Page 438 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

สายน�้าผึ้ง
สารานุกรมพืชในประเทศไทย

2-12 ดอก ก้านดอกยาว 0.3-1.5 ซม. โค้งลง หลอดกลีบเลี้ยงยาว 3-4 มม. ดอกสีขาว ของสกุลคือ Honeysuckle เรียกโดยเข้าใจคลาดเคลื่อนว่าผึ้งได้น้ำาหวานจากดอก
มีริ้วสีม่วงแดงอ่อน ๆ หลอดกลีบดอกยาว 0.8-1 ซม. กลีบบนเป็นกระเปาะสีเขียวอ่อน ของพืชสกุลนี้ หลายชนิดที่ใช้ในพิธีกรรมทางศาสนากรีกโบราณ และหลายชนิด
จักตื้น ๆ กลีบล่างยาว 1-3 มม. ด้านในมีขนกระจุกตามแนวจุดสีเหลืองอมน�้าตาล มีสรรพคุณลดน้ำาตาลในเลือด
เกสรเพศผู้คู่ยาว ยาว 4-5 มม. คู่สั้นยาว 2-3 มม. อับเรณูสีม่วง ก้านเกสรเพศเมีย
ยาวได้ถึง 6 มม. ยอดเกสรแผ่ออกแยกเป็น 2 แฉกตื้น ๆ ผลรูปไข่ เกลี้ยง ยาว 3-4 มม. สายน้ำาผึ้ง
เปลือกหุ้มเมล็ดคล้ายร่างแห Lonicera japonica Thunb.
พืชถิ่นเดียวของไทย พบทางภาคเหนือที่พิษณุโลก ขึ้นเกาะบนหินปูนตามหน้าถ�้า ไม้เถา มีขนสีน�้าตาลอมเหลืองตามกิ่ง แผ่นใบ ก้านใบ ก้านช่อดอก กลีบเลี้ยง
ที่มีความชุ่มชื้นสูง ความสูง 200-250 เมตร ใบรูปไข่ รูปขอบขนาน หรือรูปใบหอก ยาว 3-8 ซม. ปลายแหลมหรือแหลมยาว
โคนกลมหรือเว้าตื้น ขอบใบมีขนครุย ก้านช่อยาวได้ถึง 4 ซม. ช่อดอกช่วงปลายกิ่งสั้น
เอกสารอ้างอิง
Pattharahirantricin, N. (2014). The genus Rhynchoglossum Blume (Gesneriaceae) ใบประดับคล้ายใบ รูปรีหรือรูปไข่ ยาว 1-3 ซม. ใบประดับย่อยขนาดเล็ก กลีบเลี้ยง
in Thailand. Thai Forest Bulletin (Botany) 42: 24-34. รูปสามเหลี่ยมขนาดเล็ก ดอกสีขาวเปลี่ยนเป็นสีเหลือง ยาว 3-5 ซม. ด้านนอกมี
ขนต่อม หลอดกลีบดอกยาว 1.5-3 ซม. แฉกลึก กลีบบนขนาดไม่เท่ากัน ยาว 2-8 มม.
กลีบล่างพับงอกลับ เกสรเพศผู้และเพศเมียยื่นออกยาวเท่า ๆ กลีบดอก ผลกลม
เส้นผ่านศูนย์กลาง 6-7 มม. สุกสีม่วงอมด�าเป็นมันวาว เมล็ดรูปรี ยาวประมาณ 3 มม.
ผิวมีหลุมตื้น ๆ
มีถิ่นก�าเนิดในญี่ปุ่น เกาหลี และจีน เป็นไม้ประดับหรือขึ้นเป็นวัชพืช แยกเป็น
var. chinensis (P. Watson) Baker กลีบดอกด้านนอกมีสีม่วง ด้านในสีขาว พบ
เฉพาะในจีน ผลมีพิษถ้ากินในปริมาณมาก

