Page 433 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

หลายใบ ติดทน ก้านดอกยาว 5-12 ซม. กลีบเลี้ยงรูปไข่ ยาว 2.5-3 ซม. ดอกสีเหลือง สารานุกรมพืชในประเทศไทย ส้านด�า
กลีบบาง รูปไข่ ยาวประมาณ 6.5 ซม. เกสรเพศผู้วงนอกโค้ง ยาว 1-1.2 ซม. วงใน
พับงอ ยาว 1.6-2.1 ซม. มี 10-12 คาร์เพล ยาว 1.2-1.3 ซม. ก้านเกสรเพศเมีย
ยาวประมาณ 2 ซม. ผลสดไม่แตก สุกสีส้ม เส้นผ่านศูนย์กลาง 3-3.5 ซม. เมล็ด
ไม่มีเยื่อหุ้ม (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ ส้าน, สกุล)
พบที่อินเดีย พม่า ในไทยพบทางภาคเหนือ และภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ขึ้นตาม
ป่าเบญจพรรณ และป่าเต็งรัง ความสูง 250-1300 เมตร คล้ายกับส้านใหญ่
D. obovata (Blume) Hoogland ใบรูปไข่กลับ ก้านใบสั้นกว่า มี 9-14 คาร์เพล
พบทางภาคตะวันออกเฉียงใต้ ภาคตะวันตกเฉียงใต้ และภาคใต้ ผลใช้ปรุงอาหาร
คล้ายมะตาด D. indica L. ที่ดอกสีขาว มี 14-20 คาร์เพล ผลขนาดใหญ่ พบทุกภาค
ส่วนมากขึ้นตามริมล�าธารในป่าดิบแล้ง และป่าดิบชื้น

