Page 461 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

หญ้าเทียน
สารานุกรมพืชในประเทศไทย

พบที่อินเดีย ภูฏาน พม่า จีน และภูมิภาคอินโดจีน ในไทยพบทางภาคเหนือ
ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และภาคตะวันออก ขึ้นตามที่โล่งบนเขาหินปูน ความสูง
200-1000 เมตร แยกเป็น var. pulchella (D. Don) Burkill ในดอกบานกลีบเลี้ยง
สั้นกว่ากลีบดอก พบที่อินเดีย ภูฏาน จีน และเนปาล
เอกสารอ้างอิง
Ho, T.N. and J. Pringle. (1995). Gentianaceae. In Flora of China Vol. 16: 116.
Uboncholaket, A. (1987). Gentianaceae. In Flora of Thailand Vol. 5(1): 90-92.

หญ้าดอกแดง: ช่อดอกแบบช่อแยกแขนง ช่อดอกย่อยออกเดี่ยว ๆ โป่งด้านเดียว มีขนยาวหนาแน่น (ภาพ: หัวหิน
ประจวบคีรีขันธ์ - SSi)
หญ้าดอกลาย, สกุล
Swertia L.
วงศ์ Gentianaceae
พืชล้มลุก แตกกิ่งต�่าจ�านวนมาก กิ่งมักเป็นเหลี่ยม ใบเรียงตรงข้าม ไร้ก้าน
ช่อดอกแบบช่อกระจุกหรือช่อแยกแขนง กลีบเลี้ยงและกลีบดอกจ�านวนอย่างละ
หญ้าดอกลาย: S. calcicola กลีบดอกรูปไข่ มีลายเป็นริ้วสีม่วง โคนกลีบมีต่อมน�้าต้อย 2 ต่อม ล้อมรอบด้วยขนสั้น
4-5 กลีบ หลอดกลีบเลี้ยงสั้น กลีบดอกแยกเกือบจรดโคน มีต่อมน�้าต้อยที่โคนกลีบ (ภาพ: ดอยอินทนนท์ เชียงใหม่ - SSi)
ด้านใน 1-2 ต่อม ที่โคนมีหรือไม่มีแผ่นเกล็ด เกสรเพศผู้ 4-5 อัน ติดที่โคนกลีบดอก
ก้านชูอับเรณูแบน โคนแผ่กว้าง อับเรณูติดด้านหลัง ไหวได้ รังไข่มีช่องเดียว
ยอดเกสรเพศเมียจัก 2 พู ผลแห้งแตก เมล็ดจ�านวนมาก ขนาดเล็ก

สกุล Swertia อยู่ภายใต้วงศ์ย่อย Gentianeae มีประมาณ 135 ชนิด ส่วนมาก
พบในแอฟริกา และเอเชีย ในไทยมี 4 ชนิด ชื่อสกุลตั้งตามนักสมุนไพรชาวดัตช์
Emanuel Swert (1552-1612)

หญ้าดอกลาย
Swertia calcicola Kerr
ไม้ล้มลุก สูงได้ถึง 30 ซม. ใบรูปรีหรือรูปไข่ ยาว 1-3 ซม. ปลายแหลม โคนสอบ
กลีบเลี้ยงและกลีบดอกจ�านวนอย่างละ 4-5 กลีบ ก้านดอกยาว 1.5-3.5 ซม.
กลีบเลี้ยงรูปรี ยาว 4-5 มม. ปลายแหลม ดอกสีขาว มีริ้วยาวสีม่วง กลีบรูปไข่ ยาว
0.7-1.3 ซม. ปลายแหลม ขอบเว้าเล็กน้อย โคนมีต่อมน�้าต้อย 2 ต่อม ล้อมรอบด้วย หญ้าดอกลาย: S. striata กลีบดอกรูปขอบขนาน มีริ้วยาวสีม่วง โคนกลีบมีต่อมน�้าต้อย 2 ต่อม ขอบมีขนยาว
ขนยาวประมาณ 0.7 มม. ยกเว้นที่โคนต่อม เกสรเพศผู้เท่าจ�านวนกลีบดอก (ภาพ: ดอยเชียงดาว เชียงใหม่ - SSi)
ก้านชูอับเรณูยาว 3-5 มม. อับเรณูยาวประมาณ 1 มม. ผลรูปขอบขนาน ยาว 5-8.5 มม.
พืชถิ่นเดียวของไทย พบทางภาคเหนือที่ดอยอินทนนท์ และดอยเชียงดาว
จังหวัดเชียงใหม่ ขึ้นตามที่โล่งบนเขาหินปูนหรือทุ่งหญ้า ความสูง 2000-2100 เมตร

