Page 426 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

สร้อยสุวรรณา

สร้อยสุวรรณา, สกุล สารานุกรมพืชในประเทศไทย พบที่อินเดีย จีนตอนใต้ ไห่หนาน พม่า ภูมิภาคอินโดจีน ในไทยพบแทบทุกภาค
Utricularia L. ยกเว้นภาคใต้ ขึ้นตามชายป่าเบญจพรรณ และป่าดิบแล้ง ความสูงถึงประมาณ
800 เมตร คล้ายรางจืด T. laurifolia Lindl. ที่ใบเรียบ และช่อดอกสั้นกว่า มี
วงศ์ Lentibulariaceae สรรพคุณด้านสมุนไพรหลายอย่าง
ไม้ล้มลุกหรือไม้น�้ำกินแมลงขนำดเล็ก มีไหลรูปเส้นด้าย ใบมีหลายรูปแบบ
ใบในไม้น�้ำส่วนมำกแยกเป็นเส้นบำง ๆ ไม่มีแผ่นใบชัดเจน ช่วงออกดอกไม่มีใบ เอกสารอ้างอิง
Hu, J.Q. and T.F. Daniel. (2011). Acanthaceae (Thunbergia). In Flora of China
กับดักแมลงขนำดเล็กเป็นกระเปำะติดบนไหลหรือใบ ใบประดับและใบประดับย่อย Vol. 19: 377.
ขนาดเล็ก ช่อดอกแบบช่อกระจะหรือช่อเชิงลด หรือดอกออกเดี่ยว ๆ ตั้งตรงหรือ Staples, G.W. and D.R. Herbst. (2005). A tropical garden flora. Bishop Museum
พันเลื้อย ดอกสมบูรณ์เพศ สมมำตรด้ำนข้ำง กลีบเลี้ยงเชื่อมติดกัน ปลายแยก 2 แฉก Press, Honolulu, Hawai`i.
กลีบดอกรูปปากเปิด หลอดกลีบสั้น กลีบล่ำงหรือกลีบดุ้ง (palate) มีเดือยสั้น ๆ
เกสรเพศผู้ 2 อัน ติดที่โคนกลีบดอกบน ก้านชูอับเรณูสั้น บิดงอ มี 2 คาร์เพล
เชื่อมติดกัน ออวุลจ�านวนมาก ก้านเกสรเพศเมีย 1 อัน ยอดเกสรจัก 2 พู ไม่เท่ำกัน
ผลแห้งแตกตำมขวำง เมล็ดขนาดเล็กคล้ายฝุ่น จ�านวนมาก

สกุล Utricularia มีประมาณ 220 ชนิด พบทั่วไป ในไทยมี 27 ชนิด ชื่อสกุลมาจาก
ภาษาละติน “utriculus” ขวดหรือกระเป๋าขนาดเล็ก ตามลักษณะของกับดักแมลง

สร้อยสุวรรณา
Utricularia bifida L.
ไม้ล้มลุก ใบออกจากไหล รูปแถบ ยาวได้ถึง 2 ซม. กับดักแมลงเป็นกระเปาะกลม
ติดบนไหลและใบ ยาวประมาณ 1 มม. ช่อดอกออกเดี่ยว ๆ แบบช่อกระจะตั้งตรง
เกลี้ยง สูงได้ถึง 60 ซม. มี 1-10 ดอก ใบประดับและใบประดับย่อยติดที่โคน ก้านดอก สร้อยอินทนิล: ใบรูปไข่หรือรูปหัวใจกว้าง จัก 4-8 พู ช่อดอกห้อยลง ดอกรูปแตร สีม่วงอมน�้าเงิน ด้านในสีครีมหรือ
ยาว 2-5 มม. มีปีกแคบ ๆ กลีบเลี้ยงแฉกลึกรูปไข่ ยาว 2-7 มม. ดอกสีเหลือง ยาว อมเหลือง (ภาพ: cultivated - RP)
0.6-1 ซม. เดือยรูปลิ่ม ยาว 3-7 มม. ก้านชูอับเรณูยาวประมาณ 1 มม. ผลรูปรี ยาว
ประมาณ 3 มม. ก้ำนผลพับงอ เมล็ดมีลำยร่ำงแห สรัสจันทร
พบในเอเชียเขตร้อน ออสเตรเลีย และหมู่เกาะแปซิฟิก ในไทยพบทุกภาค ขึ้น Burmannia coelestis D. Don
ตามที่ชื้นแฉะ ตามลานหิน ทุ่งนา และทุ่งหญ้าที่มีน�้าขัง วงศ์ Burmanniaceae
เอกสารอ้างอิง ไม้ล้มลุก มีใบแต่อาศัยเชื้อราเพื่อการเจริญเติบโตบางส่วน ต้นที่มีดอกสูงได้ถึง
Parnell, J. (2011). Lentibulariaceae. In Flora of Thailand Vol. 11(1): 16-45. 40 ซม. ล�าต้นสีเขียว ใบออกที่โคนต้นหรือบนต้น รูปแถบ ยาว 0.5-3 ซม. ช่อดอก
แบบช่อกระจุก ออกตำมยอด มี 1-8 ดอก ใบประดับรูปใบหอก ยาว 3-6 มม.
ดอกยาว 1-1.5 ซม. หลอดกลีบสีน�้าเงิน ยาว 0.5-1.3 ซม. มี 3 ปีก กว้าง 1.5-3 มม.
กลีบรวมสีเหลืองอ่อน รูปสำมเหลี่ยม วงนอกยำว 1-2 มม. ขอบซ้อน ติดทน
วงกลีบในยาว 0.5-1 มม. อับเรณูปลายมีรยางค์เป็นสัน 2 สัน โคนมีเดือย รังไข่ยาว
3-7 มม. ยอดเกสรเพศเมียยาว 3-7 มม. ผลแห้งแตก รูปไข่กลับ (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่
หญ้าข้าวก�่า, สกุล)
พบที่อินเดีย บังกลาเทศ เนปาล พม่า จีนตอนใต้ ภูมิภาคอินโดจีนและมาเลเซีย
ออสเตรเลีย ในไทยพบทุกภาค ขึ้นตามที่โล่งที่ชื้นแฉะ ความสูงถึงประมาณ 800 เมตร
เป็นหนึ่งในพรรณไม้ที่สมเด็จพระนางเจ้าฯ พระบรมราชินีนาถพระราชทานชื่อไทย
เอกสารอ้างอิง
Wu, D., D. Zhang and R.M.K. Saunders. (2010). Burmanniaceae. In Flora of
China Vol. 23: 122.

