Page 460 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

หญ้าไซ

หญ้าไซ สารานุกรมพืชในประเทศไทย หญ้าดอกคำา
Leersia hexandra Sw. Hypoxis aurea Lour.
วงศ์ Poaceae วงศ์ Hypoxidaceae
หญ้าหลายฤดู เหง้าสั้น ล�าต้นทอดนอน ยาว 0.3-1 ม. ข้อมีขน ใบรูปแถบ ชื่อพ้อง Curculigo graminifolia Nimmo
ยาว 15-25 ซม. โคนเรียวสอบ ขอบใบและเส้นกลางใบมีขนสาก แผ่นใบเกลี้ยง ไม้ล้มลุก เหง้ากลมหรือรูปรี ล�าต้นสูง 2.5-10 ซม. มีขนยาวสีขาวตามแผ่นใบ
หรือมีขนสาก ลิ้นใบเป็นเยื่อบาง ยาว 2-2.4 มม. ช่อดอกแบบช่อแยกแขนง ยาว ใบประดับ ช่อดอก และกลีบรวมด้านนอก ใบมี 4-12 ใบ รูปแถบ ยาว 7-30 ซม.
9-15 ซม. ช่อดอกย่อยออกเดี่ยว ๆ รูปขอบขนาน ยาว 3.4-5 มม. ก้านช่อยาวประมาณ ปลายแหลมยาว โคนโอบรอบล�าต้น ไร้ก้าน บาง ช่อดอกแบบช่อกระจะ มี 1-4 ช่อ
5 มม. กาบช่อลดรูปติดกับปลายช่อเป็นแคลลัส ดอกย่อยมีดอกเดียว สมบูรณ์เพศ แต่ละช่อมี 1-2 ดอก ใบประดับ 2 ใบ รูปใบหอก กลีบรวม 6 กลีบ สีเหลือง แยกกัน
กาบล่างแข็ง รูปเรือ ยาว 3.3-3.9 มม. ปลายแหลม เส้นกาบ 5 เส้น มีขนแข็งบน เรียงซ้อนเหลื่อมที่โคน กลีบรูปรีถึงรูปใบหอก ยาว 0.6-1 ซม. เกสรเพศผู้ 6 อัน
เส้นภายใน กาบบนหยาบ หนา รูปรี ยาว 3.2-3.7 มม. เส้นกาบ 3 เส้น มีสันเป็นเส้น ติดที่โคนกลีบรวม ก้านชูอับเรณูยาวเท่า ๆ อับเรณู อับเรณูติดที่ฐาน ยาวประมาณกึ่งหนึ่ง
จักซี่หวี เกล็ดประดับรูปลิ่ม เกสรเพศผู้ 6 อัน ของกลีบรวม โคนเป็นเงี่ยงลูกศร รังไข่อยู่ใต้วงกลีบ มี 3 ช่อง ยาว 3-6 มม. มีขนยาว
ก้านเกสรเพศเมียสั้น ยอดเกสรจัก 3 พู ผลแห้งแตก รูปกระบอง ยาว 0.6-1.2 ซม.
พบในแอฟริกา อเมริกาเหนือและอเมริกาใต้ เอเชีย และออสเตรเลีย ในไทย มี 3 ซีก เมล็ดจ�านวนมาก กลม ผิวมีตุ่มกระจาย
พบทุกภาคตามพื้นที่ชุ่มน�้า
พบที่อินเดีย ปากีสถาน ภูฏาน เนปาล จีนตอนใต้ ไต้หวัน ญี่ปุ่น เกาหลี พม่า
สกุล Leersia Sw. มีประมาณ 20 ชนิด ในไทยพบ 2 ชนิด อีกชนิด คือ L. stipitata ภูมิภาคอินโดจีนและมาเลเซีย ฟิลิปปินส์ และนิวกินี ในไทยพบทุกภาค ขึ้นทั้งใน
Bor ชื่อสกุลตั้งตามนักพฤกษศาสตร์ชาวเยอรมัน Johann Georg Daniel Leers ป่าผลัดใบและไม่ผลัดใบ หรือทุ่งหญ้าที่เปิดโล่ง ความสูงถึงประมาณ 2000 เมตร
(1727-1774) สารสกัดจากรากบ�ารุงก�าลัง มีสรรพคุณกระตุ้นความต้องการทางเพศ
เอกสารอ้างอิง สกุล Hypoxis L. มี 50-100 ชนิด พบทั้งในเขตร้อนและกึ่งเขตร้อน ยกเว้นใน
Gilliland, H.B., R.E. Holttum and N.L. Bor. (1971). A revised Flora of Malaya. ยุโรป ในไทยมี 2-3 ชนิด ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “hypo” ใต้ และ “oxys”
Vol. 3. Grasses. Botanic Gardens, Government Printing Office, Singapore.
Liu, L. and S.M. Phillips. (2006). Poaceae (Leersia). In Flora of China Vol. 22: แหลม ตามลักษณะของใบ
184-185. เอกสารอ้างอิง
Ji, Z. and A.W. Meerow. (2000). Amaryllidaceae. In Flora of China Vol. 24: 273.