หญ้าดอกลาย
Swertia striata Collett & Hemsl.
ไม้ล้มลุก สูง 30-60 ซม. ใบรูปขอบขนานหรือรูปใบหอก ยาว 3-4 ซม. ปลายแหลม
โคนสอบ ไร้ก้าน กลีบเลี้ยงและกลีบดอกจ�านวนอย่างละ 5 กลีบ ก้านดอกยาว
5-10 มม. กลีบเลี้ยงรูปใบหอก ยาว 5-8 มม. ปลายแหลมหรือแหลมยาว ดอกสีขาว หญ้าดีควาย: กลีบเลี้ยงยาวเท่า ๆ หรือยาวกว่ากลีบดอก กลีบดอกมีจุดสีม่วงเข้ม โคนกลีบมีต่อมน�้าต้อย 1 ต่อม
มีริ้วยาวสีม่วง กลีบรูปรีหรือรูปขอบขนาน ยาว 0.8-1 ซม. ปลายแหลม ขอบเว้า มีเกล็ดเป็นแผ่นกลมรอบ ขอบจักชายครุยสั้น ๆ (ภาพ: ดอยหัวหมด ตาก - PK)
เล็กน้อย โคนกลีบมีต่อมน�้าต้อย 2 ต่อม มีเกล็ดที่โคน ขอบมีขนยาวประมาณ 2 มม.
ยกเว้นปลายต่อม เกสรเพศผู้ 5 อัน ก้านชูอับเรณูยาว 4-5 มม. อับเรณูยาว 1-3 มม. หญ้าเทียน
ผลรูปขอบขนาน ยาว 0.7-1 ซม. Impatiens chinensis L.
พบที่พม่า และภาคเหนือของไทยที่ดอยเชียงดาว จังหวัดเชียงใหม่ ขึ้นตามที่โล่ง วงศ์ Balsaminaceae
บนเขาหินปูน ความสูง 1700-1800 เมตร ไม้ล้มลุก สูง 30-80 ซม. ใบเรียงตรงข้ามสลับตั้งฉาก รูปแถบ ยาว 3-6 ซม.
ปลายแหลม โคนกว้าง ตัดหรือเว้าเป็นติ่ง แผ่นใบด้านบนมีขนประปราย ด้านล่างมีนวล
หญ้าดีควาย เกือบไร้ก้าน โคนก้านใบมีต่อม 1 คู่ ดอกออกเดี่ยว ๆ ตามซอกใบ ก้านดอกยาว 2-4 ซม.
Swertia angustifolia Buch.-Ham. ex D. Don มีขนเรียงแถวเดียวด้านข้างทั้งสองด้าน ดอกสีม่วงอมชมพู กลีบเลี้ยง 2 กลีบ รูปแถบ
ไม้ล้มลุก สูง 30-80 ซม. ใบรูปขอบขนานหรือรูปใบหอก ยาว 2-6 ซม. ปลายแหลม ยาวประมาณ 1 ซม. ปลายมีติ่งแหลม กลีบปากมีเดือยยาว โค้งงอ ยาว 2-3 ซม.
โคนสอบ ไร้ก้าน กลีบเลี้ยงและกลีบดอกจ�านวนอย่างละ 4 กลีบ ก้านดอกยาว กลีบดอกกลีบกลางกลม ยาวประมาณ 1 ซม. ปลายมีติ่ง กลีบปีกแฉกลึก ยาวประมาณ
1.5 ซม. คู่นอกแผ่กว้าง คู่ในรูปไข่กลับ ขนาดเล็ก เป็นติ่งใกล้โคน ผลเต่งกลาง เกลี้ยง
3-7 มม. กลีบเลี้ยงรูปใบหอก ยาว 6-8 มม. ปลายแหลม มีเส้นกลีบ 1-3 เส้น เมล็ดสีด�า เป็นมัน เส้นผ่านศูนย์กลางประมาณ 2 มม. (ดูข้อมูลเพิ่มเติมที่ เทียน, สกุล)
ดอกสีขาวอมม่วง มีจุดสีม่วงเข้มกระจาย กลีบรูปรี ยาว 4-6.5 มม. ปลายแหลม
ขอบเว้าเล็กน้อย โคนกลีบมีต่อมน�้าต้อย 1 ต่อม มีเกล็ดเป็นแผ่นกลมรอบ ขอบจัก พบที่อินเดีย ภูฏาน จีนตอนใต้ พม่า และภูมิภาคอินโดจีน ในไทยพบทางภาคเหนือ
ชายครุยสั้น ๆ เกสรเพศผู้ 4 อัน ก้านเกสรยาว 2.5-4 มม. อับเรณูรูปรี ยาว 1-2 มม. และภาคตะวันออกเฉียงเหนือ ขึ้นหนาแน่นตามที่ชื้นแฉะ ทุ่งหญ้าในป่าเต็งรังและ
ผลรูปไข่แกมรูปขอบขนาน ยาว 4-8 มม. ป่าสนเขา หรือบนที่โล่งเขาหินปูน ความสูงถึงประมาณ 1300 เมตร

441

59-02-089_399-488_Ency_new1-3_J-Coated.indd 441 3/1/16 6:29 PM