Page 429 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

สะเม็กขาว
สารานุกรมพืชในประเทศไทย

สะบ้าลิง โคนมีต่อมข้างละ 1 ต่อม ก้านใบยาว 3-5 มม. ช่อดอกแบบช่อกระจะ ออกตาม
Mucuna macrocarpa Wall. ซอกใบ ยาว 3-10 ซม. ก้านดอกปลายหนา ยาว 0.5-1.5 ซม. ใบประดับขนาดเล็ก
หลอดกลีบเลี้ยงกลม ขนาดประมาณ 2 มม. กลีบรูปใบหอก ยาว 2-4 มม. ติดทน
วงศ์ Fabaceae ดอกรูประฆังแคบ สีแดงหรืออมชมพู ยาว 2-2.5 ซม. มีสันตามยาว กลีบรูปแถบ
ไม้เถาเนื้อแข็ง ยาวได้ถึง 70 ม. มีขนสั้นนุ่มสีน�้าตาลแดงหนาแน่นตามกิ่งอ่อน ยาว 1.2-1.5 ซม. ปลายม้วนงอกลับ เกสรเพศผู้ยื่นพ้นหลอดกลีบ ก้านชูอับเรณูยาว
ก้านใบ ใบอ่อน ช่อดอก กลีบเลี้ยง และฝัก ใบประกอบมี 3 ใบย่อย ก้านใบประกอบ 3-5 มม. อับเรณูยาว 5-7 มม. หลอดยาว 1.3-1.7 ซม. เดือยขนาดเล็กหรือไม่มี
ยาว 8-15 ซม. ใบปลายรูปรีหรือรูปไข่ ยาว 7-19 ซม. เส้นแขนงใบข้างละ 3-7 เส้น ผลกลม เส้นผ่านศูนย์กลาง 5-6 มม. (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ ประทัดดอย, สกุล)
ใบคู่ข้างเบี้ยว ยาวเท่า ๆ ใบปลาย ช่อดอกออกตามกิ่งแก่ ยาว 5-23 ซม. ช่อกระจุกย่อย พบที่อินเดีย จีนตอนใต้ และพม่า ในไทยพบกระจายห่าง ๆ ทางภาคเหนือ และ
ออกสั้น ๆ หนาแน่น ก้านดอกยาว 0.8-1 ซม. ใบประดับย่อยรูปไข่ ยาว 2-5 มม. ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ขึ้นตามคบไม้ในป่าดิบเขา ความสูง 1200-2000 เมตร
ร่วงเร็ว หลอดกลีบเลี้ยงยาว 0.8-1.2 ซม. กลีบล่างยาว 5-8 มม. กลีบคู่ข้างยาวประมาณ
กึ่งหนึ่ง ดอกมี 2 สี กลีบกลางสีเขียวหรืออมชมพู กลีบปีกสีม่วงเข้ม กลีบคู่ล่างสีม่วงอ่อน
หรืออมเหลือง กลีบกลางยาว 3-4.5 ซม. ขอบมีขน กลีบปีกยาว 4.5-5.5 ซม. สะเม็กขาว
กลีบคู่ล่างยาวกว่ากลีบปีกเล็กน้อย ฝักหนา รูปแถบ ยาว 25-48 ซม. กว้าง 3-5 ซม. Agapetes bracteata Hook. f. ex C. B. Clarke
หนาประมาณ 1 ซม. คอดตามเมล็ด ผิวแห้งย่นตามยาว มี 6-15 เมล็ด เมล็ดรูปรีกว้าง ไม้พุ่มอิงอาศัย สูงได้ถึง 2 ม. มีขนตามปลายกิ่ง ก้านใบ ช่อดอก ก้านดอก และ
แบน ยาว 2-3 ซม. ขั้วเมล็ดหุ้มเกินกึ่งหนึ่ง (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ หมามุ่ย, สกุล) ใบประดับ ใบเรียงเวียน รูปรีหรือรูปขอบขนาน ยาว 3.5-6 ซม. ปลายแหลมยาว
พบที่อินเดีย เนปาล จีนตอนใต้ พม่า ญี่ปุ่น และภูมิภาคอินโดจีน ในไทยพบแทบ หรือยาวคล้ายหาง โคนมนหรือกลม ก้านใบยาว 3-4 มม. ช่อดอกแบบช่อเชิงหลั่น
ทุกภาค ยกเว้นภาคใต้ ขึ้นตามป่าดิบแล้ง และป่าดิบเขา ความสูง 600-1300 เมตร ออกตามซอกใบ ยาว 5-7 ซม. ดอกเรียงห่าง ๆ ก้านดอกยาว 0.5-1.5 ซม. ใบประดับ
เมล็ดบดใช้ประคบบรรเทาอาการเคล็ดขัดยอก คล้ายใบ ติดทน รูปขอบขนานหรือรูปใบหอก ยาว 0.6-1.2 ซม. หลอดกลีบเลี้ยงสั้น
กลีบรูปสามเหลี่ยม ยาว 2-3 มม. ดอกสีขาว หลอดกลีบยาว 0.8-1.5 ซม. กลีบแฉกลึก
เอกสารอ้างอิง ประมาณกึ่งหนึ่ง รูปใบหอก ปลายม้วนงอกลับ เกสรเพศผู้ยื่นพ้นหลอดกลีบ อับเรณู
Sa, R. and C.M. Wilmot-Dear. (2010). Fabaceae (Mucuna). In Flora of China ยาวเท่า ๆ ก้านชูอับเรณู ยาวประมาณ 3 มม. หลอดยาวประมาณ 6 มม. มีเดือย 2 อัน
Vol. 10: 212.
Wilmot-Dear, C.M. (2008). Mucuna Adans. (Leguminosae) in Thailand. Thai Forest ผลกลม เส้นผ่านศูนย์กลาง 0.5-1 ซม. สุกสีด�า (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ ประทัดดอย, สกุล)
Bulletin (Botany) 36: 119-120. พบที่พม่า และเวียดนามตอนใต้ ในไทยพบทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือที่เลย
และภาคตะวันออกที่ปราจีนบุรี ขึ้นตามคบไม้ในป่าดิบเขา ความสูง 1000-1200 เมตร
เอกสารอ้างอิง
Clarke, C.B. (1881). Vaccinaceae. In Flora of British India Vol. 3: 448.
Fang, R. and P.F. Stevens. (2005). Ericaceae (Agapetes). In Flora of China Vol.
14: 506.
Watthana, S. (2015). Ericaceae. In Flora of Thailand Vol. 13(1): 103-105.