สร้อยสุวรรณำ: ช่อดอกออกเดี่ยว ๆ แบบช่อกระจะตั้งตรง เกลี้ยง ดอกสีเหลือง (ภาพ: อุบลราชธานี - PK)
สร้อยอินทนิล
Thunbergia grandiflora (Roxb. ex Rottler) Roxb.
วงศ์ Acanthaceae
ชื่อพ้อง Flemingia grandiflora Roxb. ex Rottler
ไม้เถา ยาวได้มากกว่า 10 ม. มีขนตามกิ่งอ่อน แผ่นใบ ก้านใบ ช่อดอก และ
ใบประดับ มีต่อมน�้ำต้อยสีด�ำตำมข้อ ปลำยก้ำนใบ และใบประดับ ใบรูปไข่หรือ
สรัสจันทร: ช่อดอกแบบช่อกระจุก ออกตามยอด หลอดกลีบสีน�้าเงิน มี 3 ปีก กลีบรวมสีเหลืองอ่อน วงนอกขอบซ้อน
รูปหัวใจกว้ำง จัก 4-8 พู ยาว 4-15 ซม. ปลายแหลม โคนรูปหัวใจ ขอบจักตื้น ๆ (ภาพ: อุบลราชธานี - PK)
เส้นใบรูปฝ่ามือ 5-7 เส้น ก้านใบยาว 1-8 ซม. ช่อดอกห้อยลง ยำวได้ถึง 1.5 ม.
แต่ละช่อกระจุกมี 2-4 ดอก ก้านดอกยาว 2-4 ซม. ใบประดับย่อยหุ้มกลีบเลี้ยง สลอดเล็ก
รูปขอบขนาน ยาว 1.5-3 ซม. กลีบเลี้ยงรูปถ้วยขนาดเล็ก ขอบเรียบ ดอกรูปแตร Microcos sinuata (Wall. ex Mast.) Burret
สีม่วงอมน�้ำเงินหรือสีขำว ด้านในสีครีมหรืออมเหลือง หลอดกลีบดอกยาว 3-5 ซม. วงศ์ Malvaceae
กลีบกลมหรือรูปไข่กว้าง ยาว 2-3 ซม. เกสรเพศผู้ยาว 0.8-1 ซม. อับเรณูยาวเท่า ๆ
ก้านชูอับเรณู โคนมีเดือยสั้น ปลายมีรยางค์เป็นติ่ง ผลเส้นผ่านศูนย์กลาง 1.5-1.8 ซม. ชื่อพ้อง Grewia sinuata Wall. ex Mast.
ปลายมีจะงอย ยาว 2-2.5 ซม. มีขนสั้นนุ่ม (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ รางจืด, สกุล) ไม้พุ่ม อาจสูงได้ถึง 8 ม. ใบเรียงเวียน รูปรีหรือรูปไข่กลับ ยาว 3-5 ซม. ปลายแหลม

406

59-02-089_399-488_Ency_new5-3 i_Coated.indd 406 3/5/16 5:01 PM