Page 466 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

หญ้าแม่มด
สารานุกรมพืชในประเทศไทย

พืชถิ่นเดียวของไทย พบทางภาคตะวันออกเฉียงเหนือตอนบนที่ภูวัว จังหวัด ใบประดับย่อยรูปลิ่มแคบ ยาวประมาณ 2 มม. กลีบเลี้ยงยาว 5-8 มม. มีสัน 10 สัน
บึงกาฬ ขึ้นตามทุ่งหญ้าที่ราบบนยอดภูเขาหินทรายชายป่าดิบแล้ง ความสูงประมาณ กลีบแฉกลึกประมาณกึ่งหนึ่ง รูปใบหอก ปลายแหลมยาว ดอกส่วนมากสีเหลือง
300 เมตร คล้ายกับ ว่านสามพี่น้องภูพาน C. suddeei Kidyoo พบที่ภูพาน จังหวัด หลอดกลีบดอกยาว 1-1.3 ซม. ด้านนอกมีขนต่อม กลีบบนรูปรีกว้าง ยาวประมาณ
สกลนคร หลอดกลีบเรียวแคบกว่า โคนกลีบเป็นติ่ง ไม่มีขนก�ามะหยี่สีม่วงด�า 3 มม. กลีบล่างรูปขอบขนาน ยาวประมาณ 5 มม. ขอบมีขน ผลรูปไข่หรือเกือบกลม
ยาว 2-3 มม. มีกลีบเลี้ยงหุ้ม
เอกสารอ้างอิง
Kidyoo, M. (2014). Ceropegia suddeei sp. nov. (Apocynaceae, Asclepiadoideae) พบที่แอฟริกา และเอเชียเขตร้อน ในไทยพบทุกภาค ขึ้นตามที่โล่ง ทุ่งหญ้า
from northeastern Thailand. Nordic Journal of Botany 32(5): 569-574. doi: หรือลานหิน ความสูงถึงประมาณ 800 เมตร ทั้งต้นมีสรรพคุณฆ่าพยาธิ
10.1111/njb.00418
Meve, U. (2009). Ceropegia thailandica (Asclepiadoideae-Ceropegieae), a
spectacular new Thai species. Bradleya 27: 161-164. หญ้าแม่มดใหญ่
Striga masuria (Buch.-Ham. ex Benth.) Benth.
ชื่อพ้อง Buchnera masuria Buch.-Ham. ex Benth.
ไม้ล้มลุก สูง 30-80 ซม. มีขนหยาบทั่วไป บางครั้งแตกกิ่ง ใบรูปแถบ ยาว
1.5-4 ซม. ดอกออกเดี่ยว ๆ ดูคล้ายช่อเชิงลด ใบประดับคล้ายใบ ยาว 0.3-1 ซม.
ใบประดับย่อยรูปลิ่มแคบ ยาว 3-5 มม. ก้านดอกสั้น กลีบเลี้ยงยาว 0.8-1.2 ซม.
ขยายเล็กน้อยในผล มีสัน 15 สัน กลีบแฉกลึกเกินกึ่งหนึ่ง รูปใบหอก ปลายแหลมยาว
ดอกส่วนมากสีชมพูหรือขาว หลอดกลีบดอกยาว 2-2.5 ซม. ด้านนอกมีขนต่อม
กระจาย กลีบบนรูปรีกว้าง กว้างประมาณ 6 มม. ยาวประมาณ 5 มม. กลีบล่างรูป
ขอบขนานหรือรูปใบหอกกลับ ยาว 1-1.2 ซม. ขอบมีขนยาว ผลรูปไข่หรือรูปขอบขนาน
ยาว 6-7 มม. มีกลีบเลี้ยงหุ้ม
พบที่อินเดีย เนปาล จีนตอนใต้ พม่า ภูมิภาคอินโดจีน และฟิลิปปินส์ ในไทยพบ
กระจายทางภาคเหนือ ภาคตะวันออกที่ชัยภูมิ ภาคตะวันออกเฉียงใต้ที่ปราจีนบุรี
หญ้าพันเกลียว: ไม้ล้มลุกคล้ายหญ้า กลีบดอกบิดเป็นเกลียว โคนเป็นติ่ง มีขนก�ามะหยี่สีม่วงด�า (ภาพ: ภูวัว บึงกาฬ - PK) และภาคตะวันตกเฉียงใต้ที่กาญจนบุรี ขึ้นตามทุ่งหญ้า ชายป่าเบญจพรรณ หรือ
เขาหินปูน ความสูงถึงประมาณ 1100 เมตร
เอกสารอ้างอิง
Hong, D., H. Yang, C.L. Jin, M.A. Fischer, N.H. Holmgren and R.R. Mill. (1998).
Scrophulariaceae. In Flora of China Vol. 18: 88.
Yamazaki, T. (1990). Scrophulariaceae. In Flora of Thailand Vol. 5(2): 231-233.