สายน้ำาผึ้งน้อย
สายน�้าค้าง: R. mirabilis ใบเรียงเวียน โคนเบี้ยว ช่อดอกแบบช่อกระจะเรียงออกด้านเดียว ดอกสีขาว มักมีแถบสีม่วง Lonicera bournei Hemsl. ex Forb. & Hemsl.
อมเขียวหรือสีขาวอมน�้าตาลด้านในหลอดกลีบบนและล่าง (ภาพ: แม่สอด ตาก - RP)
ไม้เถา มีขนสีน�้าตาลอมเหลืองประปรายตามกิ่ง เส้นแขนงใบด้านล่าง ก้านใบ
กลีบเลี้ยง ก้านช่อดอก และใบประดับ ใบรูปรี รูปขอบขนาน หรือแกมรูปไข่ ยาว
2-7.5 ซม. ปลายแหลมหรือแหลมยาว โคนกลมหรือเว้าตื้น ก้านช่อสั้น มีใบคล้าย
วงใบประดับ ใบประดับรูปใบหอก ยาว 0.5-3 มม. ใบประดับย่อยรูปไข่ขนาดเล็ก
กลีบเลี้ยงรูปสามเหลี่ยมขนาดเล็ก ดอกสีขาวเปลี่ยนเป็นสีเหลือง มีกลิ่นหอม
ยาว 3-4.5 ซม. ด้านนอกเกลี้ยงหรือมีขนสั้นนุ่ม หลอดกลีบดอกยาว 2.5-4 ซม.
แฉกตื้น ๆ กลีบบนคู่ข้างยาวประมาณ 3 มม. กลีบคู่กลางตื้นกว่าเล็กน้อย กลีบล่าง
สายน�้าค้าง: R. saccatum ไม้ล้มลุกขึ้นบนก้อนหิน ดอกสีขาวมีริ้วสีม่วงแดงอ่อน ๆ กลีบบนเป็นกระเปาะ สีเขียวอ่อน ยาวประมาณ 8 มม. พับงอกลับ เกสรเพศผู้และเกสรเพศเมียยื่นพ้นหลอดกลีบดอก
(ภาพ: ถ�้าผาท่าพล พิษณุโลก - PK) เล็กน้อย ผลเส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 5 มม. สุกสีแดง
พบที่จีน และพม่า ในไทยพบทางภาคเหนือที่เชียงใหม่ ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
ที่เลย ชัยภูมิ ภาคตะวันออกและภาคกลางที่เขาใหญ่ จังหวัดนครราชสีมาและ
นครนายก ขึ้นตามชายป่าดิบแล้งและป่าดิบเขา ความสูงถึงประมาณ 1500 เมตร
คล้ายกับหญ้าช้างน้อย L. siamensis Gamble ที่แผ่นใบด้านล่างและใบประดับ
มีขนหนาแน่น

สายน้ำาผึ้งหลวง
Lonicera hildebrandtiana Collett & Hemsl.

