Page 474 - สารานุกรมพืช ในประเทศไทย (ฉบับย่อ) เฉลิมพระเกียรติสมเด็จพระเทพรัตนราชสุดาฯ E-BOOK โดย พระครูโสภณวีรานุวัตร, ดร. วัดป่า สุพรรณบุรี.

หม้อข้าวหม้อแกงลิง

หม้อข้าวหม้อแกงลิง สารานุกรมพืชในประเทศไทย หมักม่อ, สกุล
Nepenthes mirabilis (Lour.) Druce Rothmannia Thunb.
ชื่อพ้อง Phyllamphora mirabilis Lour. วงศ์ Rubiaceae
ไม้เถาล้มลุก ยาวได้ถึง 6 ม. ล�าต้นกลม ใบรูปขอบขนานถึงรูปใบหอกกลับ ยาว ไม้พุ่มหรือไม้ต้น ใบเรียงตรงข้ามหรือเรียงรอบข้อ 3 ใบ หูใบร่วมรูปสามเหลี่ยม
12-25 ซม. เส้นใบข้างละ 4-5 เส้น แผ่นใบด้านล่างมีขนประปราย ก้านใบยาว ติดทน ช่อดอกแบบช่อกระจุก ออกที่ปลายกิ่งหรือซอกใบใกล้ปลายกิ่ง บางครั้งมี
5-10 ซม. โคนมีครีบโอบล�าต้น หม้อล่างรูปคนโท สูง 8-13 ซม. ด้านนอกสีแดงคล�้า ดอกเดียว ใบประดับขนาดเล็ก กลีบเลี้ยงรูปถ้วย ขอบเรียบหรือจักตื้น ๆ 5 กลีบ
อมชมพู หรือสีเขียวอมเหลือง มีขนสีน�้าตาลแดงกระจาย สันครีบกว้าง 0.3-1 ซม. ติดทน ดอกรูปดอกเข็มหรือรูประฆัง ด้านในมักมีจุดสีม่วงอมน�้าตาลกระจาย มี
ปากหม้อรูปไข่กว้าง ขอบสีเขียวอ่อน สีชมพู หรือสีแดงเข้ม หนา 2.5-8 มม. ฝาหม้อ 5 กลีบ เกสรเพศผู้ 5 อัน ติดภายในหลอดกลีบเหนือส่วนคอด ก้านชูอับเรณูสั้นมาก
รูปรีกว้าง ยาว 1.8-3.6 ซม. ใต้ฝามีต่อมจ�านวนมาก สายหม้อยาว 10-30 ซม. หรือไร้ก้าน ยอดเกสรเพศเมียแยก 2 แฉก รูปกระบอง ยื่นพ้นปากหลอดกลีบดอก
หม้อบนรูปคนโทแคบ สูง 8-20 ซม. ด้านนอกสีเขียวอมเหลือง หรือสีแดงเรื่อ ๆ รังไข่ 2 ช่อง พลาเซนตารอบแกนร่วม ผลคล้ายผลสดมีหลายเมล็ด
มักมีขนประปราย ช่อดอกยาว 20-50 ซม. ก้านช่อยาว 15-50 ซม. มีขนหนาแน่น
ใบประดับรูปเส้นด้าย ยาว 1-6 มม. ก้านดอกยาว 0.7-1.5 ซม. กลีบรวมรูปไข่ สกุล Rothmannia มี 30-40 ชนิด พบในแอฟริกา มาดากัสการ์ และเอเชียเขตร้อน
ยาว 3.2-6.5 มม. สีเขียวอ่อนเปลี่ยนเป็นสีแดงอมน�้าตาล เส้าเกสรเพศผู้ยาว 2-3.5 มม. ในไทยมีประมาณ 8 ชนิด ชื่อสกุลตั้งตามนักพฤกษศาสตร์ชาวสวีเดน George
Rothman (1739-1778)
พบที่จีนตอนใต้ ภูมิภาคอินโดจีนและมาเลเซีย ในไทยพบมากทางภาคใต้ และ
ภาคตะวันออกเฉียงใต้ พบประปรายทางภาคเหนือ และภาคตะวันออกเฉียงเหนือ หมักม่อ
ขึ้นตามพื้นที่ชุ่มน�้า แหล่งน�้าซับ ความสูงถึงประมาณ 1300 เมตร มีความผันแปรสูง
และมีลูกผสมตามธรรมชาติ แยกเป็น var. echinostoma (Hook. f.) J. H. Adam Rothmannia wittii (Craib) Bremek.
& Wilcock พบที่บอร์เนียว ขอบหนาและบานออก ชื่อพ้อง Randia wittii Craib
ไม้ต้น สูงได้ถึง 15 ม. มีขนสีน�้าตาลแดงหนาแน่นตามกิ่งและใบอ่อน หูใบ
เอกสารอ้างอิง รูปสามเหลี่ยมขนาดเล็ก ยาวประมาณ 3 มม. ใบเรียงตรงข้าม รูปรี รูปขอบขนาน
Catalano, M. (2010). Nepenthes della Thailandia: Diario di viaggio. Prague.
Cheek, M. and M. Jebb. (2001). Nepenthaceae. In Flora Malesiana Vol. 15: 1-157. หรือรูปใบหอกกลับ ยาว 5-15 ซม. ปลายแหลม โคนสอบเรียว ก้านใบยาว 0.5-1 ซม.
ช่อดอกออกสั้น ๆ ยาว 1-2 ซม. มีได้ถึง 10 ดอก ในแต่ละช่อ ก้านดอกยาว 7-8 มม.
หลอดกลีบเลี้ยงยาวประมาณ 5 มม. ปลายแยกเป็นแฉกรูปสามเหลี่ยม ยาว 1-2 มม.
ดอกสีขาว รูประฆัง คว�่าลง ด้านในมีจุดสีม่วงอมน�้าตาลหนาแน่น หลอดกลีบดอก
ช่วงกว้างยาว 2-3 ซม. โคนคอด เรียวแคบ ยาวประมาณ 1 ซม. ปลายแยกเป็น 5 กลีบ
รูปรี ยาว 1-2 ซม. พับงอกลับ มีกลิ่นหอมอ่อน ๆ เกสรเพศผู้ 5 อัน ไร้ก้าน อับเรณู
รูปแถบ ยาวได้ถึง 1.5 ซม. ก้านเกสรเพศเมียยาวประมาณ 2.5 ซม. ผลสดมีหลายเมล็ด
รูปรีกว้างหรือกลม ผลแก่เส้นผ่านศูนย์กลาง 3.5-4 ซม. มีสันตื้น ๆ สุกสีด�า
พบที่ภูมิภาคอินโดจีน ในไทยพบทางภาคตะวันออก ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
และภาคตะวันออกเฉียงใต้ ขึ้นตามป่าดิบแล้ง ความสูง 150-350 เมตร ค�าระบุชนิด
ตั้งตาม D.O. Witt ผู้ช่วย W.F.L. Tottenham เจ้ากรมป่าไม้ของไทยช่วงปี พ.ศ.
หม้อแกงค่าง: ล�าต้นแตกแขนงจ�านวนมาก โคนใบสอบ โอบรอบต้นเป็นครีบ หม้อล่างรูปถัง ขอบสันปีกจักชายครุย 2444-2447
ขอบปากกว้าง ฝาหม้อรูปใบหอกกลับ (ภาพ: cultivated - RP)
เอกสารอ้างอิง
Chen, T. and C.M. Taylor. (2011). Rubiaceae (Rothmannia). In Flora of China
Vol. 19: 304.
Craib, W.G. (1911). Contributions to the Flora of Siam. Bulletin of Miscellaneous
Information Kew 1911: 392.
Puff, C., K. Chayamarit and V. Chamchumroon. (2005). Rubiaceae of Thailand.
The Forest Herbarium, Bangkok.