ว่านสามพี่น้องภูพาน: หลอดกลีบเรียวยาว โคนเป็นติ่งไม่มีขนก�ามะหยี่สีม่วงด�า (ภาพ: ภูพาน สกลนคร - PK)
หญ้าแม่มด, สกุล
Striga Lour.
วงศ์ Orobanchaceae
หญ้าแม่มด: ใบรูปแถบ หรือลดรูปคล้ายเกล็ด ดอกสีเหลือง (ภาพซ้าย: ระนอง - RP); หญ้าแม่มดใหญ่: ใบรูปแถบ
ไม้ล้มลุกกึ่งเบียนรากพืชอื่น ล�าต้นเป็นเหลี่ยม ใบเรียงตรงข้ามช่วงโคน เรียงเวียน ดอกออกเดี่ยว ๆ ดูคล้ายช่อเชิงลด กลีบเลี้ยงแฉกลึกเกินกึ่งหนึ่ง ดอกสีชมพู (ภาพขวา: กาญจนบุรี - RP)
ช่วงบน เรียวแคบ บางครั้งลดรูปคล้ายเกล็ด ดอกออกเดี่ยว ๆ ตามซอกใบหรือ
คล้ายช่อเชิงลด ใบประดับคล้ายใบ ใบประดับย่อย 2 ใบ ติดที่โคนกลีบเลี้ยง หญ้ารักนา, สกุล
กลีบเลี้ยงเชื่อมติดกันเป็นหลอด มีสันตามยาว ปลายแยกเป็น 5 กลีบ กลีบดอก Ludwigia L.
รูปปากเปิด หลอดกลีบโค้ง กลีบบน 2 กลีบ สั้นกว่ากลีบล่าง กลีบล่าง 3 กลีบ วงศ์ Onagraceae
เกสรเพศผู้ 2 คู่ ยาวไม่เท่ากัน อับเรณูมีช่องเดียว ติดด้านหลัง รังไข่มี 2 ช่อง เกลี้ยง
ยอดเกสรเป็นตุ่ม ผลแห้งแตก เมล็ดขนาดเล็ก จ�านวนมาก มีริ้วตามยาว ไม้ล้มลุกหรือไม้พุ่มเตี้ย บางครั้งทอดนอนมีรากตามข้อ หรือเป็นไม้น�้ามีรากหายใจ
คล้ายฟองน�้า หูใบขนาดเล็ก ร่วงเร็ว ใบเรียงเวียน ดอกออกเดี่ยว ๆ ตามซอกใบ
สกุล Striga เคยอยู่ภายใต้วงศ์ Scrophulariaceae มีประมาณ 40 ชนิด ส่วนมาก หรือออกที่ปลายกิ่งเป็นช่อแบบช่อกระจะหรือช่อเชิงลด กลีบเลี้ยงติดทน ส่วนมาก
พบในแอฟริกา พบประปรายในเอเชีย ออสเตรเลีย และหมู่เกาะแปซิฟิก ในไทย มี 4-5 กลีบ กลีบดอกส่วนมากจ�านวนเท่ากลีบเลี้ยง เกสรเพศผู้จ�านวนเท่าหรือ
มี 2 ชนิด ชื่อสกุลเป็นภาษาละติน หมายถึงมีริ้วหรือสันตามลักษณะกลีบเลี้ยง เป็นสองเท่าของกลีบเลี้ยง อับเรณูส่วนมากติดไหวได้ รังไข่ใต้วงกลีบ จ�านวนช่อง
ส่วนมากเท่าจ�านวนกลีบเลี้ยง ก้านเกสรเพศเมียมีอันเดียว ยอดเกสรเป็นตุ่ม เรียบ
หญ้าแม่มด หรือจักเป็นพู ผลแห้งแตก เมล็ดขนาดเล็ก จ�านวนมาก เรียงแถวเดียวหรือหลายแถว
Striga asiatica (L.) Kuntze ไม่มีกระจุกขน
ชื่อพ้อง Buchnera asiatica L. สกุล Ludwigia มี 82 ชนิด พบทั่วไปทั้งในเขตร้อนและเขตอบอุ่น ในไทยมี 6 ชนิด
ไม้ล้มลุก สูง 10-30 ซม. มีขนหยาบทั่วไป ส่วนมากไม่แตกกิ่ง ใบรูปแถบ ยาว หลายชนิดเป็นวัชพืช และหลายชนิดพบเป็นไม้น้ำาประดับในตู้ปลา ชื่อสกุลตั้ง
0.5-2 ซม. หรือลดรูป ดอกออกเดี่ยว ๆ หรือคล้ายช่อเชิงลด มีใบประดับคล้ายใบ ตามนักพฤกษศาสตร์ชาวเยอรมัน Christian Gottlieb Ludwig (1709-1773)

446

59-02-089_399-488_Ency_new1-3_J-Coated.indd 446 3/1/16 6:30 PM