เอกสารอ้างอิง
Hoogland, R.D. (1951). Dilleniaceae. In Flora Malesiana Vol. 4: 154-174. ส้านเกล็ด: ช่อดอกมีขนสีน�้าตาล ออกเป็นกระจุกสั้น ๆ ตามล�าต้นหรือกิ่งใหญ่ (ภาพ: ยะลา - RP)
________. (1972). Dilleniaceae. In Flora of Thailand Vol. 2(2): 95-103.
ส้านชวา
Dillenia suffruticosa (Griff. ex Hook. f. & Thomson) Martelli
วงศ์ Dilleniaceae
ชื่อพ้อง Wormia suffruticosa Griff. ex Hook. f. & Thomson
ไม้พุ่ม อาจสูงได้ถึง 10 ม. ใบรูปรีหรือรูปไข่ ยาว 15-30 ซม. ปลายมนหรือกลม
โคนมน ขอบจักตามเส้นแขนงใบ เส้นแขนงใบข้างละ 12-20 เส้น ก้านใบยาว
2-6 ซม. มีปีกกว้าง หุ้มใบอ่อน ช่อดอกแบบช่อกระจะออกที่ปลายกิ่ง มี 4-18 ดอก
ก้านดอกยาว 1-3 ซม. กลีบเลี้ยงรูปไข่กลับ ยาว 1.5-2.2 ซม. ดอกสีเหลือง กลีบบาง
รูปรีหรือรูปไข่ ยาว 4-5 ซม. เกสรเพศผู้สีขาว วงนอกโค้ง ยาว 6-8 มม. วงในสุด
ส้าน: ดอกออกก่อนผลิใบหรือพร้อมใบ โคนมีใบประดับหลายใบ ติดทน เกสรเพศผู้วงในยาวกว่าวงนอก พับงอกลับ
มี 10-12 คาร์เพล ผลสดไม่แตก (ภาพ: ขุนวิน เชียงใหม่ - SSi) พับงอ ยาวประมาณ 1.3 ซม. มี 5-8 คาร์เพล ยาวประมาณ 5 มม. ก้านเกสรเพศเมีย
ยาวประมาณ 1 ซม. ผลแห้งแตกอ้าออก สีแดง ยาว 2-2.5 ซม. กลีบเลี้ยงพับงอ
แต่ละคาร์เพลมี 1-4 เมล็ด เมล็ดมีเยื่อหุ้มสีแดง (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ ส้าน, สกุล)
มีถิ่นก�ำเนิดในคำบสมุทรมลำยู บอร์เนียว ชวำ และสุมำตรำ เป็นไม้ประดับ
ทั่วไปในเขตร้อน
ส้านดอกขาว
Dillenia philippinensis Rolfe
มะตาด: ดอกสีขาว มี 14-20 คาร์เพล ผลขนาดใหญ่ (ภาพดอก: cultivated - SG; ภาพผล: นราธิวาส - MP)
ไม้พุ่ม อาจสูงได้ถึง 15 ม. ใบรูปรี รูปไข่ หรือแกมรูปขอบขนาน ยาว 8-25 ซม.
ปลายแหลม มน หรือกลม โคนมน ขอบจักตามเส้นแขนงใบ เส้นแขนงใบข้างละ
10-15 เส้น ก้านใบยาว 3-5 ซม. มีปีกกว้างได้ถึง 1.2 ซม. ร่วงเร็ว ช่อดอกแบบ
ช่อกระจะ ส่วนมากมี 1-2 ดอก แกนช่อยาว 5-15 ซม. กลีบเลี้ยงรูปกลม คู่นอก
เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 1.8 ซม. 3 กลีบในยาว 2-2.5 ซม. ดอกสีขาว กลีบบาง
รูปไข่ ยาว 4-7 ซม. เกสรเพศผู้สีม่วงอมน�้าตาล วงนอกยาวประมาณ 1 ซม. วงใน
สุดพับงอ ยาว 1.5-2.3 ซม. มี 10-12 คาร์เพล ยาว 7-9 มม. ก้านเกสรเพศเมีย
ยาวประมาณ 1.7 ซม. ผลสดไม่แตก กลมแป้น กว้าง 5-6 ซม. ยาว 4-5 ซม. แต่ละ
คาร์เพลมี 1-4 เมล็ด เมล็ดมีเยื่อหุ้มบาง ๆ (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ ส้าน, สกุล)
มีถิ่นก�าเนิดในฟิลิปปินส์ เป็นไม้ประดับ เนื้อในผลใช้ท�าแยม มีสรรพคุณแก้ไอ
ส้านยอดแดง: ยอดอ่อนมีสีน�้าตาลแดง มี 6-8 คาร์เพล (ภาพ: cultivated - RP)
เปลือกให้สีย้อมสีแดง
ส้านเกล็ด
Saurauia leprosa Korth. ส้านดำา
วงศ์ Actinidiaceae Dillenia excelsa (Jack) Martelli ex Gilg.
ชื่อพ้อง Saurauia cauliflora DC. var. calycina King ชื่อพ้อง Wormia excelsa Jack
ไม้ต้น สูงได้ถึง 8 ม. มีขนสีน�้าตาลตามกิ่งอ่อน แผ่นใบ ก้านใบ ช่อดอก และ ไม้ต้น สูงได้ถึง 40 ม. ใบรูปรีหรือรูปขอบขนาน ยาว 15-30 ซม. ปลายแหลมหรือ
กลีบเลี้ยง ใบเรียงเวียน รูปขอบขนานแกมรูปใบหอก ยาว 15-30 ซม. ปลายแหลม กลม โคนแหลม เบี้ยว ขอบเรียบหรือจักซี่ฟันตื้น ๆ เส้นแขนงใบข้างละ 10-15 เส้น
โคนรูปลิ่มหรือมน ขอบจักฟันเลื่อยมีขนแข็ง ก้านใบยาว 2-5 ซม. ช่อดอกออก ก้านใบยาว 2-5 ซม. ช่อดอกแบบช่อกระจะ ออกที่ปลายกิ่ง มีได้ถึง 12 ดอก
เป็นกระจุกสั้น ๆ ตามล�าต้นหรือกิ่งใหญ่ กลีบเลี้ยงรูปไข่ ยาว 5-6 มม. ดอกสีขาว ก้านดอกยาว 2-7 ซม. กลีบเลี้ยงรูปไข่ ยาว 2-3.5 ซม. เกลี้ยงหรือมีขนด้านนอก
หรืออมชมพู กลีบรูปไข่แกมรูปขอบขนาน ยาว 0.8-1.2 ซม. เกสรเพศผู้จ�านวนมาก ดอกสีเหลือง กลีบบาง รูปขอบขนานหรือแกมรูปไข่ ยาว 4-5 ซม. เกสรเพศผู้
ก้านเกสรเพศเมีย 3 อัน โคนเชื่อมติดกัน (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ ช้าส้าน, สกุล) วงนอกโค้งออก ยาวประมาณ 1 ซม. วงในพับงอกลับ ยาว 1.5-2 ซม. มี 5-10 คาร์เพล
พบที่คาบสมุทรมลายู ชวา และภาคใต้ตอนล่างของไทยที่ยะลา ขึ้นตามป่าดิบชื้น ยาว 1.2-1.4 ซม. ก้านเกสรเพศเมียยาวกว่าเกสรเพศผู้วงใน ผลสดรูปรีกว้าง ยาว
ความสูงถึงประมาณ 800 เมตร 1.8-2 ซม. แตกอ้าออก สีขาว แต่ละคาร์เพลมี 1-3 เมล็ด เมล็ดมีเยื่อหุ้มบาง สีแดง
(ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ ส้าน, สกุล)
เอกสารอ้างอิง พบที่คาบสมุทรมลายู บอร์เนียว ชวา และสุมาตรา ในไทยพบทางภาคใต้ที่
Hoogland, R.D. (1989). Actinidiaceae. In Tree Flora of Malaya Vol. 4: 12-13.
Keng, H. (1972). Saurauiaceae. In Flora of Thailand Vol. 2(2): 110. นครศรีธรรมราช ตรัง ปัตตานี ขึ้นตามป่าดิบชื้น ความสูงระดับต�่า ๆ

413

59-02-089_399-488_Ency_new1-3_J-Coated.indd 413 3/1/16 6:26 PM