หม้อแกงลิงเขา: หม้อล่างรูปทรงกระบอกแกมรูปคนโท ฝาหม้อรูปรีหรือรูปไข่ (ภาพซ้าย: เขา 1490 ยะลา - RP);
หม้อแกงลิงเล็ก: โคนสอบเรียวโอบล�าต้น หม้อล่างรูปคนโท ฝาหม้อรูปไข่กว้าง (ภาพขวา: จะนะ สงขลา - MP)

หมักม่อ: ช่อดอกแบบช่อกระจุกสั้น ๆ ออกตามซอกใบใกล้ปลายกิ่ง ดอกสีขาว รูประฆัง คว�่าลง ด้านในมีจุดสีม่วง
อมน�้าตาลหนาแน่น ผลมีสันตื้น ๆ (ภาพดอก: อุบลราชธานี - RP; ภาพผล: มุกดาหาร - PK)
หมันทะเล
Cordia subcordata Lam.
วงศ์ Boraginaceae
ไม้พุ่มถึงไม้ต้น สูงได้ถึง 15 ม. เนื้อไม้สีส้ม ใบรูปไข่หรือรูปรี ยาว 8-20 ซม.
ปลายมน กลม หรือแหลมสั้น ๆ โคนใบมนถึงกลม เส้นแขนงใบข้างละ 4-6 เส้น
ก้านใบยาว 2-8 ซม. ช่อดอกออกสั้น ๆ ตามปลายกิ่ง ก้านช่อยาวประมาณ 2 ซม.
หม้อข้าวหม้อแกงลิง: หม้อล่างรูปคนโท หม้อบนรูปคนโทแคบ ฝาหม้อรูปรีกว้าง ช่อดอกแบบช่อกระจะ (ภาพหม้อล่าง มีได้ถึง 20 ดอก ก้านดอกยาวได้ถึง 1 ซม. หลอดกลีบเลี้ยงยาว 1-2 ซม. ปลายแยก
และหม้อบน: พังงา - MP; ภาพช่อดอก: ชุมพร - RP) เป็นแฉกสั้น ๆ ไม่เท่ากัน ดอกรูปแตร สีส้ม ยาว 3-5 ซม. ย่น ปลายแยกเป็น 5-8 กลีบ

454

59-02-089_399-488_Ency_new1-3_J-Coated.indd 454 3/1/16 6:32 PM