณ 6 มม. มีถุงเก็บน�้าสีเขียวซีดอมเหลือง เมล็ดจ�านวนมาก ยาวประมาณ 2 ซม.
ความสูงถึงประมาณ 2000 เมตร มีความผันแปรสูงโดยเฉพาะสิ่งปกคลุม
พบที่คาบสมุทรมลายู และบอร์เนียว ในไทยพบทางภาคใต้ที่นครศรีธรรมราช
ส้มกุ้งใบเฟิน ยะลา ขึ้นตามที่ลาดชันและสันเขาในป่าดิบชื้น ความสูง 900-1800 เมตร
Begonia pteridiformis Phutthai สกุล Citrus L. มี 20-25 ชนิด พบในเอเชีย ออสเตรเลีย และหมู่เกาะแปซิฟิก
ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 25 ซม. หัวใต้ดินคล้ายรูปหัวใจ เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ ในไทยมีพืชพื้นเมือง 2-3 ชนิด เป็นไม้ประดับและไม้ผลหลากสายพันธุ์ เช่น
1 ซม. ส่วนต่าง ๆ มีขนต่อมกระจาย ล�าต้นอวบน�้า หูใบรูปสามเหลี่ยมขนาดเล็ก มะกรูด มะนาว ส้มจี๊ด ส้มเกลี้ยง ส้มเขียวหวาน และส้มโอ เป็นต้น ชื่อสกุลมาจาก
ติดทน ใบเรียงสลับระนาบเดียว รูปใบหอกแกมรูปแถบ ยาว 2-8 ซม. ปลายใบ ภาษาละติน “citrus” หรือภาษากรีก “kitrion” ใช้เรียกพืชพวกมะนาว
แหลมยาวหรือยาวคล้ายหาง โคนตัดหรือเว้าตื้น ขอบจักซี่ฟัน ก้านใบสั้น ช่อดอก
ออกที่ยอด แยกแขนงสั้น ๆ ใบประดับบาง รูปไข่ ยาว 1-2 มม. ติดทน ดอกสีขาว เอกสารอ้างอิง
Jones, D.T. (1995). Rutaceae. In Tree Flora of Sabah and Sarawak Vol. 1:
ก้านดอกยาว 5-6 มม. ดอกเพศผู้ กลีบรวมมี 4 กลีบ คู่นอกรูปไข่กลับ ยาวประมาณ 351-419.
2 มม. คู่ในเรียวแคบกว่า ก้านชูอับเรณูสั้น เชื่อมติดกันที่โคน ดอกเพศเมีย กลีบรวม Stone, B.C., J.B. Lowry, R.W. Scora and K. Jong. (1973). Citrus halimii: A new
มี 5 กลีบ รูปไข่กลับหรือแกมรูปขอบขนาน ยาว 2-3 มม. ก้านเกสรเพศเมีย 2 อัน species from Malaya and Peninsular Thailand. Biotropica 5(2): 102-110.
โคนเชื่อมติดกัน ยอดเกสรรูปคล้ายไต ผลรูปขอบขนาน ยาวประมาณ 4 มม. ปีกล่าง
รูปสามเหลี่ยม ยาวประมาณ 3 มม. ปีกคู่ข้างแคบ
พืชถิ่นเดียวของไทย พบทางภาคใต้ที่สุราษฏร์ธานี พังงา กระบี่ ขึ้นตามหินปูน
ในป่าดิบชื้น ความสูง 30-100 เมตร

เอกสารอ้างอิง
Gu, C., C.I. Peng and N.J. Turland. (2007). Begoniaceae. In Flora of China
Vol. 13: 153, 189.
Phutthai, T. and K. Sridith. (2010). Begonia pteridiformis (Begoniaceae), a new
species from Thailand. Thai Forest Bulletin (Botany) 38: 37-41.

ส้มจี๊ดใต้: ดอกออกเดี่ยว ๆ ตามซอกใบ เกสรเพศผู้ 18-20 อัน ก้านชูอับเรณูเชื่อมติดกัน ก้านเกสรเพศเมียเป็นแท่ง
ผลคล้ายผลมะนาว สุกสีเหลือง (ภาพ: บันนังสตา ยะลา - RP)
ส้มป่อย, สกุล
Senegalia Raf.
วงศ์ Fabaceae
ไม้พุ่มรอเลื้อยหรือไม้เถาเนื้อแข็ง ล�าต้นมีหนาม ใบประกอบ 2 ชั้น ช่อดอกแบบ
ช่อกระจุกแน่น กลีบเลี้ยงและกลีบดอก แผ่นกลีบเชื่อมติดกัน ปลายส่วนมากแยก
5 แฉก ขนาดเล็ก เกสรเพศผู้จ�านวนมาก แยกกัน รังไข่มีช่องเดียว ก้านเกสรเพศเมีย
ส้มกุ้ง: ใบจักเป็นพู โคนรูปหัวใจ ดอกเพศผู้มี 4 กลีบ ดอกเพศเมียมี 5-6 กลีบ ผลรูปสามเหลี่ยม ปีกยาว 1 ปีก เรียวยาว ยอดเกสรขนาดเล็ก ออวุลจ�านวนมาก ผลเป็นฝักแบน ส่วนมากตรง พบน้อย
ปีกคู่ข้างแคบ (ภาพต้น: แม่สอด ตาก - RP; ภาพดอก: อุ้มผาง ตาก - PK; ภาพผล: ภูหลวง เลย - PK) ที่ม้วนงอ ผิวเมล็ดมีรอยรูปตัวยู

400

59-02-089_399-488_Ency_new1-3_J-Coated.indd 400 3/1/16 6:24 PM