สะบ้าลิง: ไม้เถาเนื้อแข็ง ดอกมี 2 สี กลีบกลางสีเขียวหรืออมชมพู กลีบปีกสีม่วงเข้ม กลีบคู่ล่างสีม่วงอ่อนหรืออมเหลือง
ฝักหนา คอดตามเมล็ด ผิวแห้งย่น (ภาพดอก: เขาใหญ่ ปราจีนบุรี - PK; ภาพผล: ทุ่งแสลงหลวง พิษณุโลก - MT)
สะเภาลม สะเภาลม: กิ่งมีขน ใบขนาดเล็ก ขอบม้วนเข้า ดอกออกเดี่ยว ๆ หรือเป็นกระจุก 2-5 ดอก หลอดกลีบดอกมีสันตามยาว
Agapetes hosseana Diels เกสรเพศผู้ไม่ยื่นพ้นหลอดกลีบดอก (ภาพ: ดอยอินทนนท์ เชียงใหม่ - RP)
วงศ์ Ericaceae
ไม้พุ่ม ส่วนมากอิงอาศัย สูงได้ถึง 1 ม. โคนต้นหนา ล�าต้นและกิ่งมีขนประปราย
ใบเรียงเวียน รูปรี รูปไข่กลับ หรือแกมรูปขอบขนาน ยาว 1.7-3.5 ซม. ปลายมน
มีติ่งแหลมหรือเว้าตื้น โคนแหลม ขอบม้วนเข้า ก้านใบยาว 1-3 มม. ดอกออก
เดี่ยว ๆ หรือเป็นกระจุก 2-5 ดอก ตามซอกใบ ก้านดอกยาว 1-1.8 ซม. ใบประดับ
ขนาดเล็ก มีขนครุย หลอดกลีบเลี้ยงยาวประมาณ 3 มม. กลีบแฉกลึกประมาณกึ่งหนึ่ง
ด้านนอกมีขนสั้นนุ่ม ดอกสีแดงอมส้มหรือเขียว หลอดกลีบดอกยาว 1.5-2.3 ซม.
มีสันตามยาว กลีบรูปสามเหลี่ยมขนาดเล็ก แผ่นกลีบมักมีสีเขียว เกสรเพศผู้ไม่ยื่นพ้น
หลอดกลีบดอก ก้านชูอับเรณูยาว 0.7-1 ซม. อับเรณู ยาว 5-8 มม. รวมหลอด เดือย
สะเม็ก: ล�าต้นเกลี้ยง ปลายใบแหลมยาวหรือยาวคล้ายหาง ช่อดอกแบบช่อกระจะ ดอกเรียงหนาแน่น ก้านดอก
ขนาดเล็ก ผลกลม เส้นผ่านศูนย์กลาง 0.8-1 ซม. (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ ประทัดดอย, สกุล) ปลายหนา เกสรเพศผู้ยื่นพ้นหลอดกลีบ (ภาพ: ภูหลวง เลย - SSi)
พบที่พม่า และลาว ในไทยพบทางภาคเหนือ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และ
ภาคตะวันออกเฉียงใต้ ขึ้นตามต้นไม้ โขดหิน หรือบนดิน โดยเฉพาะตามที่โล่งใน
ป่าดิบเขา ความสูง 1200-2500 เมตร

สะเม็ก
Agapetes lobbii C. B. Clarke
ไม้พุ่มอิงอาศัย สูงได้ถึง 2 ม. ล�าต้นเกลี้ยง ใบเรียงเวียน รูปขอบขนาน รูปใบหอก สะเม็กขาว: ช่อดอกแบบช่อเชิงหลั่น ดอกเรียงห่าง ๆ ปลายกลีบดอกม้วนงอกลับ ใบประดับคล้ายใบ ติดทน เกสรเพศผู้
หรือแกมรูปไข่ ยาว 4-11 ซม. ปลายแหลมยาวหรือยาวคล้ายหาง โคนแหลมหรือมน ยื่นพ้นหลอดกลีบ ผลสุกสีด�า (ภาพดอก: ภูหลวง เลย - TP; ภาพผล: เขาใหญ่ ปราจีนบุรี - SSi)

409

59-02-089_399-488_Ency_new1-3_J-Coated.indd 409 3/1/16 6:25 PM