เฉวียนฟ้า: ช่อดอกยาว ดอกสีม่วงอมฟ้า (ภาพ: แม่สอด ตาก - RP) ไม้พุ่มรอเลื้อย กิ่งสีน�้าตาลแดง เกลี้ยงหรือมีขนหยาบสั้น ๆ ใบรูปรีหรือรูปไข่
ยาว 7-15 ซม. ปลายแหลม แหลมยาว หรือเป็นติ่งแหลม โคนกลม ตัด หรือแหลม
สายน้ำาผึ้ง, สกุล แผ่นใบมักมีจุดสีขาวกระจายทั้งสองด้านโดยเฉพาะเส้นกลางใบ เส้นแขนงใบข้างละ
Lonicera L. 4-6 เส้น ก้านใบสีม่วงอมเขียว ยาว 1-2.5 ซม. ก้านช่อยาวได้ถึง 1.5 ซม. ใบประดับ
วงศ์ Caprifoliaceae ยาวประมาณ 1.5 มม. กลีบเลี้ยงเชื่อมติดกันเป็นหลอดยาว 5-8 มม. กลีบรูปสามเหลี่ยม
ไม้พุ่มหรือไม้เถา ตามีเกล็ดประดับ 1 หรือหลายคู่ ใบเรียงตรงข้ามหรือรอบข้อ ยาว 0.5-2 มม. ดอกสีขาวครีมเปลี่ยนเป็นสีเหลืองอมส้ม มีกลิ่นหอม ยาว 9-12 ซม.
หลอดกลีบยาว 5-7 ซม. แฉกลึก กลีบบน 4 กลีบ ม้วนงอ กลีบคู่ข้างแฉกลึกกว่า
ช่อดอกแบบช่อกระจุกหรือช่อกระจุกแยกแขนง ออกตามซอกใบใกล้ปลายกิ่ง บางครั้ง กลีบกลาง กลีบกลางแฉกลึก 5-6 มม. กลีบล่างม้วนงอ เกสรเพศผู้และเกสรเพศเมีย
ใบเชื่อมติดกันคล้ายวงใบประดับ ช่อกระจุกมักลดรูปมี 2 ดอก ใบประดับย่อย ยื่นยาวเท่า ๆ หรือสั้นกว่ากลีบดอกเล็กน้อย มีขนสั้นนุ่ม ผลกลมหรือรูปไข่กว้าง
ไม่มีหรือมี 2 คู่ บางครั้งเชื่อมติดกันหุ้มรังไข่ กลีบเลี้ยงส่วนมากมี 5 กลีบ หรือขอบเรียบ ยาวประมาณ 2.5 ซม. เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 1.8 ซม.
ดอกรูประฆังหรือรูปกรวย รูปปากเปิด กลีบบน 4 กลีบ กลีบล่าง 1 กลีบ ด้านใน
หลอดกลีบดอกมีน�้าต้อย เกสรเพศผู้ 5 อัน ก้านชูอับเรณูเชื่อมติดตลอดหลอดกลีบดอก พบที่พม่า จีนตอนใต้ และภาคเหนือของไทยที่ดอยสุเทพ ดอยเชียงดาว จังหวัด
อับเรณูติดด้านหลัง รังไข่ใต้วงกลีบ ช่วงครึ่งล่างมี 3 ช่อง ช่วงครึ่งบนมีช่องเดียว เชียงใหม่ และแม่วงก์ จังหวัดก�าแพงเพชร ขึ้นตามที่โล่งในป่าดิบเขา ความสูง
ก้านเกสรเพศเมียเรียวยาว ยอดเกสรเป็นตุ่ม ผลสดมีหลายเมล็ด ออกเป็นคู่ มักมี 1300-1900 เมตร
ใบประดับขยายหุ้มผล
เอกสารอ้างอิง
Fukuoka, N. (2015). Caprifoliaceae. In Flora of Thailand Vol. 13(1): 72-76.
สกุล Lonicera มีประมาณ 180 ชนิด พบในอเมริกาเหนือ ยุโรป แอฟริกา และ Wee, Y.C. and H. Keng. (1990). An illustrated dictionary of Chinese medicinal
เอเชีย ในไทยมีพืชพื้นเมือง 6 ชนิด และเป็นไม้ประดับ 2 ชนิด คือ สายน้ำาผึ้ง herbs. Times Edition Pte Ltd., Time Centre, Singapore.
L. japonica Thunb. และ L. periclymenum L. มีหลายสายพันธุ์ ชื่อสกุลตั้งตาม Yang, Q.E., S. Landrein, J. Osborne and R. Borosova. (2011). Caprifoliaceae.
นักพฤกษศาสตร์ชาวเยอรมัน Adam Lonitzer (Lonicer) (1528-1586) ชื่อสามัญ In Flora of China Vol. 19: 620, 637, 639-640.

418

59-02-089_399-488_Ency_new1-3_J-Coated.indd 418 3/1/16 6:27 PM