หญ้าไซ: ช่อดอกแบบช่อแยกแขนง ช่อดอกย่อยออกเดี่ยว ๆ (ภาพ: น�้าหนาว เพชรบูรณ์ - SSi)
หญ้าดอกขน
Ipomoea triloba L.
วงศ์ Convolvulaceae
หญ้าดอกค�า: ใบเรียวยาวเรียงรอบต้น ช่อดอกมี 1-2 ดอก กลีบรวมแยกกัน เรียงซ้อนเหลื่อมที่โคน เกสรเพศผู้ติดที่
ไม้เถาล้มลุก ยาวได้ถึง 5 ม. ก้านช่อดอกและก้านดอกเป็นเหลี่ยม มีตุ่มกระจาย โคนกลีบรวม โคนอับเรณูเป็นเงี่ยงลูกศร (ภาพ: เขาพนมเบญจา กระบี่ - RP)
ห่าง ๆ ใบรูปไข่กว้างถึงกลม หรือจัก 3 พู ยาว 2.5-7 ซม. โคนรูปหัวใจ ก้านใบ
ยาว 2.5-6 ซม. ช่อดอกมีหนึ่งหรือหลายดอก ก้านช่อยาว 2.5-5.5 ซม. ใบประดับ หญ้าดอกแดง
รูปใบหอกขนาดเล็ก ก้านดอกยาว 5-7 มม. กลีบเลี้ยงเกลี้ยงหรือมีขนยาวด้านนอก Melinis repens (Willd.) Zizka
ขอบมีขนครุย ปลายมีติ่งแหลม คู่นอกรูปขอบขนาน สั้นกว่าคู่ในเล็กน้อย คู่ในรูปรี
ยาว 7-8 มม. ดอกรูปแตร สีชมพูหรืออมม่วง ยาว 1.5-2 ซม. รังไข่มีขนสั้นนุ่ม วงศ์ Poaceae
ผลรูปกลม ๆ เส้นผ่านศูนย์กลาง 5-6 มม. มีขนแข็งสั้น เมล็ดเกลี้ยง (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ ชื่อพ้อง Saccharum repens Willd., Rhynchelytrum repens (Willd.) C. E. Hubb.
ผักบุ้ง, สกุล) หญ้าฤดูเดียว สูงได้ถึง 1.5 ม. ข้อมีขน ใบรูปแถบ ยาว 5-30 ซม. โคนมน ลิ้นกาบ
มีถิ่นก�าเนิดในแถบหมู่เกาะเวสต์อินดีส ขึ้นเป็นวัชพืชทั่วไปในเขตร้อน ขอบมีขนครุย ช่อดอกแบบช่อแยกแขนง ยาว 5-20 ซม. ช่อดอกย่อยออกเดี่ยว ๆ
สีชมพูอมแดงหรือม่วง รูปไข่ ยาว 0.2-1.2 ซม. โป่งด้านเดียว มีขนยาวหนาแน่น
เอกสารอ้างอิง ขนยาวได้ถึง 6 มม. ก้านยาว 1-3.5 มม. กาบช่อดอกย่อยบาง ขอบมีขนครุย กาบล่าง
Staples, G. (2010). Convolvulaceae. In Flora of Thailand Vol. 10(3): 425. รูปขอบขนานขนาดเล็ก เส้นกาบ 1 เส้น กาบบนรูปไข่ โป่งด้านเดียว ยาวเท่า ๆ
ช่อดอกย่อย ปลายมีติ่งหนามหรือแยก 2 แฉก มีรยางค์สั้น ๆ เส้นกาบ 5 เส้น ดอกย่อย
ดอกล่างเพศผู้ กาบล่างคล้ายกาบช่อดอกย่อย แคบกว่าเล็กน้อย ดอกบนสมบูรณ์เพศ
กาบแข็ง ยาว 2-2.5 มม. เป็นมันวาว
มีถิ่นก�าเนิดในแอฟริกาเขตร้อน ขึ้นเป็นวัชพืชทั่วไป ในไทยพบทั่วทุกภาค มี
ความผันแปรสูง แยกเป็นหลายชนิดย่อย

สกุล Melinis P. Beauv. มี 22 ชนิด ส่วนมากพบในแอฟริกาเขตร้อน ในไทยมี
3 ชนิด ชื่อสกุลมาจากภาษากรีก “miline” หมายถึงพวกข้าวฟ่างชนิดหนึ่ง
เอกสารอ้างอิง
หญ้าดอกขน: ใบรูปไข่กว้างหรือจัก 3 พู กลีบเลี้ยงเกลี้ยงหรือมีขนยาวด้านนอก ขอบมีขนครุย ปลายมีติ่งแหลม Chen, S.L. and S.M. Phillips. (2006). Poaceae (Melinis). In Flora of China Vol.
ดอกรูปแตร ผลรูปกลม ๆ มีขนแข็งสั้น (ภาพ: แม่สอด ตาก - RP) 22: 539.

440

59-02-089_399-488_Ency_new1-3_J-Coated.indd 440 3/1/16 6:29 PM